စန္ဒာဒေဝီ မိဖုရားခေါင်ကြီး: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

"==စန္ဒာ​ဒေဝီမိဖ..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
 
အရေးမကြီးNo edit summary
စာကြောင်း ၁ -
==စန္ဒာ​ဒေဝီမိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ (မြန်မာ ၁၀၇၅ - ၁၁၃၃)==
စန္ဒာ​ဒေဝီသည် အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​ ဦး​အောင်​ဇေယျ၏ မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ ဖြစ်သည်။ စန္ဒာ​ဒေဝီအမည်သည် အ​လောင်း​မင်း​တရား​ နန်း​တက်​သော အခါမှ မှည့်​ခေါ်​သော ဘွဲ့​မည် ဖြစ်သည်။ ဘွဲ့​မည် အပြည့်​အစုံမှာ ‘မဟာမင်္ဂလာရတနာဓိပတိသီရိရာဇာစန္ဒာ​ဒေဝီ’ ဖြစ်သည်။
 
 
မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ မဖြစ်မီက စန္ဒာ​ဒေဝီ၏ နာမည်ကို မယ်ယွန်း​စံ (ဝါ) ခင်ယွန်း​စံ ဟု မှည့်​ခေါ်ကြသည်။ အဘမျိုး​ရိုး​မှာ ပုတ္တရာမြို့​ကိုင် ​မောင်ပုကြီး​နှင့်​ ဇနီး​စောလှမန်တို့​၏ သား​၊​ စည်ပုတ်တရာ ​ရွှေကာတစ်​ထောင်မှူး​ သီရိရန္တဇဘွဲ့​ခံ ငယ်မည် ​မောင်ဖြိုး​သည် မယ်ယွန်း​စံ ​ခေါ် စန္ဒာ​ဒေဝီ၏ အဖ ဖြစ်သည်။
အမိမျိုး​ရိုး​မှာ မုဆိုး​ဖို စမြင်း​ကြီး​သား​ ဘုမ္မသူရနှင့်​ မင်း​ဘိုး​ခင်နှမ ​စောသား​ထွေး​သမီး​ ​စောလှမျိုး​တို့​ အိမ်​ထောင်သင့်​ရာတွင်သမီး​မယ်ညက်ကို ​မွေး​ဖွား​သည်။ ထိုသမီး​မယ်ညက်သည် မယ်ယွန်း​စံ (စန္ဒာ​ဒေဝီ) ၏ မိခင်ဖြစ်သည်။မိခင်ဖြစ်သည်။သီရိရန္တဇ ဇနီး​ မယ်ညက်တို့​မှ သမီး​သုံး​ယောက်ထွန်း​ကား​ခဲ့​သည်။ ၎င်းတို့​မှာ မယ်​ကောင်း​၊​ မယ်ယွန်း​စံ၊​ မယ်နှိုင်း​စံတို့​ ဖြစ်သည်။
သီရိရန္တဇဇနီး​ မယ်ညက်တို့​မှ သမီး​သုံး​ယောက်ထွန်း​ကား​ခဲ့​သည်။ ၎င်းတို့​မှာ မယ်​ကောင်း​၊​ မယ်ယွန်း​စံ၊​ မယ်နှိုင်း​စံတို့​ ဖြစ်သည်။
 
 
မယ်​ကောင်း​စံသည် အိမ်​ထောင်နှစ်ဆက်ရှိသည်။ ပထမ ချည်ပါရွာသား​ ​မောင်​ကောင်း​စံနှင့်​ အိမ်​ထောင်ကျ၏။ ​မောင်တင်​ခေါ်​မောင်တင်​ ခေါ် သား​တစ်​ယောက် ​မွေး​သည်။ ​မောင်သွင်သည် မြင်း​ရည်တက် ၆၈ ဦး​ဖွဲ့​ရာတွင် ‘မင်း​ငယ်​ကျော်’ ဘွဲ့​ခံသည်။ ၎င်းင်း​နောက်၎င်း​နောက် သတိုး​သီဟ​ကျော် ဘွဲ့​များ​ ခံသည်။ အ​လောင်း​မင်း​တရား​၏ နှမငယ် မင်း​ဝင်၏ သမီး​ မယ်​စွေနှင့်​ အိမ်​ထောင်ကျသည်။
 
ဒုတိယ အိမ်​ထောင်မှာ ​မောင်စည်း​စိမ် ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ဟံသာဝတီ​ရောက်မင်း​လက်ထက်တွင် စည်သာမြို့​ကို စား​ရ၏။ အ​လောင်း​မင်း​တရား​ လက်ထက် မြင်း​ရည်တက် ၆၈ ဦး​ဖွဲ့​ရာတွင် ‘မင်း​လှစည်သူဘွဲ့​’ ခံသည်။ ၁၁၁၇ ခုနှစ်တွင် သံလွင်၌ မွန်တို့​ ဝိုင်း​မိ၍ ကျဆုံး​ခဲ့​ရသည်။ ဒုတိယ အိမ်​ထောင်နှင့်​ မယ်​ပြေနှင့်​ ရှင်သူ​ဌေး​ခေါ် သမီး​နှစ်​ယောက် ထွန်း​ကား​သည်။ မယ်​ပြေသည် အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​၏ ​မြောက်နန်း​စံ မိဖုရား​ ဖြစ်သည်။
