မြန်မာစာပေ: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

ကျောက်စာကို လေ့လာခြင်းဖြင့် မြန်မာစာပေပေါက်ဖွားစ အချိန်က

အခြင်းအရာများကို သိနိုင်၏။ ကျောက်စာများသည် လွန်ခဲ့သော

ထွန်းကားခဲ့လေသည်။ ဘုရားကျောင်းကန် စေတီပုထိုး စသော

ကုသိုလ်များ ပြုတိုင်း လှူဒါန်းခဲ့သည့် အကြောင်း အရာနှင့်

တကြောင်းတို့ကြောင့် ကာရန်များ မကွန့်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်တန်ရာ၏။

 

ရေးထိုးထားခြင်း မရှိသည် မှန်သော်လည်း 'သိုးကလေ။

ပုပ္ပါးနတ်တောင်၊ အခေါင်မြင့်ဖျား၊ စုံတောပြား၌' အစချီသော

ကြရသည်မှာ ဓမ္မတာပေတည်း။

 

သက္ကရာဇ် ၆၆ဝ ပြည့်နှစ်လောက်မှစ၍ ပုဂံပြည်ကြီး၌ ပြည်တွင်းရေး

အရှုပ်အထွေးများ တဖြည်း ဖြည်း ပေါ်ပေါက်လာလေရာ နောက်ဆုံး၌

တိုးတက်လာသည်ဟု ဆိုရပေမည်။

 

ပင်းယခေတ် လွန်မြောက်ပြီးနောက် သက္ကရာဇ် ၇၂၆

ခုနှစ်တွင် သတိုးမင်းဖျားသည် အင်းဝ ရွှေနန်းတော်ကို

 

 

ရတုနှင့် ဧချင်း တံခွန်စိုက်ခေတ်ဟု ခေါ်ဆိုထိုက်သော

တောင်ငူခေတ်သည် သက္ကရာဇ် ၈၅ဝ မှ ၉၅ဝ အထိ အနှစ်

ကျန်ခဲ့သည်မှာ ထိုဧချင်းစာဆိုများ၏ ကျေးဇူးပင်ဖြစ်၏။

 

ယိုးဒယားမိဖုရား၊ ဧချင်း၊ မင်းရဲနရာ ဧချင်း၊

မင်းရဲဒိဗ္ဗဧချင်းစသော ဧချင်းကြီးများသည် တောင်ငူခေတ်၏

လေသည်။

 

သက္ကရာဇ် ၈၈၈ ခုနှစ်တွင် အင်းဝပြည်ကြီး ပျက်စီးခဲ့

ရသဖြင့် အင်းဝခေတ် စာဆိုပုဂ္ဂိုလ်ကျော် ထေရ်အရှင်များနှင့်

ညောင်ရမ်းခေတ်တွင်လည်း ကျော်ကြီးလေးဆူ ရှိခဲ့လေသည်။

ကျော်ကြီးလေးဆူတို့ကား-

တို့ဖြစ်လေသည်။

 

ဖြစ်စေခဲ့လေသည်။

 

သက္ကရာဇ် ၁၁၁၃ ခုနှစ်တွင် ညောင်ရမ်းဆက်၏ အင်းဝပြည်ကြီး

ပျက်စီးတိမ်းယိမ်း သွားပြီးနောက် မကြာမီပင် မုဆိုးဘိုရွာမှ

ထိုပျို့များကို ခြုံကြည့်သော် ပထမ အင်းဝခေတ်က ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော

ပျို့များ၏ အဆင့်အတန်းကို မမီဘဲ ဒုတိယတန်းစား လောက်သာ

လောကသာရပျို့တို့ကို မမီချေ။ လက်ဝဲသုန္ဒရ ဦးမြတ်စံ၊

တွင်းသင်းတိုက်ဝန် မဟာစည်သူတို့ ရေးသားသော ပျို့တို့သည်လည်း

ဆိုရပေမည်။

 

ရကန်ဟောင်းများကို အထင်အရှား မတွေ့သေးချေ။

ကုန်းဘောင်ခေတ်တွင်သာ ရွှေတောင်နန္ဒသူ ဖွဲ့ဆိုသော ငွေတောင်ရကန်ကို

ကုန်းဘောင်ခေတ် ပထမပိုင်းတွင် တစ်သီး တစ်ခြား

မှတ်တမ်းတင်ထားလိုက်လှပေသည်။

 

တေးထပ်နှင့် လေးဆစ်တို့သည်လည်း ကုန်းဘောင် ခေတ်တွင်ပင်

 

 

