အက်တမ်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

အရေးမကြီး repair red links
အရေးမကြီး removed ZWSP
စာကြောင်း ၁ -
[[Image:Helium atom QM.svg|thumb|300px|ဟီ​လီ​ယမ်ဟီလီယမ် အက်​တမ်အက်တမ်]]
အက်တမ် (Atom) ဆိုသည်မှာ အရာဝတ္တု ပစ္စည်းတစ်ခု၏ အသေးငယ်ဆုံး အစိတ်အပိုင်းအား ခေါ်ဆိုခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဂရိဘာသာစကား အရ ''indivisible'' ခွဲခြားလို့ မရနိုင်သော ဟူပြီး အဓိပ္ပါယ်ရပါသည်။ အက်တမ်၏ ဖွဲ့စည်းပုံမှာ ထိုအက်တမ်၏ အလယ်ဗဟိုတွင် နျူကလီးယပ်(Nucleus) ရှိပြီး ထို [[နျူကလီးယပ်]]အား [[အီလက်ထရွန်]]က လှည့်ပါတ်နေပါသည်။ အက်တမ်၏ အလယ်ဗဟိုတွင်ရှိသော နျူကလီးယပ်ထဲတွင် [[ပရိုတွန်]][[လျှပ်စစ်]]အဖိုဂုဏ်သတ္တိ ရှိသည့် အမှုန် နှင့်[[နျူထရွန်]] မည်သည့် လျှပ်စစ်ဂုဏ်သတ္တိ မှ မဆောင်သော အမှုန်တို့ ရှိပါသည်။ ထို့ကြောင့် အက်တမ် ဗဟိုထု သို့ နျူကလီးယပ်သည် လျှပ်စစ်အဖို ဂုဏ်သတ္တိအား ပိုင်ဆိုင်ပါသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ပရိုတွန် နှင့် နျူထရွန် ရှိသည့် အနက် နျူထရွန်မှာ မည်သည့် ဂုဏ်သတ္တိမှ မပိုင်ဆိုင်သောကြောင့် အဖို ဂုဏ်သတ္တိ ရှိသော ပရိုတွန်က ကြီးစိုးသောကြောင့် နျူကလီးယပ်တွင် အပေါင်း သို့ လျှပ်စစ်အဖို ဂုဏ်သတ္တိ ရှိပါသည်။ ထို နျူကလီးယပ် အား လှည့်ပါတ်နေသော အလက်ထရွန် တွင် လျှပ်စစ်အမ ဂုဏ်သတ္တိ ရှိပါသည်။ အက်တမ် တစ်ခုလုံးအနေနှင့် မည်သည့် လျှပ်စစ် ဂုဏ်သတ္တိကို မှ မဆောင် ပါ။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော် အက်တမ်၏ အလယ်ဗဟို တွင် ရှိသော နျူကလီးယပ်၏ လျှပ်စစ်ဓာတ်ဖို အရေအတွက်နှင့် ထို နျူကလီးယပ်အား လှည့်ပါတ်နေသော အလက်ထရွန်များ၏ လျှပ်စစ်ဓာတ်မ အရေအတွက် ညီသောကြောင့် အဖို နှင့် အမ ဓါတ်ပြုပြီး အက်တမ် အမှုန်သည် မည်သည့် လျှပ်စစ်ဂုဏ်သတ္တိမှ မရှိခြင်း ဖြစ်ပါသည်။
အက်​တမ် (Atom) ဆို​သည်မှာ အရာ​ဝတ္တု ပစ္စည်း​တစ်​ခု၏ အသေး​ငယ်​ဆုံး အစိတ်​အပိုင်း​အား ခေါ်​ဆို​ခြင်း​ဖြစ်​ပါ​သည်။ ဂ​ရိဘာသာ​စကား အရ ''indivisible'' ခွဲ​ခြား​လို့ မ​ရ​နိုင်​သော ဟူ​ပြီး အဓိပ္ပါယ်ရ​ပါ​သည်။ အက်​တမ်​၏ ဖွဲ့​စည်း​ပုံ​မှာ ထို​အက်​တမ်၏ အလယ်​ဗဟိုတွင် နျူ​က​လီး​ယပ်(Nucleus) ရှိပြီး ထို [[နျူကလီးယပ်]]အား [[အီလက်ထရွန်]]က လှည့်ပါတ်​နေ​ပါ​သည်။ အက်​တမ်​၏ အလယ်​ဗဟိုတွင်​ရှိ​သော နျူ​က​လီး​ယပ်​ထဲ​တွင် [[ပရိုတွန်]][[လျှပ်စစ်]]အဖို​ဂုဏ်​သတ္တိ ရှိ​သည့် အမှုန် နှင့်[[နျူထရွန်]] မည်​သည့် လျှပ်စစ်​ဂုဏ်​သတ္တိ မှ မ​ဆောင်​သော အမှုန်​တို့ ရှိ​ပါ​သည်။ ထို့​ကြောင့် အက်​တမ် ဗဟို​ထု သို့ နျူ​က​လီး​ယပ်​သည် လျှပ်စစ်​အဖို ဂုဏ်​သတ္တိအား ပိုင်ဆိုင်​ပါ​သည်။ အဘယ်​ကြောင့်ဆိုသော် ပ​ရို​တွန် နှင့် နျူ​ထ​ရွန် ရှိ​သည့် အနက် နျူ​ထ​ရွန်​မှာ မည်​သည့် ဂုဏ်​သတ္တိ​မှ မပိုင်ဆိုင်​သော​ကြောင့် အဖို ဂုဏ်​သတ္တိ ရှိ​သော ပ​ရို​တွန်​က ကြီးစိုး​သော​ကြောင့် နျူ​က​လီး​ယပ်တွင် အပေါင်း သို့ လျှပ်စစ်​အဖို ဂုဏ်​သတ္တိ ရှိ​ပါ​သည်။ ထို နျူ​က​လီး​ယပ် အား လှည့်​ပါတ်​နေ​သော အလက်​ထ​ရွန် တွင် လျှပ်စစ်​အမ ဂုဏ်​သတ္တိ ရှိ​ပါ​သည်။ အက်​တမ် တစ်​ခုလုံး​အနေ​နှင့် မည်​သည့် လျှပ်စစ် ဂုဏ်​သတ္တိ​ကို မှ မ​ဆောင် ပါ။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော် အက်​တမ်​၏ အလယ်​ဗဟို တွင် ရှိ​သော နျူ​က​လီး​ယပ်​၏ လျှပ်စစ်​ဓာတ်​ဖို အရေအတွက်​နှင့် ထို နျူ​က​လီး​ယပ်​အား လှည့်​ပါတ်​နေ​သော အလက်​ထ​ရွန်​များ​၏ လျှပ်စစ်​ဓာတ်​မ အရေအတွက် ညီ​သော​ကြောင့် အဖို နှင့် အမ ဓါတ်​ပြု​ပြီး အက်​တမ် အမှုန်​သည် မည်​သည့် လျှပ်စစ်​ဂုဏ်​သတ္တိ​မှ မ​ရှိ​ခြင်း ဖြစ်​ပါ​သည်။
 