မယ်ယွန်း​စံသည် ၁၀၇၅ ခုနှစ် ​မွေး​ဖွား​သည်။ ဦး​အောင်​ဇေယျနှင့်​ အိမ်​ထောင်ကျ၍ ဦး​အောင်​ဇေယျ မင်း​ဖြစ်​သောအခါ စန်ဒာ​ဒေဝီစန္ဒာ​ဒေဝီ ဘွဲ့​ခံ မိဖုရား​ ကြီး​ ဖြစ်လာသည်။
မယ်နှိုင်း​စံသည် ပိ​တေ်တာရွာသား​ပိ​တောရွာသား​ မင်း​မြငုံနှင့်​ လက်ထပ်ခဲ့​သည်။ မင်း​မြငုံသည် အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​၏ မြင်း​ရည်တက် ​ခြောက်ကျိပ် ရှစ်​ယောက် (၆၈) ​ယောက်ဖွဲ့​ရာတွင် ‘နန်ဒသာရ’‘နန္ဒသာရ’ ဘွဲ့​ခံသည်။ ထို့​နောက် မဟာသခင်ယာ၊​မဟာသင်္ခယာ၊​ ထို့​နောက် သတိုး​မဟာသခင်ယာ၊​သတိုး​မဟာသင်္ခယာ၊​ စဉ့်​ကူး​မင်း​လက်ထက်တွင် သတိုး​မဟာတရဖျား​ဘွဲ့​နှင့်​ ရတနာသိဃင်မြို့​ဝန်ဖြစ်သည်။ရတနာသိင်္ဃမြို့​ဝန်ဖြစ်သည်။ ၁၁၅၉ ခု၊​ ဝါ​ခေါင်လပြည့်​ကျော် ၁၀ ရက်​နေ့​တွင် ကွယ်လွန်သည်။ ၎င်းင်းတို့​မှ သမီး​ မယ်တလိုင်း​ကို ​မွေး​သည်။
မယ်ယွန်း​စံသည် သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၀၉၅ ခုနှစ်ခန့်​တွင် ​မွေး​ဖွား​သည်။ ဦး​အောင်​ဇေယျနှင့်​ လက်ဆက်ခဲ့​သည်။ ဦး​အောင်​ဇေယျသည် မုဆိုး​ဖိုဇာတိ ဖြစ်သည်။ မိဘမျိုး​ရိုး​မှာ မြို့​သူကြီး​မျိုး​ရိုး​ဖြစ်သည်။ မိဘနှစ်ဖက်စလုံး​မှ မျိုး​ရိုး​စဉ်ဆက်မှာလည်း​ ပုဂံမင်း​ရိုး​မှ ဆင်း​သက်၍ အင်း​ဝမင်း​ဆက် မိုး​ညှင်း​မင်း​၏ အနွယ်​တော် ဖြစ်သည်ဟု ရာဇဝင်ကြီး​များ​က ဆိုကြသည်။
ဦး​အောင်​ဇေယျနှင့်​ မယ်ယွန်း​စံတို့​မှာ ​သွေး​ခြား​သော သူစိမ်း​များ​ မဟုတ်ကြ​ချေ။ ဦး​အောင်​ဇေယျ၏ မိခင် မဟာ​ဒေဝီ ​စောငြိမ်း​ဦး​နှင့်​ မယ်ယွန်း​စံ၏ ဖခင် သီရိရန်တတို့​မှာသီရိရန္တတို့​မှာ ​မောင်နှမ အရင်း​အချာများ​ ဖြစ်ကြသည်။ ထို့​ကြောင့်​ ဦး​အောင်​ဇေယျနှင့်​ မယ်ယွန်း​စံတို့​မှာ ​မောင်နှမ တစ်ဝမ်း​ကွဲလည်း​ ​တော်စပ်​လေသည်။
ဦး​အောင်​ဇေယျနှင့်​ မယ်ယွန်း​စံတို့​မှ သား​သမီး​ တစ်ကျိပ် ထွန်း​ကား​ခဲ့​သည်။ သား​တော် ခုနှစ်ပါး​၊​ သမီး​တော် သုံး​ပါး​ တို့​ ဖြစ်သည်။
ဦး​အောင်​ဇေယျသည် မင်း​အဖြစ်သို့​ရောက်ရှိပြီး​နောက် သား​တော်၊​ သမီး​တော်တို့​ကို မြို့​စား​ ၊​ရွာစား​များ​ပေး​၍ ​မြှောက်စား​ခဲ့​သည်။ အချို့​သား​တော်များ​ ​နောက်ပိုင်း​တွင် မင်း​ဖြစ်ခဲ့​ကြသည်။ မယ်ယွန်း​စံက ဖွား​မြင်​သော သား​တော်၊​ သမီး​တော်များ​ကို အစဉ်အတိုင်း​ ဤသို့​တွေ့​ရသည်။