အမရပူရ မြို့တည်နန်းတည် ဘိုးတော်မင်းကြီး လက်ထက်

သက္ကရာဇ် ၁၁၄၄ ခုနှစ်မှ စ၍ သီပေါမင်းတရား ပါတော်မူ သည့်

ထို့ကြောင့် မြန်မာစာပေ ပင်မကြီးတွင် အကိုင်းကို စည်ပင်ဖွံ့ဖြိုးအောင်

မြဝတီဝန်ကြီး အစရှိသော ဂီတစာဆို ပုဂ္ဂိုလ်များက အထူး ကြိုးပမ်း

တေးသွားများကိုလည်းကောင်း၊ ပသျှူးတေးသွား များကိုလည်းကောင်း

မြန်မာမှု ပြုခဲ့လေသည်။

မော်ကွန်း စောင်ရေ အများအပြား ရေသားပြုစုခဲ့လေသည်။

 

မော်ကွန်းများကို ရေးသားကြလေသည်။ ဤကုန်းဘောင်ခေတ်၏

မော်ကွန်း အရေးအသားများသည် အင်းဝခေတ် အဖွဲ့အနွဲ့များ၏

များထက် သာလွန်လေသည်။ ထိုကြောင့် ထိုခေတ်ကာလကို

မော်ကွန်းခေတ်ကြီးဟူ၍လည်း ခေါ်ဆိုထိုက်ပေသည်။

 

ဤခေတ်ကြီးသည် ရဟန်း ပညာရှိ၊ လူပညာရှိတို့ အသီးအသီး

များသည် လူပုဂ္ဂိုလ်များ ဘက်တွင် ဦးစီးခေါင်းဆောင် ဖြစ်သကဲ့သို့

မုံရွေးဆရာတော်၊ မန်လည် ဆရာတော်နှင့် လယ်တီဆရာတော်

အစရှိသည်တို့လည်း ရဟန်းပုဂ္ဂိုလ် စာဆိုကျော်များ၏ ဦးစီးခေါင်းဆောင်များ

တော်မူသည်။ နဝဒီပ၊ သီဟဠဒီပအစရှိသော အရပ်များက

ဆောင်ယူလာသည့် သဒ္ဒါကျမ်း၊ ဗျာကရိုဏ်းကျမ်း၊ ဓာတ်ကျမ်း၊

ကျမ်းပေါင်း ၁၁ မျိုး စောင်ရေ ၂၅၃ အနက် သာသနာပိုင်

ဆရာတော်သည် ကျမ်းပေါင်း ၂၃ ကို အနက် မြန်မာပြန်သည်။

ရော၍ ရေးသားအပ်သော ဇာတ်တော်ကြီး များနှင့်ပင် ထူးချွန်

ကျော်ကြားခဲ့လေသည်။ မုံရွေး ဆရာတော်ဘုရားကြီးက လည်း

ကောက်နုတ်ချက် ထုံးတမ်း သက်သေများ၊ ရာဇဝင်မှ

နည်းယူမှတ်သားလောက်သော သာဓကများကို ထည့်သွင်း၍ အမျိုး

မေတ္တာစာ တစ်စောင် ရေးခဲ့လေသည်။ ယင်းကား အလွန်နက်နဲသော

ဆုံးမစာ မေတ္တာစာ ကြီးပင် ဖြစ်လေသည်။ မန်လည် ဆရာတော်ဘုရား

မဟာသုတကာရီ အမည်နှင့် လိုက်လျောအောင် လူတို့အား ဗဟု

သုတပေး၍ ဆုံးမခဲ့လေသည်။ လယ်တီ ဆာရာတော် ဘုရားကြီးသည်

သေရည်သေရက် မသောက်စားရန်၊ သတ္တဝါ များအပေါ် ည|ာတာ

သနားရန်၊ အကုုသိုလ်တို့ကို ရှောင်ကြဉ် ရန် မေတ္တာစာမြောက်မြားစွာရေး၍

 

ထိုရဟန်း ပုဂ္ဂိုလ် စာဆိုကျော်တို့သည် ဂန္တရ ဗဟုသုတ၊ ဘာသန္တရ

 

 

ကောဇာသက္ကရာဇ် ၁၂၄၇ ခုနှစ် တန်ဆောင်မုန်း လပြည့်ကျော် ၈ ရက်နေ့တွင်

မြန်မာနိုင်ငံတဝန်းလုံး အင်္ဂလိပ် နယ်ချဲ့တို့၏ လက်အောက်သို့

နှစ်ပေါင်း အစိတ်ကျော် သုံးဆယ်နီပါး အင်္ဂလိပ်စာသည် ရေပန်းစားလျက်

မြန်မာစာသည် တိမ်ကော ပျောက်ကွယ် လုမတတ် ရှိနေရာမှ

မြန်မာစာပေ ပင်မကြီးသည် ပြန်လည် အသက်ဝင်လာ လေသည်။

ဝိုင်၊ အမ်၊ ဘီ၊ အေ အသင်းကြီးကို ၁၉၁၆ ခုနှစ်တွင် ဦးဘဘေ၊ ဦးလှဖေ၊

ဦးမောင်ကြီး၊ ဦးလှအောင်၊ ဒေါက်တာ ဘရင် အစရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးများက

ဦးစီး၍ တည်ထောင်ခဲ့လေသည်။

 

ထိုအသင်းကြီးသည် ၁၉၁၁ ခုနှစ်ဇူလိုင်လ ၄ ရက်နေ့ညတွင်တည်ထောင်ခဲ့သော

ခေတ်တွင် အလင်္ကာကျော်စွာ ဘွဲ့ရဆရာကြီး ဦးလွန်းသည် အထူး

မှတ်တမ်းတင်ထိုက်သော ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးဖြစ်ပေသည်။

 

၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ဝိုင်၊ အမ်၊ ဘီ၊ အေ အသင်းများကို စုစည်းလျက်

ပညာရေး၊ စီးပွားရေး၊ ကြီပွားရေး၊ စာရိတ္တ မြှင့်တင်ရေး စသည်တို့ကို

ဆောင်ရွက် ကြလေသည်။

 

သူရိယ သတင်းစာကိုလည်း စာပေမြှင့်တင်ရာ ဌာနကြီး

ကျောင်းကြီးများ ပေါ်ပေါက်စေခဲ့သည်သာမက ရန်ကုန်မြို့ ဗဟန်းရပ်ကွက်တွင်

အမျိုးသား ကောလိပ်ကြီးတစ်ခု တည်ထောင်နိုင်ခဲ့လေသည်။

 

ထိုနောက် မျိုးချစ်စိတ်ထက်သန်လှသော သခင်အမည်ခံ လူငယ်လူရွယ်များသည်

မျိုးချစ်စိတ်ထက်သန်ရေး၊ စာပေမြှင့်တင်ရေးတို့ကို အင်တိုက်

အားတိုက်ဆောင်ရွက် လေသည်။

 

စာပေ မြှင့်တင်ရေး၌ အထူးသဖြင့် ဘာသာခြားစာပေမှ မြန်မာပြန်ဆို

စီရင်ပြုစုခဲ့သော စာဟောင်း ပေဟောင်းများကို ရှာဖွေစုစောင် ဖြန့်ချီရန်

ကြိုးစားလျက် ရှိသော အသင်းကြီးတစ်ခုကိုလည်း တွေ့ရ၏။

 

ထိုအသင်းကြီး မှာ ၁၉၁ဝ ပြည့်နှစ် မတ်လ ၂၉ ရက်နေ့တွင် နိုင်ငံရေး

ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးများ တည်ထောင်ခဲ့သော မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်းကြီး

ဖြစ်လေသည်။

 

စာပေနှင့် သက်ဆိုင်သော ဟောပြောပွဲများ၊ ဆွေးနွေးပွဲများကို ပြုလုပ်ခဲ့ကြ၏။

အင်္ဂလိပ်မြန်မာ နှစ်ဘာသာဖြင့် လစဉ်ထုတ်ဝေသော 'ဂန္ဓလောက'

စာစောင်သည် ထိုအသင်း၏ကြွေးကြော်သံဖြစ်၏။

 

ထိုစာစောင်တွင် နိုင်ငံရေး၊ ပညာရေး၊ ဘောဂဗေဒပညာနှင့် ခေတ်ဟောင်းစာပေ၊

ခေတ်စမ်း စာပေများကို ဤအသင်းကြီးက မွေးထုတ်ပေးလိုက်သည်ဟု

ဆိုနိုင်ပေသည်။ခေတ်စမ်း ကဗျာနှင့် ခေတ်စမ်း စာပေများတွင် ဦးဦးဖျားဖျား

 

ခေတ်စမ်းကဗျာနှင့် စာပေကို စတင်မျိုးစေ့ချရသည်မှာ လွယ်ယောင်နှင့်ခက်

တည်တံ့ခိုင်မြဲလာသည်ဟု ဆိုရပေမည်။ဤသို့ သစ်ဆန်းပွင့်လန်းသော

မြန်မာစာပေခေတ် တစ်ဖန်ထွန်းပေါ်လာအောင် အားပေးမြှင့်တင်

ပါဝင်သည်။

 

နတ်တော်လဆန်း ၁ ရက် နေ့ကို အစိုးရနှင့် ပြည်သူတို့က ပထမဆုံးသော

စာဆိုတော် နေ့ကြီးအဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်ခြင်းပင် ဖြစ်ပေသည်။

ရှေးမြန်မာဘုရင်များ လက်ထက်ကလည်း နတ်တော်လတွင် စာဆို

ပညာရှိကြီးတို့အား ဆုလာဒ် ချီးမြေ|ာက်စမြဲ ဖြစ်သောကြောင့်ပင်။

တစ်နှစ် တစ်ကြိမ် စာဆိုပညာရှိကြီးများအား ကန်တော့ပူဇော်သည့်

စာဆိုတော်နေ့သည် တည်မြဲလျက် ရှိလေသည်။

 

သီပေါ မင်းတရာကြီး ပါတော်မူပြီးသည့် နောက်တခေတ်တွင်