==အက်တမ်==
==အက်​တမ်==
ဤလောကကြီးအတွင်း၌ ရှိကြကုန်သော အရာဝတ္ထုဟူသမျှတို့သည် ပကတိမျက်စိဖြင့် မမြင်စွမ်းနိုင်သော အလွန်သေးငယ်သိမ်မွေ့လှသည့် မြူမှုန်တို့ဖြင့်သာ စုပေါင်းဖွဲ့ စည်းထားသည်ဟု ရှေးခေတ်အခါကပင် လူအများတို့ ယူဆလာ ခဲ့ကြလေသည်။ ဘီစီ ၄ဝဝ ခန့်က ဒီမော့ကရစ်တပ် အမည်ရှိသော ဂရိလူမျိုး ဒဿနိကပညာကျော်က လောကကြီးအတွင်း၌ တစ်စုံတစ်ရာ ဘာမျှမရှိသော အာကာသများနှင့် မျက်စိဖြင့် မမြင်ကောင်းသော မြူမှုန်တို့ရှိကြောင်း ပြောခဲ့လေသည်။ ထို ပညာရှိကြီးအလိုအားဖြင့် ဒြဗ်သည် ထိုမြူမှုန်တို့ စုပေါင်း၍ ဖြစ်လာရသည်ဟုဆိုသည်။
ဤ​လောက​ကြီး​အတွင်း​၌ ရှိ​ကြကုန်​သော အရာ​ဝတ္ထု​ဟူ​သ​မျှ​တို့​သည် ပကတိ​မျက်စိ​ဖြင့် မ​မြင်​စွမ်းနိုင်​သော အလွန်​သေး​ငယ်​သိမ်မွေ့​လှ​သည့် မြူ​မှုန်​တို့​ဖြင့်​သာ စုပေါင်း​ဖွဲ့ စည်း​ထား​သည်​ဟု ရှေး​ခေတ်​အခါ​က​ပင် လူ​အများ​တို့ ယူဆ​လာ ခဲ့​ကြ​လေ​သည်။ ဘီ​စီ ၄​ဝ​ဝ ခန့်​က ဒီ​မော့​က​ရစ်​တပ် အမည်​ရှိသော ဂ​ရိ​လူ​မျိုး ဒ​ဿ​နိ​က​ပ​ညာကျော်​က လောက​ကြီး​အတွင်း​၌ တစ်​စုံ​တစ်​ရာ ဘာ​မျှ​မ​ရှိ​သော အာကာသ​များ​နှင့် မျက်စိ​ဖြင့် မ​မြင်​ကောင်း​သော မြူ​မှုန်​တို့​ရှိ​ကြောင်း ပြော​ခဲ့​လေ​သည်။ ထို ပညာရှိ​ကြီး​အလိုအားဖြင့် ဒြဗ်​သည် ထို​မြူ​မှုန်​တို့ စုပေါင်း​၍ ဖြစ်လာ​ရ​သည်​ဟု​ဆို​သည်။
 
ကျွန်ုပ်တို့ပတ်ဝန်းကျင်တွင်ရှိကြသော တော၊ တောင်၊ ရေ၊ မြေ၊ လူသတ္တဝါမှန်သမျှတို့သည် ကျွန်ုပ်တို့ နေ့စဉ်နှင့်အမျှ တွေ့မြင်နေရသကဲ့သို့ အငွေ့၊ အရည်၊ အခဲအနေဖြင့်မဟုတ်ဘဲ အမှန်အားဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ်ဖြင့်ပြီးသော အလွန်သေး၍ငယ် သည့် မြူမှုန်ကလေးများ စုပေါင်းဖွဲ့စည်းထားခြင်းပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုမြူမှုန်ကလေးများကို အက်တမ်ဟု ခေါ်ကြ၏။ အက်တမ်ဟူသည်မှာ ဂရိဘာသာဝေါဟာရဖြစ်၍ မြန်မာဘာသာဖြင့်ဆိုလျှင် ခွဲစိတ်၍မရသောမြူမှုန်ဟု အဓိပ္ပာယ်ရလေသည်။
ကျွန်ုပ်​တို့​ပတ်ဝန်းကျင်​တွင်​ရှိ​ကြ​သော တော၊ တောင်၊ ရေ၊ မြေ၊ လူ​သတ္တဝါ​မှန်​သ​မျှ​တို့​သည် ကျွန်ုပ်​တို့ နေ့စဉ်​နှင့်​အမျှ တွေ့​မြင်​နေ​ရသ​ကဲ့သို့ အငွေ့၊ အရည်၊ အခဲ​အနေ​ဖြင့်​မဟုတ်​ဘဲ အမှန်​အား​ဖြင့် လျှပ်စစ်​ဓာတ်​ဖြင့်​ပြီး​သော အလွန်​သေး​၍​ငယ် သည့် မြူ​မှုန်​ကလေး​များ စုပေါင်း​ဖွဲ့​စည်း​ထား​ခြင်း​ပင် ဖြစ်​လေသည်။ ထို​မြူ​မှုန်​ကလေး​များ​ကို အက်​တမ်​ဟု ခေါ်​ကြ​၏။ အက်တမ်​ဟူ​သည်မှာ ဂ​ရိ​ဘာသာ​ဝေါဟာရ​ဖြစ်​၍ မြန်မာဘာသာ​ဖြင့်​ဆိုလျှင် ခွဲစိတ်​၍​မ​ရ​သော​မြူ​မှုန်​ဟု အဓိပ္ပာယ်​ရ​လေ​သည်။
 
အက်တမ်တို့သည် ပကတိမျက်စိဖြင့် မမြင်စွမ်းနိုင် အောင် သေးငယ်လှသောကြောင့် အက်တမ်ပေါင်း တစ်သန်းမျှ ကို စီထားသည့်တိုင်အောင် ဆံခြည်ပင်တစ်လုံးစာမျှပင် ရှိလိမ့် မည်မဟုတ်ချေ။ ဤမျှသေးငယ်သော အက်တမ်များသည် စကြဝဠာတစ်ခုလုံးနှင့် မြင်⁠မြင်သမျှ အရာဝတ္ထုမှန်သမျှကို တည်ဆောက်ထားသော အုပ်ချပ်များပင်ဖြစ်ကြ၏။
အက်​တမ်​တို့​သည် ပကတိ​မျက်စိ​ဖြင့် မ​မြင်​စွမ်းနိုင် အောင် သေး​ငယ်​လှ​သော​ကြောင့် အက်​တမ်​ပေါင်း တစ်​သန်း​မျှ ကို စီ​ထား​သည့်​တိုင်အောင် ဆံခြည်​ပင်​တစ်လုံးစာမျှပင် ရှိ​လိမ့် မည်​မဟုတ်​ချေ။ ဤ​မျှ​သေး​ငယ်​သော အက်​တမ်​များ​သည် စကြဝ​ဠာ​တစ်​ခု​လုံး​နှင့် မြင်⁠မြင်​သ​မျှ အရာ​ဝတ္ထု​မှန်​သ​မျှ​ကို တည်ဆောက်​ထား​သော အုပ်​ချပ်​များ​ပင်​ဖြစ်​ကြ​၏။
 