(၁) သား​တော် သီရိသုမဟာဓမ်မရာဇာသီရိသုမဟာဓမ္မရာဇာ - ကုန်း​ဘောင်ဆက် ရာဇဝင်တွင် သီရိသုဓမ်မရာဇာသီရိသုဓမ္မရာဇာ ဟု​ခေါ်သည်။ ထိုမင်း​သား​မှာ အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​လက်ထက်၌ အိမ်​ရှေ့​စံ ရသည်။ တပယင်း​၊​ ​ရွှေ​တောင်၊​ ငစဉ့်​ကူး​မြို့​များ​ကို ကံ​ကျွေး​ခံ၍ ခမည်း​တော် နတ်ရွာစံပြီး​နောက် မင်း​ဖြစ်သည်။ ရာဇဝင်တွင် ‘​နောင်​တော်ကြီး​မင်း​’ ဟု တွင်သည်။ ငယ်မည်မှာ ​မောင်​လှောင် ဟု ​ခေါ်သည်။
(၂) သား​တော် သီရိသုဓမ်မရာဇာသီရိသုဓမ္မရာဇာ - ကုန်း​ဘောင်ဆက် ရာဇဝင်တွင် ‘သီရိဓမ်မရာဇာ’‘သီရိဓမ္မရာဇာ’ ပြသည်။ ခမည်း​တော်၊​ ​နောင်​တော်တို့​ လက်ထက် ​မြေဒူး​၊​ စလင်း​မြို့​များ​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရပြီး​ ​နောက် မင်း​ဖြစ်လာသည်။ ရာဇဝင်တွင် ‘ဆင်ဖြူရှင်မင်း​’ ဟု တွင်သည်။ ငယ်မည်မှာ ​မောင်ရွ ဟု​ခေါ်သည်။
(၃) ငယ်ကလွန်​သော သား​တော်တစ်ပါး​။
(၄) သမီး​တော် သီရိမဟာမဂင်လာ​ဒေဝီသီရိမဟာမင်္ဂလာ​ဒေဝီ - သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၀ဝ ပြည့်​နှစ်ဖွား​သည်။ ခမည်း​တော်နှင့်​ ​မောင်​တော် နှစ်ပါး​လက်ထက် ကန်နီမြို့​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရသည်။ ရတနာသိဃင်မြို့​ရတနာသိင်္ဃမြို့​ တုလွတ်ဘုံသာ​ကျောင်း​ ဒါယိကာမ ဖြစ်သည်။ ငယ်မည်မှာ မယ်သာ။
(၅) သား​တော် သုဓမ်မရာဇာသုဓမ္မရာဇာ - သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၀၂ ခုနှစ်ဖွား​သည်။ ခမည်း​တော်နှင့်​ ​နောင်​တောင် မင်း​နှစ်ပါး​လက်ထက်၊​ အမြင့်​မြို့​၊​ တလုပ်မြို့​များ​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရသည်။ ငစဉ့်​ကူး​မင်း​ လက်ထက် ​ရေမှာ ​ဖျောက်ခံရသည်။ ငယ်မည်မှာ ​မောင်ပိုး​ ဖြစ်သည်။
(၆) သမီး​တော် သီရိမဟာရတနာ​ဒေဝီ - သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၀၄ ခု ဖွား​သည်။ ခမည်း​တော်နှင့်​ ​မောင်​တော်နှစ်ပါး​ လက်ထက် မင်း​ခမ်း​မြို့​၊​ ဗဒုံမင်း​လက်ထက် ပန်း​တောင်း​မြို့​များ​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရသည်။ အဝမြို့​ ဘုံသာစံလွတ်​ကျောင်း​ဒါယိကာမ ဖြစ်သည်။ ငယ်မည်​တော်မှာ မယ်မြတ်လှ ဖြစ်သည်။
(၇) သား​တော်သတိုး​မင်း​လှ​ရွှေ​ဘော်မှာ ခမည်း​တော်နှင့်​ ​နောင်​တော်နှစ်ပါး​လက်ထက် ဗဒုံ၊​ မြဝတီမြို့​များ​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရ၍ ​နောက် မင်း​ဖြစ်​တော်မူသည်။ ငယ်မည်​တော် ​မောင်​ရွှေဝိုင်း​ တွင်သည်။ ဘိုး​တော်ဦး​ဝိုင်း​ဟု လူသိများ​၍ ဘိုး​တော်ဘုရား​ဟု ရာဇဝင်၌ တွင်သည်။
