ဥတ္တရရောင်ခြည်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

အရေးမကြီး add photos, fix links
စာကြောင်း ၁ -
[[File:Aurora Borealis and Australis Poster.jpg|thumb|ဥတ္တ​ရာ​အလင်း​တန်း​များ]]
ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း(Northern Light) ဆို​သည်မှာ ညဉ့်​ကောင်းကင်​ယံ​တွင် လှပ​စွာ ဖြာ​ထွက်​သော ရောင်​စုံ အလင်း​တန်း​များ​ကို ခေါ်​ဆို​ခြင်း ဖြစ်​သည်။ ၎င်း​အလင်း​တန်း​များ​ကို Aurora အလင်း​တန်း​များ​ဟု​လည်း ခေါ်​ဆို​ကြ​သေး​သည်။ ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​သည် လွန်စွာ ထူ​ခြား​ဆန်းပြား​သည်​သာ​မက မှော်​ပညာ​ဖြင့် ဖန်တီး​ထား​သည်​ဟု​ပင် ထင်မှတ်​မှား​လောက်​အောင် လှပ​ပေ​သည်။ သို့သော် မြန်မာ​နိုင်ငံ​အတွင်း​၌ အပြက်​ဘက်​တွင်အပြင်​ဘက်​တွင် မြင်​တွေ့​နိုင်​ရန် မ​ဖြစ်​နိုင်​ပေ။ အဘယ်​ကြောင့်​ဆိုသော် ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​ကို ကမ္ဘာ​မြောက်​ဘက်​စွန်း​နှင့်ကမ္ဘာ[[အာတိတ်|မြောက်​ဘက်​စွန်း​]]နှင့် [[အန္တာတိက|တောင်​ဘက်​စွန်း]] ဒေသ​များ​တွင်​သာ မြင်​တွေ့​ရ​လေ့​ရှိ​သော​ကြောင့် ဖြစ်​ပါ​သည်။
 
== ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း(Northen Light) ဖြစ်ပေါ်​လာ​ပုံ ==
အကြမ်း​ဖျင်း​အား​ဖြင့် Aurora (သို့) Northern Lights ဖြစ်ပေါ်​လာ​ရ​ခြင်း​မှာ နေ​မှ[[နေ]]မှ ထုတ်​လွှတ်လိုက်​သည့် လျှပ်စစ်​ဓါတ်​ဆောင် အမှုန်​ကလေး​များ ကမ္ဘာ​လေ​ထု​ထဲ​သို့​ရောက်​ရှိ​လာ​ပြီး လေ​ထု​ထဲ​မှ မော်​လီ​ကျူး​များ​နှင့် ပွတ်တိုက်​မှု​ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်​လာ​သည်။ ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​နှင့် [[နေပြောက်​ဖြစ်​စဉ်နေပြောက်ဖြစ်စဉ်]] (Sunspot activity) ဆက်နွယ်​မှု​ကို ၁​၈⁠၈​၀ ခု​နှစ်​တွင် စတင်​လေ့​လာ​တွေ့​ရှိ​ခဲ့​သည်။ ၁​၉​၅​၀​ပြည့်​နှစ်​များ​တွင်၁​၉​၅​၀ ​ပြည့်​နှစ်​များ​တွင် ပြုလုပ်​သော သု​တေ​သန​လုပ်​ငန်း​များ​၏ အကျိုး​ကျေးဇူး​ကြောင့် နေ​မှ အီ​လက်​ထ​ရွန်​နှင့်[[အီလက်ထရွန်]]​နှင့် ပ​ရို​တွန်​အမှုန်​လေး​များ​သည်[[ပရိုတွန်​]]အမှုန်​လေး​များ​သည် Solar Wind ဟု​သော ဖြစ်​စဉ်​ဖြင့် ကမ္ဘာ​လေ​ထု​ထဲ​သို့ ဝင်​ရောက်​ကြောင်း သိရှိ​လာ​ခဲ့​ကြ​သည်။
 