ယနေ့အထိ သဘာဝအလျှောက် တွေ့ရှိထားသော ဒြဗ်စင်တို့၏ အရေအတွက်မှာ ၉၂ မျိုးဖြစ်ရာ ထိုဒြဗ်စင်တို့၏ အက်တမ်အမျိုးပေါင်းမှာလည်း ၉၂ မျိုးရှိသည်ဟုဆိုရပေလိမ့် မည်။ ထိုအက်တမ်တို့သည် အမျိုးမျိုးအဖုံအဖုံ ယှဉ်တွဲပေါင်းစပ် ကြ၍သာ ကုဋေကုဋာမက မရေတွက်နိုင်အောင် အမျိုးအစား များပြားသော ပစ္စည်းများ ဖြစ်လာကြပေသည်။ ယခုအခါ ကျွန်ုပ်တို့ သိရှိနားလည်ကြသော ဓာတုဗေဒပညာမှာ ဂျွန်ဒေါ်လတန် တီထွင်ခဲ့သော အက်တမ်သီအိုရီကို အခြေပြုကာ ပေါ် ပေါက်ထွန်းကား၍ တိုးတက်လာရသော သိပ္ပံပညာရပ်ဖြစ်ပေ သည်။ ခရစ် ၁၈ဝ၈ ခုနှစ်လောက်တွင် မန်ချက်စတာမြို့သား ကျောင်းဆရာ ဂျွန်ဒေါ်လတန်သည် သူ၏ အက်တမ်သီအိုရီကို စတင်တီထွင်ခဲ့ရာ၌ ဒြဗ်စင်တို့တွင် အလေးချိန်တစ်ခုရှိသော အက်တမ်တို့ပါဝင်ရမည်ဟု ယူဆပြီးလျှင် (၁) ဓာတုအချိုးမှန် နိယာမနှင့် (၂) ဓာတုအချိုးအဆတိုး နိယာမ နှစ်မျိုးကို စတင် ကြံစည် ရှင်းလင်းပြသခဲ့လေသည်။
ယနေ့​အထိ သ​ဘာ​ဝ​အလျှောက် တွေ့​ရှိ​ထား​သော ဒြဗ်စင်​တို့​၏ အရေအတွက်​မှာ ၉​၂ မျိုး​ဖြစ်​ရာ ထို​ဒြဗ်​စင်​တို့​၏ အက်​တမ်​အမျိုး​ပေါင်း​မှာ​လည်း ၉​၂ မျိုးရှိ​သည်​ဟု​ဆို​ရ​ပေ​လိမ့် မည်။ ထို​အက်​တမ်​တို့​သည် အမျိုး​မျိုး​အဖုံ​အဖုံ ယှဉ်​တွဲ​ပေါင်း​စပ် ကြ​၍​သာ ကုဋေ​ကု​ဋာ​မက မ​ရေတွက်​နိုင်​အောင် အမျိုး​အစား များပြား​သော ပစ္စည်း​များ ဖြစ်လာ​ကြ​ပေ​သည်။ ယခု​အခါ ကျွန်ုပ်​တို့ သိရှိ​နားလည်​ကြ​သော ဓာတုဗေဒ​ပညာ​မှာ ဂျွန်ဒေါ်​လ​တန် တီထွင်​ခဲ့​သော အက်​တမ်​သီ​အို​ရီ​ကို အခြေ​ပြု​ကာ ပေါ် ပေါက်​ထွန်းကား​၍ တိုးတက်​လာ​ရ​သော သိပ္ပံ​ပညာ​ရပ်​ဖြစ်​ပေ သည်။ ခရစ် ၁​၈​ဝ​၈ ခု​နှစ်​လောက်​တွင် မန်​ချက်​စ​တာ​မြို့​သား ကျောင်းဆရာ ဂျွန်ဒေါ်​လ​တန်​သည် သူ​၏ အက်​တမ်​သီ​အို​ရီ​ကို စတင်​တီထွင်​ခဲ့​ရာ​၌ ဒြဗ်​စင်​တို့​တွင် အလေး​ချိန်​တစ်​ခု​ရှိ​သော အက်​တမ်​တို့​ပါဝင်​ရ​မည်​ဟု ယူဆ​ပြီး​လျှင် (၁) ဓာတု​အချိုး​မှန် နိ​ယာ​မ​နှင့် (၂) ဓာတု​အချိုး​အဆ​တိုး နိ​ယာ​မ နှစ်​မျိုး​ကို စတင် ကြံစည် ရှင်းလင်း​ပြသ​ခဲ့​လေ​သည်။
 
ပထမ ဓာတုအချိုးမှန်နိယာမကို ရှင်းလင်းပြသရာ၌ ဓာတုဒြဗ်ပေါင်းတစ်မျိုးတွင် ပါဝင်မြဲဒြဗ်စင်တို့၏ အလေးချိန် အချိုးသည် အစဉ်မှန်ကန်ရမည်ဟု ဖေါ်ပြထား၏။ ပုံပမာ- ရေ ကိုရေတွင်း၊ ရေကန်၊ မြစ်၊ ချောင်း အသီးသီးတို့မှ ရရှိနိုင် သည့်ပြင် ဓာတုဗေဒနည်းဖြင့်လည်း ရရှိနိုင်ရာ မည်သည့်နည်း ဖြင့်ရသည်ဖြစ်စေ ထိုရေသည်ဟိုက်ဒြိုဂျင်အလေးချိန်တစ်ဆနှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန်နှစ်ဆဖြင့် ပေါင်းစပ်ထားကြောင်းတွေ့ရ ၏။ ဤအချိုးအစားမှာ မည်သည့်အခါမျှ ပြောင်းလဲခြင်းမရှိဘဲ
ပထမ ဓာတု​အချိုး​မှန်​နိ​ယာ​မကို ရှင်းလင်း​ပြသ​ရာ​၌ ဓာတု​ဒြဗ်​ပေါင်း​တစ်​မျိုး​တွင် ပါဝင်​မြဲ​ဒြဗ်​စင်​တို့​၏ အလေး​ချိန် အချိုး​သည် အစဉ်​မှန်ကန်​ရ​မည်​ဟု ဖေါ်​ပြ​ထား​၏။ ပုံ​ပမာ- ရေ ကို​ရေတွင်း၊ ရေကန်၊ မြစ်၊ ချောင်း အသီး​သီး​တို့​မှ ရ​ရှိ​နိုင် သည့်​ပြင် ဓာတုဗေဒ​နည်း​ဖြင့်​လည်း ရ​ရှိ​နိုင်​ရာ မည်​သည့်​နည်း ဖြင့်​ရ​သည်​ဖြစ်​စေ ထို​ရေ​သည်​ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​အလေး​ချိန်​တစ်​ဆ​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန်​နှစ်​ဆ​ဖြင့် ပေါင်း​စပ်​ထား​ကြောင်း​တွေ့​ရ ၏။ ဤ​အချိုးအစား​မှာ မည်​သည့်​အခါ​မျှ ပြောင်းလဲ​ခြင်း​မ​ရှိ​ဘဲ
အစဉ်မှန်ကန် လေသည်။
အစဉ်​မှန်ကန် လေ​သည်။
 