(၈) သမီး​တော် သီရီရတနာမဂင်လာ​ဒေဝီမှာသီရီရတနာမင်္ဂလာ​ဒေဝီမှာ ခမည်း​တော်နှင့်​ ​မောင်​တော်နှစ်ပါး​လက်ထက် အုန်း​တော၊​ ​အောင်သာရွာနှင့်​ စကုမြို့​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရသည်။ ကုန်း​ဘောင်​ခေတ်ရာဇဝင်တွင် သီရိမလ်လာရတနာ​ဒေဝီသီရိမင်္လာရတနာ​ဒေဝီ ဟု ပြသည်။ သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၂၉ ခုနှစ်တွင် လွန်သည်။ ငယ်မည်​တော် မယ်အိပ်။
(၉) သား​တော် သတိုး​မင်း​လှ မင်း​ရဲ​ကျော်စွာသည် သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၁၁ ခုနှစ်တွင် ဖွား​သည် ။ ခမည်း​တော် နှင့်​ ​နောင်​တော်များ​လက်ထက် ပခန်း​ကြီး​မြို့​၊​ တလုပ်မြို့​များ​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရသည်။ သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၆၄ ခုနှစ်တွင် မင်း​ကွန်း​ရှား​ရောင်း​တွင် လွန်သည်။ ငယ်မည်​တော် ​မောင်စိုး​ ဖြစ်သည်။
(၁၀) သား​တော် သတိုး​မင်း​လှ မင်း​ရဲ​ကျော် ဖြစ်သည်။ ၁၁၁၆ ခု နန်း​ထက်၌ ဖွား​သည်။ ခမည်း​တော်နှင့်​ ​နောင်​တော်နှစ်ပါး​လက်ထက် ပင်း​တလဲ၊​ မြင်စိုင်း​မြို့​များ​ကို ကံ​ကျွေး​ခံရသည်။ ​နောင်​တော် ဗဒုံမင်း​ (ဘိုး​တော်ဘုရား​) လက်ထက် ၁၁၄၇ ခုနှစ်၊​ ဝါဆိုလတွင် ​ရေ​ဖျောက်ခံရသည်။ ငယ်မည်​တော် ​မောင်ဘိုး​ရှင်။
မယ်ယွန်း​စံက ဖွား​မြင်​သော သား​တော်များ​မှာ အ​လောင်း​မင်း​တရား​အတွက် လက်ရုံး​သဖွယ် အား​ထား​ရ​သော သား​တော်များ​ ဖြစ်ကြသည်။
ဦး​အောင်​ဇေယျသည် ရန်အ​ပေါင်း​ကို နှိမ်နင်း​ပြီး​နောက် သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၁၅ တွင် ရတနာသိဃင်ကုန်း​ဘောင်ပြည်ကြီး​ကိုရတနာသိင်္ဃ ကုန်း​ဘောင်ပြည်ကြီး​ကို တည်​ထောင်၍ ‘အ​လောင်း​မင်း​တရား​’ ဟူ​သောအမည်ကို ခံယူသည်။ ထိုအချိန်တွင် မယ်ယွန်း​စံသည် ‘မဟာမဂင်လာရတနာဓိပတိသီရိရာဇာ‘မဟာမင်္ဂလာ ရတနာ ဓိပတိသီရိရာဇာ စန်ဒာ​ဒေဝီ’စန္ဒာ​ဒေဝီ’ ဟူ​သောဘွဲ့​အမည်ဖြင့်​ ဘိသိက်ခံ မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ ဖြစ်လာသည်။
အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​ ဦး​အောင်​ဇေယျသည် ၁၁၁၅ မှစ၍ နိုင်ငံ​တော်စည်း​ရုံး​ရေး​ကို မ​နေမနား​ဆောင်ရွက်ရသည်။ ​အောက်မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့​တော်များ​ကို စဉ်ဆက်မပြတ် သိမ်း​ယူ၍ နိုင်ငံ​တော် သစ်ကို ပြန်လည် တည်​ဆောက်သည်။
 
အ​လောင်း​မင်း​တရား​သည် နိုင်ငံ​တော်သစ်တည်​ထောင်​ရေး​အတွက် နှစ်စဉ်လိုလို စစ်ထွက်၍ စည်း​ရုံး​ရသည်။ ကုန်း​ဘောင်ပြည်တွင် နား​နေသည် ဟူ၍ မရှိ။ ဤသို့​ အ​လောင်း​မင်း​တရား​ မရှိသည့်​ အခါများ​တွင် မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ စန်ဒာ​ဒေဝီသည် ကုန်း​ဘောင်​နေပြည်​တော် အုပ်ချုပ်​ရေး​၊​ ဖွံ့​ဖြိုး​ရေး​ လုပ်ငန်း​များ​ကို တာဝန်ယူ​နေရစ်ရသည်။
 
အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​ကလည်း​ ​နေပြည်​တော်၌ ကျန်ရစ်​သော မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​အား​ လုံခြုံ​ရေး​မှစ၍ အ​ထွေ​ထွေကိစ်စရပ်များ​ကို အဂတိ​လေး​ပါး​ မလိုက်စား​ဘဲ ​ဆောင်ရွက်ရန် စစ်ခရီး​လမ်း​မှ​နေ၍ သဝဏ်လွှာ​ပေး​ပို့​ မှာ​လေ့​ရှိသည်။
အ​လောင်း​မင်း​တရား​သည် နိုင်ငံ​တော်သစ်တည်​ထောင်​ရေး​အတွက် နှစ်စဉ်လိုလို စစ်ထွက်၍ စည်း​ရုံး​ရသည်။ ကုန်း​ဘောင်ပြည်တွင် နား​နေသည် ဟူ၍ မရှိ။ ဤသို့​ အ​လောင်း​မင်း​တရား​ မရှိသည့်​ အခါများ​တွင် မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ စန်ဒာ​ဒေဝီသည်စန္ဒာ​ဒေဝီသည် ကုန်း​ဘောင်​နေပြည်​တော် အုပ်ချုပ်​ရေး​၊​ ဖွံ့​ဖြိုး​ရေး​ လုပ်ငန်း​များ​ကို တာဝန်ယူ​နေရစ်ရသည်။
စန်ဒာ​ဒေဝီ မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ကလည်း​ အ​လောင်း​မင်း​တရား​မရှိချိန်တွင် ​နေပြည်​တော်ရှိ လုပ်ငန်း​တာဝန်များ​ကို သား​တော်တို့​နှင့်​ အတူ လက်တွဲ၍ တာဝန်​ကျေ​အောင် ​ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့​သည်။ ထို့​ကြောင့်​လည်း​ အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​သည် နိုင်ငံ​တော် တည်​ထောင်​ရေး​ကို ကျယ်ပြန့်​စွာ ​ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့​ခြင်း​ ဖြစ်သည်။
အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​ကလည်း​ ​နေပြည်​တော်၌ ကျန်ရစ်​သော မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​အား​ လုံခြုံ​ရေး​မှစ၍ အ​ထွေ​ထွေကိစ်စရပ်များ​ကိုအ​ထွေ​ထွေကိစ္စရပ်များ​ကို အဂတိ​လေး​ပါး​ မလိုက်စား​ဘဲ ​ဆောင်ရွက်ရန် စစ်ခရီး​လမ်း​မှ​နေ၍ သဝဏ်လွှာ​ပေး​ပို့​ မှာ​လေ့​ရှိသည်။
မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ စန်ဒာ​ဒေဝီသည် ရတနာသိဃင်မြို့​တော်ကို တည်​ထောင်ပြီး​နောက် ​ကျောင်း​တိုက်ကြီး​ကို တည်​ဆောက်ခဲ့​သည်။ မိဖုရား​ကြီး​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို '​အောင်​မြေဘုံသာ​ကျောင်း​’​တော်ကြီး​' ဟု ကမ်ပည်း​တပ်​ခေါ်ဆိုထား​လေသည်။