နေ​၏ မျက်နှာပြင် အပူ​ချိန်​သည် ၅​၈​၀​၀ ကယ်​ဗင်​ထိ ပူပြင်း​ပြီး ၎င်း​အပူ​ချိန်​သည် ဓာတ်​ငွေ့မော်​လီ​ကျူး​များ အချင်းချင်း ပွတ်တိုက်​မှု အကြိမ်​ပေါင်း​များ​စွာ ဖြစ်ပေါ်​၍ ပြင်းထန်​စွာ ပေါက်ကွဲ​ကြ​သည်။ နေ​သည် မိမိ​ဝင်​ရိုးပေါ်​တွင် လှည့်​ပါတ်​နေ​သည်​ဖြစ်​ရာ ပေါက်ကွဲ​မှု​ဖြစ်​ချိန်​တွင် အီ​လက်​ထ​ရွန်​နှင့် ပ​ရို​တွန်​အမှုန်​များ​သည် နေ​မှ လွတ်​ကာ အာကာသ​သို့ လွင့်​စင်​သွား​ကြ​သည်။ ထို​ဖြစ်​စဉ်​ကို Solar Wind ဟုခေါ်​ပြီး အဆို​ပါ​နည်း​လမ်း​ဖြင့် ကမ္ဘာ​လေ​ထု​ထဲ​သို့ လျှပ်စစ်​ဆောင် အမှုန်​များ ရောက်​ရှိ​လာ​ကြ​သည်။ သို့သော် အား​ပြင်း​သော ကမ္ဘာ​သံ​လိုက်​စက်​ကွင်း​ကြောင့် ၎င်း​လျှပ်စစ်​ဆောင် အမှုန်​များ​သည် ကမ္ဘာ​မြေပေါ်​သို့​တိုက်ရိုက် မ​ကျ​ရောက်​နိုင်​ပဲ သံ​လိုက်​စက်​ကွင်း​အား​အပျော့​ဆုံး​ဖြစ်​သည့် ဝင်ရိုး​စွန်း​ဒေသ​များ​သို့ လမ်းကြောင်း​သွေဖယ်​သွား​ကြ​သည်။ ဝင်ရိုး​စွန်း​ဒေသ​များ​သို့ဝင်ရိုးစွန်းဒေသများ​သို့ ရောက်​ရှိ​သော​အခါ ကမ္ဘာပေါ်​မှ ဓာတ်ငွေ့​အမှုန်​များ​နှင့် နေ​မှ လွင့်​စင်​လာ​သော လျှပ်စစ်​ဆောင် အမှုန်​များ ပွတ်တိုက်​မှု​ဖြစ်​ပြီး Northern Lights ဟုခေါ်​သော ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ ထွက်ပေါ်​လာ​ကြ​သည်။
 
[[File:Aurora australis panorama.jpg|thumb|700px|center|Aurora australis]]
Northern Lights ကို ကမ္ဘာ​တောင်​ဘက်​စွန်း နှင့် မြောက်​ဘက်​စွန်း​တွင် တွေ့​နိုင်​ပြီး မြောက်​ဘက်​စွန်း​ဒေသ​များ​တွင် ဖြစ်ပေါ်​နေ​သော Northern Lights များ​ကို 'Aurora borealis' ဟုခေါ်​ပြီး တောင်​ပိုင်း​တွင် 'Aurora australis' ဟုခေါ်ဝေါ်​ကြ​သည်။ Aurora အလင်း​တန်း​များ​ကို အရောင်​မျိုး​စုံ​ဖြင့် တွေ့​မြင်​နိုင်​ပြီး အစိမ်း​နု​ရောင်​နှင့် ပန်းရောင်​များ​မှာ အတွေ့​ရ​အများ​ဆုံး​ဖြစ်​သည်။ ထို့​ပြင် အနီ၊အဝါ၊အစိမ်း၊အပြာအနီ၊ အဝါ၊ အစိမ်း၊ အပြာ နှင့် မရမ်းရောင် များ​ကို​လည်း တွေ့​ရတက်​သည်။ လျှပ်စစ်​ဓာတ်​ဆောင် အမှုန်​များ​နှင့် ပွတ်တိုက်​သော ဓာတ်ငွေ့​အမျိုး​အစားပေါ်​မူ​တည်​၍ ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​၏ အရောင်​သည် ပြောင်းလဲ​လေ့​ရှိ​သည်။ တွေ့​ရ​အများ​ဆုံး​ဖြစ်​သော ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​အရောင်​ဖြစ်​သည့် စိမ်း​ဝါ​ရောင်​နု⁠နု​သည် ကမ္ဘာ​မြေပြင်​အထက် မိုင် ၆​၀ တွင်​ရှိ​သော အောက်​ဆီ​ဂျင်[[အောက်ဆီဂျင်]] မော်​လီ​ကျူး​များ ပွတ်တိုက်​မှု​ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်​လာ​သည်။ အလွန်​တွေ့​ရ​ခဲ​သော အနီ​ရောင် သီး​သန့် Aurora အလင်း​တန်း​များ​သည် အမြင့်​ပေ မိုင် ၂​၀​၀ ဝန်းကျင်​တွင်​ရှိ​သော အောက်​ဆီ​ဂျင် ဓာတ်ငွေ့​မှုန်​များ ပွတ်တိုက်​မှု​ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်​သည်။ နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​ဓာတ်ငွေ့​များ​သည်[[နိုက်ထရိုဂျင်]]​ဓာတ်ငွေ့​များ​သည် အပြာ​နှင့် ကြက်သွေး​အလင်း​တန်း​များ ဖြစ်ပေါ်​စေ​သည်။
အလင်း​တန်း​များ​သည် ပုံစံ​မျိုး​စုံ​ဖြင့် တည်​ရှိ​နိုင်​ပြီး အချို့​မှာ အကွက်​ပုံစံ (သို့မဟုတ်) ပြန့်​ကျဲ​နေ​သော တိမ်တိုက်​ပုံစံ၊ အချို့​မှာ တံခွန်​ပုံစံ၊ စက်ဝန်း​ပြတ်​ပုံစံ၊ လှိုင်းထ​လှုပ်ရှား​နေ​သော ပြတင်းပေါက်​ခန်းဆီး ပုံစံ အစ​ရှိ​သ​ဖြင့် ပုံ​သဏ္ဍန် အမျိုး​မျိုး​ဖြင့် ကောင်းကင်​ယံ​တွင် ခပ်​မှိန်​မှိန် အရောင်​များ​ဖြာ​ထွက်​လေ့​ရှိ​သည်။ ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​ဖြာ​ထွက်​မှု​သည် အမြင့်​ပေ မိုင် ၅​၀ မှ မိုင် ၄​၀​၀ အတွင်း​တွင် ဖြစ်ပေါ်​လေ့​ရှိ​သည်။
 
== ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ ကြည့်​ရန် အကောင်း​ဆုံး​နေရာ​များ ==
 
အထက်​တွင် ဖော်​ပြ​ထား​သည့်​အတိုင်း ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​ကို တောင်​ဘက်​စွန်း​နှင့် မြောက်​ဘက်​စွန်း​ဒေသ​များ​တွင် အတွေ့​ရ​များ​သည်။ ကမ္ဘာ​အနောက်​ဘက်​ခြမ်း တောင်​ဘက်​စွန်း​တွင်​ရှိ​သော ဒေသ​တစ်​ခု​ဖြစ်​သည့် န​ယူး​အော့​လန်း(New Orleans) ဒေသ​များ​တွင် တွေ့​ရသော်​လည်း ကမ္ဘာ​အရှေ့​ခြမ်း တောင်​ဘက်​စွန်း​ဒေသ​များ​တွင်​မှာ ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​ကို တွေ့​မြင်​နိုင်​ခြင်း​မ​ရှိ​ပေ။ ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​ကို ကြည့်​ရှု​ခံစား​ရန် အကောင်း​ဆုံး​နေရာ​များ​မှာ မြောက်​အမ​ရိ​ကတိုက်​ရှိ[[မြောက်အမေရိကတိုက်]]​ရှိ က​နေ​ဒါ​နိုင်ငံ[[ကနေဒါနိုင်ငံ]] အရှေ့မြောက်​ပိုင်း​ဒေသ​များ(Yukon၊NunavutYukon၊ Nunavut အစ​ရှိ​သော ဒေသ​များ) နှင့် အလာ​စ​ကာ[[အလက်စကာပြည်နယ်]](Alaska)ပြည်နယ် အနောက်မြောက်​ဘက်​တို့​ဖြစ်​ကြ​သည်။ ထို့​ပြင် ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​ကို [[ဂ​ရင်း​လန်း​ကျွန်းဂရင်းလန်းကျွန်း]](Greenland) နှင့် [[အိုင်း​စ​လန်း​နိုင်ငံအိုင်းစလန်းနိုင်ငံ]](Iceland) တောင်​ဘက်​စွန်း​ဒေသ​များ၊ [[နော်​ဝေး​နိုင်ငံနော်ဝေးနိုင်ငံ]] မြောက်​ဘက် ကမ်း​ရိုး​တန်း​နှင့် [[ဆီး​ဘီး​ယား​နိုင်ငံဆီဘီးယားနိုင်ငံ]](Siberia)၏ ကမ်း​ရိုး​တန်း​ဒေသ​များ​တွင်​လည်း တွေ့​မြင်​နိုင်​ပေ​သည်။ ကမ္ဘာ​တောင်​ဘက်​ခြမ်း​တွင် ဖြစ်ပေါ်​လေ့​ရှိ​သော Aurora အလင်း​တန်း​များ​သည် [[အန္တာ​တိ​ကတိုက်အန္တာတိကတိုက်]] နှင့် အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာ​တောင်​ဘက်​ခြမ်း​တွင်​သာ[[အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ]]တောင်​ဘက်​ခြမ်း​တွင်​သာ ဖြစ်ပေါ်​လေ့​ရှိ​သော​ကြောင့် မြင်​တွေ့​ခဲ​လှ​သည်။ ယေဘုယျ​အား​ဖြင့် ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​ကို အလင်း​ရောင်​နည်းပါး​သော နေရာ​များ​တွင်​လည်း ကြည့်​ရှု​ရန် အကောင်း​ဆုံး​ဖြစ်​သည်။ လူ​နေနည်း​သောလူနေနည်း​သော မြောက်​ဘက်​ပိုင်း​ဒေသ​များ​သည် ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ ကြည့်​ရှု​ရန် အကောင်း​ဆုံး​ဖြစ်​သည်။
 
== ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​ကို ကြည့်​ရှု​ရန် အကောင်း​ဆုံး​အချိန် ==
Line ၁၉ ⟶ ၂၁:
 
ကမ္ဘာ​မြောက်​ဘက်​ခြမ်း​တွင် တွေ့​ရ​သော အလင်း​တန်း 'Aurora borealis' သည် 'မြောက်​ဘက်​ဒေသ​၏ အရုဏ်​ဦး' ဟု အဓိပ္ပါယ်​ရ​လေ​သည်။ ရော​မ​တို့​၏ ဒဏ္ဍာရီ​လာ Aurora သည် အရုဏ်​ဦး​နတ်​သမီး​တစ်ပါး ဖြစ်​လေ​သည်။ လူ​မျိုး​စု​အသီး​သီး​တွင် ရောင်​စဉ်​တန်း​များ​နှင့် ပတ်သက်​၍ ဒဏ္ဍာရီ​များ​ရှိ​ကြ​သည်။ အေ​ဒီ ၁⁠၁​၀​၀ မှ ၁​၄​၀​၀ ခန့်​က ရောင်​စဉ်​တန်း​များ​ဖြစ်ပေါ်​ခြင်း​သည် စစ် သို့မဟုတ် အငတ်​ဘေး​၏ ရှေ့ပြေး​နိမိတ်​ဟု မှတ်ယူ​ကြ​သည်။ န​ယူး​ဇီ​လန်​ကျွန်း​မှ Maori ဟုခေါ်​သော ဒေသ​ခံ​တိုင်း​ရင်း​သား​များ​နှင့် မြောက်​အမေ​ရိ​ကတိုက် အပါအဝင် အချို့ ဥရောပတိုက်သား​များ​သည် ဥတ္တရ​အလင်း​တန်း​များ​သည် မီးရှူး​မီးတိုင် သို့မဟုတ် မီး​ပုံ​ပွဲ​မှ ရောင်​ပြန်​ဟပ်​သော အလင်း​များ​ဟု​ပင် ထင်မြင်​ယူဆ​ခဲ့​ကြ​သည်။ Winconsin ဒေသ​ရှိ Menominee အင်​ဒီး​ယန်း​မျိုး​နွယ်​စု​တို့​က​မူ အလင်း​တန်း​များ​သည် manbai'wok ဟုခေါ်​သော မုဆိုး​နှင့် တံငါ​သည်​များ​၏ ဝိ​ဉာဉ်​များ တည်​နေရာ​ကို ညွှန်ပြ​သည်​ဟု ယုံကြည်​ကြ​သည်။ အလာ​စ​ကာ​ဒေသ​ရှိ Inuit လူ​မျိုး​တို့​က​လည်း အလင်း​တန်း​များ​သည် ၎င်း​တို့ အမဲ​လိုက်​ရာ​မှ ရ​ရှိ​လာ​သော သားကောင်​များ​၏ ဝိ​ဉာဉ်​များ​ဟု ယုံကြည်​ကြ​သည်။ Aurora ရောင်​စဉ်​တန်း​များ​သည် ၎င်း​တို့​လူ​မျိုး​စု​၏ စိတ်​ဓါတ်​ကို ဖော်​ကြူး​နေ​သည်​ဟု ယုံကြည်​သော မျိုး​နွယ်​များ​လည်း​ရှိ​ကြ​ပေ​သည်။
 
 
 
== ကိုး​ကား ==