ဒုတိယနည်းဖြစ်သော ဓာတုအချိုးဆတိုး နိယာမကို ရှင်းလင်းပြသရာ၌ ဒြဗ်စင်တစ်မျိုးသည် အခြားဒြဗ်စင်တစ်မျိုး နှင့် ပေါင်းစပ်၍ တစ်ခုထက်များသော ဒြဗ်ပေါင်းများ ဖြစ်လာ သောအခါ ပေါင်းစပ်ပါဝင်သော ထိုဒြဗ်စင်၏ အလေးချိန်အသီး သီးသည် အငယ်ဆုံးအလေးချိန်နှင့် ဆတိုးအချိုးကျဖြစ်ရမည့် အကြောင်းကို ဖော်ပြလေသည်။ ဥပမာပြရသော် နိုက်ထရိုဂျင် နှင့် အောက်ဆီဂျင်တို့ ပေါင်းစပ်ရာ၌ အောက်ဆီဂျင်၏အချိုး သည် လေးလီအချိုးလိုက် ပေါင်းစပ်ထားကြောင်းတွေ့ရ၏။
ဒုတိယ​နည်း​ဖြစ်​သော ဓာတု​အချိုး​ဆတိုး နိ​ယာ​မကို ရှင်းလင်း​ပြသ​ရာ​၌ ဒြဗ်​စင်​တစ်​မျိုး​သည် အခြား​ဒြဗ်​စင်​တစ်​မျိုး နှင့် ပေါင်း​စပ်​၍ တစ်​ခု​ထက်​များ​သော ဒြဗ်​ပေါင်း​များ ဖြစ်လာ သော​အခါ ပေါင်း​စပ်​ပါဝင်​သော ထို​ဒြဗ်​စင်​၏ အလေး​ချိန်​အသီး သီး​သည် အငယ်​ဆုံး​အလေး​ချိန်​နှင့် ဆတိုး​အချိုး​ကျ​ဖြစ်​ရ​မည့် အကြောင်း​ကို ဖော်​ပြ​လေ​သည်။ ဥပမာ​ပြ​ရသော် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင် နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​တို့ ပေါင်း​စပ်​ရာ​၌ အောက်​ဆီ​ဂျင်​၏​အချိုး သည် လေး​လီ​အချိုး​လိုက် ပေါင်း​စပ်​ထား​ကြောင်း​တွေ့​ရ​၏။
*ပထမ ဒြဗ်ပေါင်းတွင် နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန် ၇ ဆနှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် ၄ ဆ။
*ပထမ ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၇ ဆ​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၄ ဆ။
*ဒုတိယဒြဗ်ပေါင်းတွင် နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန် ၇ ဆနှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် ၈ ဆ။
*ဒုတိယ​ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၇ ဆ​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၈ ဆ။
*တတိယဒြဗ်ပေါင်းတွင် နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန် ၇ ဆနှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် ၁၂ ဆ။
*တတိယ​ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၇ ဆ​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၁​၂ ဆ။
*စတုတ္ထဒြဗ်ပေါင်းတွင် နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန် ၇ ဆနှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် ၁၆ ဆ။
*စတုတ္ထ​ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၇ ဆ​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၁​၆ ဆ။
*ပဉ္စမဒြဗ်ပေါင်းတွင် နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန် ၇ ဆနှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် ၂ဝ ဆ။
*ပဉ္စမ​ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၇ ဆ​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၂​ဝ ဆ။
 
ဤသို့အသီးသီးပေါင်းစပ်ထားသော အထက်ပါဂဏန်း များကိုကြည့်လျှင် နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန် ၇ ဆတိုင်းတွင် အောက်ဆီဂျင်သည် အလေးချိန်အားဖြင့် ၄ လီအချိုးလိုက် ပေါင်းစပ်ထားသည်ကို တွေ့ရလေသည်။ တစ်နည်းအားဖြင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် အဆများဖြစ်သော ၄၊ ၈၊ ၁၂၊ ၁၆၊ ၂ဝ တို့ကိုကြည့်လျှင် ထိုဂဏန်းများမှာ ၄ နှင့်စားနိုင်သည့် ဂဏန်းများသာဖြစ်သည်ကို တွေ့ရလေသည်။
ဤသို့​အသီး​သီး​ပေါင်း​စပ်​ထား​သော အထက်​ပါ​ဂဏန်း များ​ကို​ကြည့်​လျှင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၇ ဆ​တိုင်း​တွင် အောက်​ဆီ​ဂျင်​သည် အလေး​ချိန်​အား​ဖြင့် ၄ လီ​အချိုး​လိုက် ပေါင်း​စပ်​ထား​သည်​ကို တွေ့​ရ​လေ​သည်။ တစ်​နည်း​အား​ဖြင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် အဆ​များ​ဖြစ်​သော ၄၊ ၈၊ ၁​၂၊ ၁​၆၊ ၂​ဝ တို့​ကို​ကြည့်​လျှင် ထို​ဂဏန်း​များ​မှာ ၄ နှင့်​စား​နိုင်​သည့် ဂဏန်း​များ​သာ​ဖြစ်​သည်​ကို တွေ့​ရ​လေ​သည်။
 
အက်တမ်အလေးဆ။ ။၉၂ ပါးသောဒြဗ်စင်တို့၏ ၉၂ မျိုး သောအက်တမ်တစ်လုံးတစ်လုံးတွင် သီးခြားအလေးချိန် တစ်မျိုး စီရှိကြ၏။ အက်တမ်သည် အလွန်သေးငယ် သိမ်မွေ့လှ၍ မမြင်စွမ်းနိုင်သော ပစ္စည်းဖြစ်သောကြောင့် သီးခြားအလေးချိန်ရှိ သည်ဟု ဆိုရငြားသော်လည်း တကယ်အလေးချိန်ရရန်မှာ အလွန်ခဲယဉ်းလှပေသည်။ ဓာတုဒြဗ်စင်တို့တွင် အပေါ့ဆုံးဖြစ် သော ဟိုက်ဒြိုဂျင်ဒြဗ်စင်၏ အက်တမ်အလေးချိန်ကို ဧကမူ အနေဖြင့် ထားခဲ့လေသည်။ သို့ရာတွင် ဒြဗ်ပေါင်းများတွင် အောက်ဆီဂျင်သည် ဟိုက်ဒြိုဂျင်ထက် ဓာတ်ပေါင်းစပ်ရာ၌ ပိုမို လွယ်ကူသောကြောင့်လည်းကောင်း၊ ဟိုက်ဒြိုဂျင်သည် အလွန့် အလွန် ပေါ့ပါးလှသဖြင့် လက်တွေ့စမ်းသပ်ရာတွင် အမှားများ တွေ့တတ်သောကြောင့်လည်းကောင်း၊ ဟိုက်ဒြိုဂျင်ကို ဧကမူ အဖြစ်မထားဘဲ အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်ကိုသာ ပြည်ထောင် အသီးအသီးမှ အားလုံးသော ဓာတုဗေဒပညာရှင်တို့က ဧကမူ အဖြစ်ရွေးချယ်ရန် ဆုံးဖြတ်လိုက်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် ဟိုက်ဒြို ဂျင်အက်တမ်ထက် ၁၅၏၈၈ လေးသော အောက်ဆီဂျင်အက်တမ် ၏ အလေးချိန်ကို ၁၅၏၈၈ မထားပဲ ၁၆တိတိ ထား၍ ဟိုက် ဒြိုဂျင်အက်တမ်အလေးချိန်ကို ၁၏ဝ⁠ဝ၈ ဟု သတ်မှတ်ထားကြ၏။
အက်​တမ်​အလေး​ဆ။ ။၉​၂ ပါး​သော​ဒြဗ်​စင်​တို့​၏ ၉​၂ မျိုး သော​အက်​တမ်​တစ်​လုံး​တစ်​လုံး​တွင် သီးခြား​အလေး​ချိန် တစ်​မျိုး စီ​ရှိ​ကြ​၏။ အက်​တမ်​သည် အလွန်​သေး​ငယ် သိမ်မွေ့​လှ​၍ မ​မြင်​စွမ်းနိုင်​သော ပစ္စည်း​ဖြစ်​သော​ကြောင့် သီးခြား​အလေး​ချိန်​ရှိ သည်​ဟု ဆို​ရ​ငြားသော်​လည်း တကယ်​အလေး​ချိန်​ရ​ရန်​မှာ အလွန်​ခဲယဉ်း​လှ​ပေ​သည်။ ဓာတု​ဒြဗ်​စင်​တို့​တွင် အပေါ့​ဆုံး​ဖြစ် သော ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​ဒြဗ်​စင်​၏ အက်​တမ်​အလေး​ချိန်​ကို ဧက​မူ အနေ​ဖြင့် ထားခဲ့​လေ​သည်။ သို့ရာတွင် ဒြဗ်​ပေါင်း​များ​တွင် အောက်​ဆီ​ဂျင်​သည် ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​ထက် ဓာတ်​ပေါင်း​စပ်​ရာ​၌ ပိုမို လွယ်ကူ​သော​ကြောင့်​လည်းကောင်း၊ ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​သည် အလွန့် အလွန် ပေါ့ပါး​လှ​သ​ဖြင့် လက်တွေ့​စမ်းသပ်​ရာ​တွင် အမှား​များ တွေ့​တတ်​သော​ကြောင့်​လည်းကောင်း၊ ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​ကို ဧက​မူ အဖြစ်​မ​ထား​ဘဲ အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ်​ကို​သာ ပြည်ထောင် အသီးအသီး​မှ အားလုံး​သော ဓာတုဗေဒ​ပညာ​ရှင်​တို့​က ဧက​မူ အဖြစ်​ရွေးချယ်​ရန် ဆုံးဖြတ်​လိုက်​ကြ​သည်။ ထို့​ကြောင့် ဟိုက်​ဒြို ဂျင်​အက်​တမ်​ထက် ၁​၅​၏​၈​၈ လေး​သော အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ် ၏ အလေး​ချိန်​ကို ၁​၅​၏​၈​၈ မ​ထား​ပဲ ၁​၆​တိတိ ထား​၍ ဟိုက် ဒြို​ဂျင်​အက်​တမ်​အလေး​ချိန်​ကို ၁​၏​ဝ⁠ဝ​၈ ဟု သတ်​မှတ်ထား​ကြ​၏။
 