စန်ဒာ​ဒေဝီစန္ဒာ​ဒေဝီ မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ကလည်း​ အ​လောင်း​မင်း​တရား​မရှိချိန်တွင် ​နေပြည်​တော်ရှိ လုပ်ငန်း​တာဝန်များ​ကို သား​တော်တို့​နှင့်​ အတူ လက်တွဲ၍ တာဝန်​ကျေ​အောင် ​ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့​သည်။ ထို့​ကြောင့်​လည်း​ အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​သည် နိုင်ငံ​တော် တည်​ထောင်​ရေး​ကို ကျယ်ပြန့်​စွာ ​ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့​ခြင်း​ ဖြစ်သည်။
မိဖုရား​ခေါင်ကြီး​ စန်ဒာ​ဒေဝီသည်စန္ဒာ​ဒေဝီသည် ရတနာသိဃင်မြို့​တော်ကိုရတနာသိင်္ဃမြို့​တော်ကို တည်​ထောင်ပြီး​နောက် ​ကျောင်း​တိုက်ကြီး​ကို တည်​ဆောက်ခဲ့​သည်။ မိဖုရား​ကြီး​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို '​အောင်​မြေဘုံသာ​ကျောင်း​’​တော်ကြီး​' ဟု ကမ်ပည်း​တပ်​ခေါ်ဆိုထား​လေသည်။ကမ္ပည်း​တပ်​ခေါ်ဆိုထား​လေသည်။
မိဖုရား​ကြီး​သည် တစ်ခါတစ်ရံတွင် အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​နှင့်​ စစ်ချီရာတွင် လိုက်ပါရသည်။ ဤသို့​လိုက်ပါရင်း​ လမ်း​ခရီး​၌ အ​ခြေအ​နေ​ပေး​သလို ကုသိုလ်​ကောင်း​မှုများ​ ပြုလုပ်​လေ့​ရှိသည်။ ထိုကုသိုလ်များ​ထဲတွင် မင်း​ဘူး​နယ်ရှိ မန်း​စက်​တော်ရာ၌ ​ဆောက်လုပ်လှူဒါန်း​သော ဇရပ်ကြီး​တစ်​ဆောင်လည်း​ ပါဝင်သည်။ မိဖုရား​ကြီး​သည် မိမိ​ဆောက်လုပ်​သော ဇရပ်ကြီး​ကို ‘မှန်ကင်း​’ စိုက်လို​သော​ကြောင့်​ အ​လောင်း​မင်း​တရား​ထံ ခွင့်​ပန်ခဲ့​ရသည်။ မှန်ကင်း​မှာ မိမိတို့​သ​ဘောအတိုင်း​ စိုက်ထူနိုင်သည်မဟုတ်။ ဘုရင့်​ အမိန့်​တော်ရမှသာ တပ်ဆင်ခွင့်​ ရှိသည်။
 
 
မိဖုရား​ကြီး​၏ ခွင့်​ပန်ချက်အရ အ​လောင်း​မင်း​တရား​သည် ဇရပ်​တော်ကြီး​၌ မှန်ကင်း​စိုက်ထူခွင့်​ပြု​သော အမိန့်​တော်ကို ဤသို့​တရား​ဝင် ထုတ်ပြန်ခဲ့​သည်။
ဘုန်း​တော်အလွန်ကြီး​မြတ်​တော်မူလှ​သော အရိန်ဒမာလက်နက်အရိန္ဒမာလက်နက် စကြာရတနာ ဆင်ဖြူများ​သခင် တိုင်း​ကြီး​ပြည်ကြီး​ ထီး​ဆောင်း​မင်း​တကာတို့​၏ သခင်ဖြစ်​တော်မူ​သော အ​လောင်း​စက်​တော်ရာမှာ ​ဆောက်လုပ်သည့်​ ဇရပ်ကို မှန်ကင်း​လေး​ဆူ စိုက်လှူ​စေ။
၁၁၂၁ ခု၊​ ​တော်သလင်း​လပြည့်​ကျော် ၄ ရက်​နေ့​ ပြန်သည့်​ အမိန့်​တော်။
သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၂၇ ခုနှစ်တွင် သား​တော် ဆင်ဖြူရှင်မင်း​သည် ရတနာသိဃင်​ခေါ်ရတနာသိင်္ဃ ​ခေါ် ​ရွှေဘိုမြို့​တော်မှ ရတနာပူရအင်း​ဝမြို့​သို့​ ​ပြောင်း​ရွှေ့​၍ စိုး​စံ​တော်မူသည်။ထိုအခါ မယ်​တော်မိဖုရား​ စန်ဒာ​ဒေဝီသည်လည်း​စန္ဒာ​ဒေဝီသည်လည်း​ အင်း​ဝမြို့​တော်သို့​ ​ရွှေ့​ပြောင်း​လာခဲ့​ကြ၏။
စန်ဒာ​ဒေဝီသည်စန္ဒာ​ဒေဝီသည် အင်း​ဝသို့​ပြောင်း​ရွှေ့​ပြီး​နောက် ​ရှေး​အခါက မဟာသဃင်နာထမဟာသင်္ဃနာထ သီတင်း​သုံး​ခဲ့​သည့်​ ​လေး​ထပ်​ကျောင်း​ဟောင်း​နေရာတွင် အရံ​ကျောင်း​များ​နှင့်​ တကွ ​လေး​ထပ်​ဇေတဝန် ​ရွှေ​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ​ဆောက်လုပ်​လေသည်။