ဤဧကမူ အလေးချိန်ကို ယနေ့တိုင်အောင် သုံးစွဲလျက်ရှိရာ သာမန်ကိစ္စများတွင် ဒသမများကိုဖြုတ်၍ ဟိုက်ဒြိုဂျင်အက်တမ်အလေးချိန်နှင့် အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်အလေးချိန် အသီးအသီး ကို ၁ နှင့် ၁၆ ဟု သတ်မှတ်လိုက်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် ဧကမူထားသော အက်တမ်အလေးချိန်ကို ရထား ပြီးသောအခါ ထိုအက်တမ်နှင့် အခြား⁠အခြားသောအက်တမ်တို့ ကို နှိုင်းယှဉ်ကြည့်လျှင် ထိုအက်တမ်တို့သည် အောက်ဆီဂျင် အက်တမ်ထက် မည်မျှလေး၍ မည်မျှပေါ့ကြောင်းကိုသိရသဖြင့် ထိုအက်တမ်တို့၏ အလေးဆများကိုလည်း သိရှိနိုင်လေသည်။အထက်တွင်ဖော်ပြခဲ့သော အလွယ်ဆုံးဖြစ်သည့် ဒုတိယဒြဗ်ပေါင်း နိုက်ထရစ်အောက်ဆိုက် န္ဒဥ တွင် နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန် ၇ ဆနှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် ၈ ဆ ပေါင်းစပ်ထားကြောင်းတွေ့ရ၏။ ထိုဒြဗ်ပေါင်းတွင် နိုက်ထရိုဂျင်အက်တမ်တစ်ခုနှင့် အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်တစ်ခု ပေါင်းစပ်ထား၏။ အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန်ကို ၁၆ ဆ လုပ်လိုက်သော အခါ နိုက်ထရိုဂျင်အလေးချိန်သည် ၁၄ ဖြစ်လာ၏။ သို့သော် အောက်ဆီဂျင်အက်တမ် အလေးဆမှာ ၁၆ ဖြစ်သဖြင့် နိုက်ထရိုဂျင်အက်တမ်၏ အလေးဆမှာ ၁၄ ဖြစ်တော့၏။
ဤ​ဧက​မူ အလေး​ချိန်​ကို ယနေ့​တိုင်အောင် သုံးစွဲ​လျက်​ရှိ​ရာ သာမန်​ကိစ္စ​များ​တွင် ဒသမ​များ​ကို​ဖြုတ်​၍ ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​အက်​တမ်​အလေး​ချိန်​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ်​အလေး​ချိန် အသီးအသီး ကို ၁ နှင့် ၁​၆ ဟု သတ်​မှတ်​လိုက်​ကြ​သည်။ ထို့​ကြောင့် ဧက​မူ​ထား​သော အက်​တမ်​အလေး​ချိန်​ကို ရထား ပြီး​သော​အခါ ထို​အက်​တမ်​နှင့် အခြား⁠အခြား​သော​အက်​တမ်​တို့ ကို နှိုင်းယှဉ်​ကြည့်​လျှင် ထို​အက်​တမ်​တို့​သည် အောက်​ဆီ​ဂျင် အက်​တမ်​ထက် မည်​မျှ​လေး​၍ မည်​မျှ​ပေါ့​ကြောင်း​ကို​သိ​ရသ​ဖြင့် ထို​အက်​တမ်​တို့​၏ အလေး​ဆ​များ​ကို​လည်း သိရှိ​နိုင်​လေ​သည်။အထက်​တွင်ဖော်​ပြ​ခဲ့​သော အလွယ်​ဆုံး​ဖြစ်​သည့် ဒုတိယ​ဒြဗ်​ပေါင်း နိုက်​ထ​ရစ်​အောက်​ဆိုက် န္ဒ​ဥ တွင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၇ ဆ​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၈ ဆ ပေါင်း​စပ်​ထား​ကြောင်း​တွေ့​ရ​၏။ ထို​ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အက်​တမ်​တစ်​ခု​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ်​တစ်​ခု ပေါင်း​စပ်​ထား​၏။ အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန်​ကို ၁​၆ ဆ လုပ်​လိုက်​သော အခါ နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အလေး​ချိန်​သည် ၁​၄ ဖြစ်လာ​၏။ သို့သော် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ် အလေး​ဆ​မှာ ၁​၆ ဖြစ်​သ​ဖြင့် နိုက်​ထ​ရို​ဂျင်​အက်​တမ်​၏ အလေး​ဆ​မှာ ၁​၄ ဖြစ်​တော့​၏။
 
တစ်ဖန် အိုင်းယန်းအောက်ဆိုက် ွှနဥ ဒြဗ်ပေါင်းတွင် အိုင်းယန်းအလေးချိန် ၇ ဆ နှင့် အောက်ဆီဂျင်အလေးချိန် ၂ ဆ ပေါင်းစပ်ထားသည်ကို တွေ့ရ၏။ ထိုဒြဗ်ပေါင်းတွင်လည်း အိုင်းယန်း အက်တမ်တစ်ခုနှင့် အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်တစ်ခု ပေါင်းစပ်လျက်ရှိပေသည်။ အောက်ဆီဂျင်အဆကို ၂ မှ ၁၆ အထိ တိုးပေးလိုက်သောအခါ အိုင်းယန်း၏အဆသည်လည်း ၇ မှ ၅၆ အထိ တိုးတက်လာတော့၏။ သို့သော် အောက်ဆီဂျင် ၏ အက်တမ်အလေးဆမှာ ၁၆ ဖြစ်သဖြင့် အိုင်းယန်း၏ အက်တမ် အလေးဆမှာ ၅၆ ဖြစ်တော့၏။ ထို့အတူ အိုင်းယန်း ဆာလဖိုက်ဒ်ခေါ် သံနှင့် ကန့်ဒြဗ်ပေါင်းတွင်လည်း သံ၏အက်တမ်အလေးဆသည် ၅၆ ဖြစ်သောကြောင့် ကန့်အက်တမ်၏ အလေးဆသည် ၃၂ ဖြစ်ကြောင်းသိရသည်။
တစ်​ဖန် အိုင်း​ယန်း​အောက်​ဆိုက် ွှ​န​ဥ ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင် အိုင်း​ယန်း​အလေး​ချိန် ၇ ဆ နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အလေး​ချိန် ၂ ဆ ပေါင်း​စပ်​ထား​သည်​ကို တွေ့​ရ​၏။ ထို​ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင်​လည်း အိုင်း​ယန်း အက်​တမ်​တစ်​ခု​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ်​တစ်​ခု ပေါင်း​စပ်​လျက်​ရှိ​ပေ​သည်။ အောက်​ဆီ​ဂျင်​အဆ​ကို ၂ မှ ၁​၆ အထိ တိုး​ပေးလိုက်​သော​အခါ အိုင်း​ယန်း​၏​အဆ​သည်​လည်း ၇ မှ ၅​၆ အထိ တိုးတက်​လာ​တော့​၏။ သို့သော် အောက်​ဆီ​ဂျင် ၏ အက်​တမ်​အလေး​ဆ​မှာ ၁​၆ ဖြစ်​သ​ဖြင့် အိုင်း​ယန်း​၏ အက်​တမ် အလေး​ဆ​မှာ ၅​၆ ဖြစ်​တော့​၏။ ထို့​အတူ အိုင်း​ယန်း ဆာ​လ​ဖိုက်ဒ်ခေါ် သံ​နှင့် ကန့်​ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင်​လည်း သံ​၏​အက်​တမ်​အလေး​ဆ​သည် ၅​၆ ဖြစ်​သော​ကြောင့် ကန့်​အက်​တမ်​၏ အလေး​ဆ​သည် ၃​၂ ဖြစ်​ကြောင်း​သိ​ရ​သည်။
 
ဤအက်တမ်အလေးဆများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင် ရုရှလူမျိုး ဓာတုဗေဒပညာကျော် ဒိမိထရီမင်ဒီလေးယက်သည် အက်တမ်အလေးဆ ဇယားကွက်ကို စီစဉ်ရေးသားခဲ့လေသည်။ ထိုအကြောင်းကို ဓာတုဗေဒအကြောင်းရပ်တွင်အကျယ်ဖော်ပြထားသည်။
ဤ​အက်​တမ်​အလေး​ဆ​များ​နှင့် စပ်လျဉ်း​၍ ၁​၈​၆​၉ ခု​နှစ်​တွင် ရု​ရှ​လူ​မျိုး ဓာတုဗေဒ​ပ​ညာကျော် ဒိ​မိ​ထ​ရီ​မင်​ဒီ​လေး​ယက်​သည် အက်​တမ်​အလေး​ဆ ဇယား​ကွက်​ကို စီစဉ်​ရေးသား​ခဲ့​လေ​သည်။ ထို​အကြောင်း​ကို ဓာတုဗေဒ​အကြောင်း​ရပ်​တွင်​အကျယ်ဖော်ပြ​ထား​သည်။
 
၁၈၁၁ ခုနှစ်တွင် အီတလီပြည်သား ဓာတုဗေဒပညာ ကျော် တစ်ဦးဖြစ်သော အာဗိုဂါးဒရိုးသည် မော်လီကျူ၏ သဘောကို စတင်ဖော်ပြခဲ့လေသည်။ ထိုမော်လီကျူ၏သဘော သည် အက်တမ်သီအိုရီကို ပိုမိုခိုင်မြဲစေလေသည်။ အာဗိုဂါးဒရိုး ယူဆပုံမှာ ဒြဗ်စင်တို့ပေါင်းစပ်၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော ဒြဗ်ပေါင်း တစ်မျိုး၏ ဂုဏ်သတ္တိများ တစ်စုံတစ်ရာမပျက်ပြားဘဲ တည်မြဲ နေနိုင်သည့် အငယ်ဆုံးသောအစိတ်အပိုင်းမှာ မော်လီကျူဖြစ် သည်ဟု ယူဆ၏။ မော်လီကျူကို မသိရမီက အက်တမ်ဟူသော ဝေါဟာရတစ်ခုတည်းကိုပင် ဒြဗ်စင်နှင့် ဒြဗ်ပေါင်း နှစ်မျိုးစလုံးတွင် အရောရောအနှောနှော အသုံးပြုခဲ့ကြလေသည်။ ဓာတုဗေဒအလိုအားဖြင့် ဟိုက်ဒြိုဂျင်ဓာတ်ငွေ့ကဲ့သို့သော ဒြဗ်စင်၏အသေးငယ်ဆုံးသော အစိတ်အပိုင်းကို ပြဆိုလိုသောအခါ ဟိုက်ဒြိုဂျင်အက်တမ်ဟု ခေါ်လေ့ရှိ၏။ သို့သော် ဟိုက်ဒြိုဂျင် နှင့် အောက်ဆီဂျင် ဒြဗ်စင်နှစ်မျိုး ပေါင်းစပ်၍ဖြစ်ပေါ်လာသော ရေကဲ့သို့သော ဒြဗ်ပေါင်း၏ အသေးငယ်ဆုံးသော အစိတ် အပိုင်းကို ပြဆိုလိုသောအခါ ရေမော်လီကျူဟု ခေါ်လေ့ရှိ၏။ ထို့ကြောင့် မော်လီကျူနှင့် အက်တမ်တို့ကို အဓိပ္ပာယ် ကွဲကွဲပြားပြား သိရှိနားလည်ရန် လိုအပ်ပေသည်။
၁​၈​၁​၁ ခု​နှစ်​တွင် အီ​တ​လီ​ပြည်​သား ဓာတုဗေဒ​ပညာ ကျော် တစ်​ဦး​ဖြစ်​သော အာ​ဗို​ဂါး​ဒ​ရိုး​သည် မော်​လီ​ကျူ​၏ သဘော​ကို စ​တင်ဖော်​ပြ​ခဲ့​လေ​သည်။ ထိုမော်​လီ​ကျူ​၏​သဘော သည် အက်​တမ်​သီ​အို​ရီ​ကို ပိုမို​ခိုင်​မြဲ​စေ​လေ​သည်။ အာ​ဗို​ဂါး​ဒ​ရိုး ယူဆ​ပုံ​မှာ ဒြဗ်​စင်​တို့​ပေါင်း​စပ်​၍ ဖြစ်ပေါ်​လာ​သော ဒြဗ်​ပေါင်း တစ်​မျိုး​၏ ဂုဏ်​သတ္တိ​များ တစ်​စုံ​တစ်​ရာ​မ​ပျက်ပြား​ဘဲ တည်​မြဲ နေ​နိုင်​သည့် အငယ်​ဆုံး​သော​အစိတ်​အပိုင်း​မှာ မော်​လီ​ကျူ​ဖြစ် သည်​ဟု ယူဆ​၏။ မော်​လီ​ကျူ​ကို မ​သိ​ရ​မီ​က အက်​တမ်​ဟူ​သော ဝေါဟာရ​တစ်​ခု​တည်း​ကို​ပင် ဒြဗ်​စင်​နှင့် ဒြဗ်​ပေါင်း နှစ်​မျိုး​စလုံး​တွင် အရော​ရော​အနှော​နှော အသုံးပြု​ခဲ့​ကြ​လေ​သည်။ ဓာတုဗေဒ​အလို​အား​ဖြင့် ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​ဓာတ်ငွေ့​ကဲ့သို့​သော ဒြဗ်​စင်​၏​အသေး​ငယ်​ဆုံး​သော အစိတ်​အပိုင်း​ကို ပြ​ဆိုလို​သော​အခါ ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​အက်​တမ်​ဟု ခေါ်​လေ့​ရှိ​၏။ သို့သော် ဟိုက်​ဒြို​ဂျင် နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင် ဒြဗ်​စင်​နှစ်​မျိုး ပေါင်း​စပ်​၍​ဖြစ်ပေါ်​လာ​သော ရေ​ကဲ့သို့​သော ဒြဗ်​ပေါင်း​၏ အသေး​ငယ်​ဆုံး​သော အစိတ် အပိုင်း​ကို ပြ​ဆိုလို​သော​အခါ ရေမော်​လီ​ကျူ​ဟု ခေါ်​လေ့​ရှိ​၏။ ထို့​ကြောင့် မော်​လီ​ကျူ​နှင့် အက်​တမ်​တို့​ကို အဓိပ္ပာယ် ကွဲ​ကွဲပြား​ပြား သိရှိ​နားလည်​ရန် လို​အပ်​ပေ​သည်။
 