စန်ဒာ​ဒေဝီစန္ဒာ​ဒေဝီ မိဖုရား​ကြီး​သည် ​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ​ရေစက်ချ၍ တင်လှူမသွား​နိုင်ခဲ့​ချေ။ ​ကျောင်း​အမကြီး​သည် သက်​တော် ၅၈ နှစ်အရွယ် ၁၁၃၃ ခု၊​ ဝါ​ခေါင်လပြည့်​ကျော် ၅ ရက် ( ခရစ် ၁၇၇၁ ခု၊​ ဇူလိုင်လ ၃၁ ရက်) ဗုဒ်ဓဟူး​နေ့​တွင်ဗုဒ္ဓဟူး​နေ့​တွင် နတ်ပြည်စံလွန်​တော်မူခဲ့​လေသည်။
 
သား​တော် ဆင်ဖြူရှင်မင်း​သည် မယ်​တော် ​ဆောက်လုပ်​သော ​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ‘ဘုံ​ကျော်တုလွတ်’ (ဘုံသာတုလွတ်ဟုလည်း​ခေါ်) ဟူ၍ ကမ်ပည်း​ထိုး​ပြီး​လျှင် ‘ဉာဏသာဂရ မဟာဓမ်မရာဇာဓိရာဇဂုရု’ ဘွဲ့​တံဆိပ်ရ အင်ကြင်း​ပင် ဆရာ​တော်ဘုရား​ကြီး​အား​ တင်လှူ​လေသည်။
 
အတုလ ဆရာ​တော်သည် ခမည်း​တော်အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​ ကိုယ်တိုင် ကိုး​ကွယ်​သော ဆရာ​တော် ဖြစ်သည်။ မင်း​တရား​ကြီး​က ‘အတုလယသမဟာဓမ်မရာဇဂုရု’ ဘွဲ့​တံဆိပ်ဖြင့်​ သာသနာပိုင် ခန့်​အပ်ထား​သူ ဖြစ်သည်။ သမီး​တော်ကြီး​သည် အင်း​ဝသို့​ ​ပြောင်း​ရွှေ့​သောအခါလည်း​ မာရ်​အောင်ရတနာဘုရား​ ပရဝုဏ်အတွင်း​၌ သုဓမ်မာ​ရွှေဇရပ်၊​ ပြသာဒ်သုံး​ဆောင်တို့​ကို ​ဆောက်လုပ် လှူဒါန်း​ခဲ့​ပြန်သည်။
သား​တော် ဆင်ဖြူရှင်မင်း​သည် မယ်​တော် ​ဆောက်လုပ်​သော ​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ‘ဘုံ​ကျော်တုလွတ်’ (ဘုံသာတုလွတ်ဟုလည်း​ခေါ်) ဟူ၍ ကမ်ပည်း​ထိုး​ပြီး​လျှင်ကမ္ပည်း​ထိုး​ပြီး​လျှင် ‘ဉာဏသာဂရ မဟာဓမ်မရာဇာဓိရာဇဂုရု’မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂုရု’ ဘွဲ့​တံဆိပ်ရ အင်ကြင်း​ပင် ဆရာ​တော်ဘုရား​ကြီး​အား​ တင်လှူ​လေသည်။
သမီး​တော် အလတ်ဖြစ်​သော သီရီမဟာရတနာ​ဒေဝီ မင်း​သမီး​သည်လည်း​ အင်း​ဝမြို့​တော်၌ မယ်​တော်​ဆောက်လုပ်​သော ဘုံ​ကျော်တုလွတ်​ကျောင်း​တိုက်၏ အ​နောက်​မြောက်ယွန်း​တွင် အရံ​ကျောင်း​များ​နှင့်​တကွ ​လေး​ထပ် ​ဇေတဝန်​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ​ဆောက်လုပ်ခဲ့​သည်။ ​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ‘ဘုံသာစံလွတ်​ကျောင်း​တော်ကြီး​’ ဟု ကမ်ပည်း​ထိုး​၍ 'သုမနာစာရမဟာဓမ်မရာဇာဓိရာဇဂုရု' ဘွဲ့​တံဆိပ်​တော်ရ ဝက်လက်ဆရာ​တော်အား​ တင်လှူ​တော်မူသည်။