ဟိုက်ဒြိုဂျင်အက်တမ်နှစ်ခုနှင့် အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်တစ်ခုတို့ ပေါင်းစပ်၍ဖြစ်လာသော ရေမော်လီကျူတွင် ဟိုက်ဒြိုဂျင်ဒြဗ်စင်၏ ဂုဏ်သတ္တိများလည်းမရှိ၊ အောက်ဆီဂျင်ဒြပ်စင်၏ဂုဏ်သတ္တိလည်းမရှိ၊ သာမန် ရေ၏ဂုဏ်သတ္တိများသာ ရှိကြလေသည်။ အက်တမ်ဟူသောဝေါဟာရကို ဓာတုဗေဒ အလိုအားဖြင့် ဒြဗ်စင်တို့အဖို့ အသုံးပြု၍ ဒြဗ်စင်တို့၏ အက်တမ်တို့ဖြင့် ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းထားသော ဒြဗ်ပေါင်းတို့အဖို့မှာမူကား မော်လီကျူဟူသော ဝေါဟာရကို အသုံးပြုရသည်။ ထို့ကြောင့် ဟိုက်ဒြိုဂျင် အက်တမ်နှစ်ခုနှင့် အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်တစ်ခုတို့ ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းမိလျှင် ရေမော်လီကျူတစ်ခု ဖြစ်လာရသည်ဟု ဆို၏။ ထို့ပြင် ဓာတ်ငွေ့တွင် ဒြဗ်စင်တို့သည် အက်တမ်အဖြစ်ဖြင့် တည်မနေကြဘဲ အက်တမ်ချင်းဖွဲ့စည်း၍ မော်လီကျူအဖြစ် ဖြင့် တည်နေတတ်ကြ၏။ ယင်းသို့ဖြစ်ရကား ဟိုက်ဒြိုဂျင်မော်လီကျူတစ်ခုတွင် ဖွဲ့စည်းပါဝင်သော ဟိုက်ဒြိုဂျင်အက်တမ် နှစ်ခုပါရှိ၏။ အောက်ဆီဂျင် မော်လီကျူတစ်ခုတွင် အောက်ဆီ ဂျင်အက်တမ်နှစ်ခု ပါဝင်ဖွဲ့စည်းလျက်ရှိ၏။ ထို့ကြောင့် ဒြဗ်ပေါင်းတွင်ဖြစ်စေ၊ ဒြဗ်စင်တွင်ဖြစ်စေ ဓာတ်ဂုဏ်သတ္တိမပျက်ဘဲ အသေးငယ်ဆုံး တည်နေနိုင်သည့် အစိတ်အပိုင်းကို မော်လီကျူ ဟုခေါ်ကြောင်း သိရာသည်။
ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​အက်​တမ်​နှစ်​ခု​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ်​တစ်​ခု​တို့ ပေါင်း​စပ်​၍​ဖြစ်လာ​သော ရေမော်​လီ​ကျူ​တွင် ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​ဒြဗ်​စင်​၏ ဂုဏ်​သတ္တိ​များ​လည်း​မ​ရှိ၊ အောက်​ဆီ​ဂျင်​ဒြပ်​စင်​၏​ဂုဏ်​သတ္တိ​လည်း​မ​ရှိ၊ သာမန် ရေ​၏​ဂုဏ်​သတ္တိ​များ​သာ ရှိ​ကြ​လေ​သည်။ အက်​တမ်​ဟူ​သော​ဝေါဟာရ​ကို ဓာတုဗေဒ အလို​အား​ဖြင့် ဒြဗ်​စင်​တို့​အဖို့ အသုံးပြု​၍ ဒြဗ်​စင်​တို့​၏ အက်​တမ်​တို့​ဖြင့် ပေါင်း​စပ်​ဖွဲ့​စည်း​ထား​သော ဒြဗ်​ပေါင်း​တို့​အဖို့​မှာ​မူကား မော်​လီ​ကျူ​ဟူ​သော ဝေါဟာရ​ကို အသုံးပြု​ရ​သည်။ ထို့​ကြောင့် ဟိုက်​ဒြို​ဂျင် အက်​တမ်​နှစ်​ခု​နှင့် အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ်​တစ်​ခု​တို့ ပေါင်း​စပ်​ဖွဲ့​စည်း​မိ​လျှင် ရေမော်​လီ​ကျူ​တစ်​ခု ဖြစ်လာ​ရ​သည်​ဟု ဆို​၏။ ထို့​ပြင် ဓာတ်ငွေ့​တွင် ဒြဗ်​စင်​တို့​သည် အက်​တမ်​အဖြစ်​ဖြင့် တည်​မ​နေ​ကြ​ဘဲ အက်​တမ်​ချင်း​ဖွဲ့​စည်း​၍ မော်​လီ​ကျူ​အဖြစ် ဖြင့် တည်​နေ​တတ်​ကြ​၏။ ယင်းသို့​ဖြစ်​ရကား ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်မော်​လီ​ကျူ​တစ်​ခု​တွင် ဖွဲ့​စည်း​ပါဝင်​သော ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​အက်​တမ် နှစ်​ခု​ပါရှိ​၏။ အောက်​ဆီ​ဂျင် မော်​လီ​ကျူ​တစ်​ခု​တွင် အောက်​ဆီ ဂျင်​အက်​တမ်​နှစ်​ခု ပါဝင်​ဖွဲ့​စည်း​လျက်​ရှိ​၏။ ထို့​ကြောင့် ဒြဗ်​ပေါင်း​တွင်​ဖြစ်​စေ၊ ဒြဗ်​စင်​တွင်​ဖြစ်​စေ ဓာတ်​ဂုဏ်​သတ္တိ​မ​ပျက်​ဘဲ အသေး​ငယ်​ဆုံး တည်​နေ​နိုင်​သည့် အစိတ်​အပိုင်း​ကို မော်​လီ​ကျူ ဟုခေါ်​ကြောင်း သိ​ရာ​သည်။
 