အတုလ ဆရာ​တော်သည် ခမည်း​တော်အ​လောင်း​မင်း​တရား​ကြီး​ ကိုယ်တိုင် ကိုး​ကွယ်​သော ဆရာ​တော် ဖြစ်သည်။ မင်း​တရား​ကြီး​က ‘အတုလယသမဟာဓမ်မရာဇဂုရု’‘အတုလယသမဟာဓမ္မရာဇဂုရု’ ဘွဲ့​တံဆိပ်ဖြင့်​ သာသနာပိုင် ခန့်​အပ်ထား​သူ ဖြစ်သည်။ သမီး​တော်ကြီး​သည် အင်း​ဝသို့​ ​ပြောင်း​ရွှေ့​သောအခါလည်း​ မာရ်​အောင်ရတနာဘုရား​ ပရဝုဏ်အတွင်း​၌ သုဓမ်မာ​ရွှေဇရပ်၊​ ပြသာဒ်သုံး​ဆောင်တို့​ကို ​ဆောက်လုပ် လှူဒါန်း​ခဲ့​ပြန်သည်။
ဆင်ဖြူရှင် မင်း​တရား​သည် မယ်​တော်၏ ဘုံ​ကျောင်း​တုလွတ်​ကျောင်း​တော်ကြီး​နှင့်​ နှမ​တော်၏ ဘုံသာစံလွတ်​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို သက်ကရာဇ် ၁၁၃၄ ခုနှစ်တွင် တစ်ချိန်တည်း​မှာပင် တစ်ပြိုင်နက် ​ရေစက်ချ တင်လှူခဲ့​ခြင်း​ ဖြစ်သည်။
သမီး​တော် အလတ်ဖြစ်​သော သီရီမဟာရတနာ​ဒေဝီ မင်း​သမီး​သည်လည်း​ အင်း​ဝမြို့​တော်၌ မယ်​တော်​ဆောက်လုပ်​သော ဘုံ​ကျော်တုလွတ်​ကျောင်း​တိုက်၏ အ​နောက်​မြောက်ယွန်း​တွင် အရံ​ကျောင်း​များ​နှင့်​တကွ ​လေး​ထပ် ​ဇေတဝန်​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ​ဆောက်လုပ်ခဲ့​သည်။ ​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို ‘ဘုံသာစံလွတ်​ကျောင်း​တော်ကြီး​’ ဟု ကမ်ပည်း​ထိုး​၍ကမ္ပည်း​ထိုး​၍ 'သုမနာစာရမဟာဓမ်မရာဇာဓိရာဇဂုရုသုမနာစာရမဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂုရု' ဘွဲ့​တံဆိပ်​တော်ရ ဝက်လက်ဆရာ​တော်အား​ တင်လှူ​တော်မူသည်။
သမီး​တော် အငယ်ဆုံး​ သီရိရတနာမဂင်လာ​ဒေဝီမှာ သက်​တော် ၂၀ ခန့်​တွင်ကံကုန်သွား​သော​ကြောင့်​ ကုသိုလ်​တော်မှုသာသနာပြုလုပ်ငန်း​များ​ကို ထင်ရှား​စွာ ပြုခဲ့​ရဟန်မတူ​ပေ။ သမီး​ထွေး​၏ ​ကောင်း​မှု​တော်တို့​ကို မှတ်တမ်း​မှတ်ရာ အဖြာဖြာတို့​၌ ရှာ​ဖွေ၍ မရ​ချေ။[၁]
ဆင်ဖြူရှင် မင်း​တရား​သည် မယ်​တော်၏ ဘုံ​ကျောင်း​တုလွတ်​ကျောင်း​တော်ကြီး​နှင့်​ နှမ​တော်၏ ဘုံသာစံလွတ်​ကျောင်း​တော်ကြီး​ကို သက်ကရာဇ်သက္ကရာဇ် ၁၁၃၄ ခုနှစ်တွင် တစ်ချိန်တည်း​မှာပင် တစ်ပြိုင်နက် ​ရေစက်ချ တင်လှူခဲ့​ခြင်း​ ဖြစ်သည်။
သမီး​တော် အငယ်ဆုံး​ သီရိရတနာမဂင်လာ​ဒေဝီမှာသီရိရတနာမင်္ဂလာ​ဒေဝီမှာ သက်​တော် ၂၀ ခန့်​တွင်ကံကုန်သွား​သော​ကြောင့်​ ကုသိုလ်​တော်မှုသာသနာပြုလုပ်ငန်း​များ​ကို ထင်ရှား​စွာ ပြုခဲ့​ရဟန်မတူ​ပေ။ သမီး​ထွေး​၏ ​ကောင်း​မှု​တော်တို့​ကို မှတ်တမ်း​မှတ်ရာ အဖြာဖြာတို့​၌ ရှာ​ဖွေ၍ မရ​ချေ။[၁]
 
==ကျမ်း​ကိုး​စာရင်း​==
<references/>
၁။* (က) စား​တော်ကြီး​ ဦး​ရာ​ကျော်၊​ မြန်မာမဟာမဂင်လာမင်း​ခမ်း​တော်၊​မြန်မာမဟာမင်္ဂလာမင်း​ခမ်း​တော်၊​ ရန်ကုန်၊​ ပုညစာ​ပေ၊​ ပကြိမ်၊​ ၁၉၆၈ ခု၊​ စာ ၂၀၇၊​ ၂၁၀။
* (ခ) ဘုန်း​နွယ် 'စန်ဒာ​ဒေဝီနှင့်​စန္ဒာ​ဒေဝီနှင့်​ သမီး​များ​’၊​ ဓမ်မရတနာဓမ္မရတနာ မဂ်ဂဇင်း​၊​မဂ္ဂဇင်း​၊​ အမှတ် ၃၀ (၁-၆-၉၈)