သိပ္ပံပညာသည် တဖြည်း⁠ဖြည်းတိုးတက် ထွန်းကားလာရသော ပညာမျိုးဖြစ်သောကြောင့် တစ်ခေတ်ထက်တစ်ခေတ် တိုးတက်၍ ဆန်းပြားကျယ်ဝန်းခဲ့လေသည်။ ထို့ကြောင့် ၁၉ ရာစုနှစ်က သိပ္ပံပညာရှင်တို့၏ယူဆပုံနှင့်၊ ၂ဝ ရာစုနှစ် သိပ္ပံပညာရှင်တို့၏ ယူဆပုံတို့မှာမတူကြဘဲ ကွဲလွဲခြားနားကြပေသည်။ ၁၉ ရာစုနှစ် ကုန်ခါနီးလောက်တွင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့ကြ သော သိပ္ပံပညာရှင်တို့က သူတို့၏ပညာရပ်များတွင် အသစ် အဆန်းထပ်မံတွေ့ရန်မရှိ၊ လုံးဝပြည့်စုံပြီဟု ထင်မှတ်ခဲ့ကြလေ သည်။ သိပ္ပံပညာကျော်တစ်ဦးကဆိုလျှင် ၁၉ ရာစုနှစ်၏ သိပ္ပံပညာတိုးတက်လာပုံကို ချီးကျူးပြောဆိုရာတွင် ရှေ့အဖို့ သိပ္ပံ ပညာနှင့်စပ်လျဉ်း၍ အသစ်အဆန်းတို့ကို ထပ်မံရှာဖွေရန်နှင့် အသစ်ထွင်ရန်လိုတော့မည်မဟုတ်။ အတိတ်က ပညာရပ်များကို ပြန်လည်စစ်ဆေးကြရန်သာ လိုမည်ဟူ၍ပင် ထင်မြင်ချက်ပေးခဲ့ လေသည်။ သို့သော် ယင်းသို့ ထင်မြင်ချက်ပေးခဲ့ပြီးနောက် နှစ်နှစ်ကျော်ကျော်လောက်မှာပင် သိပ္ပံပညာလောကကို ချောက် ချားစေသည့် အသစ်အဆန်းများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပေသည်။၁၈၉၅ ခုနှစ်တွင် ဗီလဟင်းကွန်းရတ် ရန့်ဂင်းသည် အိပ်စရေးဟုခေါ်သည့် ရောင်ခြည်သစ် တစ်ခုကို စတင်တွေ့ရှိ ခဲ့လေသည်။ ရန့်ဂင်း တွေ့ရှိပြီးသည့် နောက်တစ်နှစ် ၁၈၉၆ ခုနှစ်၌ ပါရစ်မြို့တွင် အန်ထော်နီဟင်နရီဗက္ကရဲသည် ယူရေနီ ယမ်ဒြဗ်စင်မှ အတုံးအခဲဖြစ်သော အရာဝတ္ထုတို့ကို ဖောက်ထွင်း ဖြတ်သန်းသွားနိုင်သည့် အိပ်စရေးကဲ့သို့သော ရောင်ခြည်တစ်မျိုး ကို စတင်တွေ့ရှိပြန်၍ ရေဒီယမ်ဒြဗ်စင် အသစ်ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိ ရန်အတွက်ပင် လမ်းထွင်ပေးခဲ့သေး၏။ ၁၈၉၈ ခုနှစ်တွင် ကျူးရီးဇနီးမောင်နှံတို့က ပစ်ချဗလင်းဟုခေါ်သော ယူရေနီယမ် ပါသည့်ပစ္စည်းရိုင်းမှ ရေဒီယမ်အမည်ရှိသော ဒြဗ်စင် အသစ် အဆန်းကို စတင်တွေ့ရှိကြလေသည်။
သိပ္ပံ​ပညာ​သည် တ​ဖြည်း⁠ဖြည်း​တိုးတက် ထွန်းကား​လာ​ရ​သော ပညာ​မျိုး​ဖြစ်​သော​ကြောင့် တစ်​ခေတ်​ထက်​တစ်​ခေတ် တိုးတက်​၍ ဆန်းပြား​ကျယ်ဝန်း​ခဲ့​လေ​သည်။ ထို့​ကြောင့် ၁​၉ ရာ​စု​နှစ်​က သိပ္ပံ​ပညာ​ရှင်​တို့​၏​ယူဆ​ပုံ​နှင့်၊ ၂​ဝ ရာ​စု​နှစ် သိပ္ပံ​ပညာ​ရှင်​တို့​၏ ယူဆ​ပုံ​တို့​မှာ​မ​တူ​ကြ​ဘဲ ကွဲလွဲ​ခြား​နား​ကြ​ပေ​သည်။ ၁​၉ ရာ​စု​နှစ် ကုန်​ခါ​နီး​လောက်​တွင် ပေါ်ပေါက်​ခဲ့​ကြ သော သိပ္ပံ​ပညာ​ရှင်​တို့​က သူ​တို့​၏​ပညာ​ရပ်​များ​တွင် အသစ် အဆန်း​ထပ်မံ​တွေ့​ရန်​မ​ရှိ၊ လုံး​ဝ​ပြည့်စုံ​ပြီ​ဟု ထင်မှတ်​ခဲ့​ကြ​လေ သည်။ သိပ္ပံ​ပ​ညာကျော်​တစ်​ဦး​က​ဆို​လျှင် ၁​၉ ရာ​စု​နှစ်​၏ သိပ္ပံ​ပညာတိုး​တက်​လာ​ပုံ​ကို ချီး​ကျူး​ပြောဆို​ရာ​တွင် ရှေ့​အဖို့ သိပ္ပံ ပညာ​နှင့်​စပ်လျဉ်း​၍ အသစ်​အဆန်း​တို့​ကို ထပ်မံ​ရှာဖွေ​ရန်​နှင့် အသစ်​ထွင်​ရန်လို​တော့​မည်​မဟုတ်။ အတိတ်​က ပညာ​ရပ်​များ​ကို ပြန်လည်​စစ်ဆေး​ကြ​ရန်​သာ လို​မည်​ဟူ၍​ပင် ထင်မြင်​ချက်​ပေး​ခဲ့ လေ​သည်။ သို့သော် ယင်းသို့ ထင်မြင်​ချက်​ပေး​ခဲ့​ပြီး​နောက် နှစ်​နှစ်ကျော်ကျော်​လောက်​မှာ​ပင် သိပ္ပံ​ပညာ​လောက​ကို ချောက် ချား​စေ​သည့် အသစ်​အဆန်း​များ ပေါ်ပေါက်​လာ​ခဲ့​ပေ​သည်။၁​၈​၉​၅ ခု​နှစ်​တွင် ဗီ​လ​ဟင်း​ကွန်း​ရတ် ရန့်​ဂင်း​သည် အိပ်​စ​ရေး​ဟုခေါ်​သည့် ရောင်ခြည်​သစ် တစ်​ခု​ကို စတင်​တွေ့​ရှိ ခဲ့​လေ​သည်။ ရန့်​ဂင်း တွေ့​ရှိ​ပြီး​သည့် နောက်​တစ်​နှစ် ၁​၈​၉​၆ ခု​နှစ်​၌ ပါ​ရစ်​မြို့​တွင် အန်ထော်​နီ​ဟင်​န​ရီ​ဗက္က​ရဲ​သည် ယူ​ရေ​နီ ယမ်​ဒြဗ်​စင်​မှ အတုံး​အခဲ​ဖြစ်​သော အရာ​ဝတ္ထု​တို့​ကို ဖောက်ထွင်း ဖြတ်​သန်း​သွား​နိုင်​သည့် အိပ်​စ​ရေး​ကဲ့သို့​သော ရောင်ခြည်​တစ်​မျိုး ကို စတင်​တွေ့​ရှိ​ပြန်​၍ ရေ​ဒီ​ယမ်​ဒြဗ်​စင် အသစ်​ကို ရှာဖွေ​တွေ့​ရှိ ရန်​အတွက်​ပင် လမ်းထွင်​ပေး​ခဲ့​သေး​၏။ ၁​၈​၉​၈ ခု​နှစ်​တွင် ကျူး​ရီး​ဇနီးမောင်နှံ​တို့​က ပစ်​ချ​ဗ​လင်း​ဟုခေါ်​သော ယူ​ရေ​နီ​ယမ် ပါ​သည့်​ပစ္စည်း​ရိုင်း​မှ ရေ​ဒီ​ယမ်​အမည်​ရှိ​သော ဒြဗ်​စင် အသစ် အဆန်း​ကို စတင်​တွေ့​ရှိ​ကြ​လေ​သည်။
 
ရေဒီယမ်ဒြဗ်စင်ကို တွေ့ရှိရပြီးနောက် သိပ္ပံပညာရှင်တို့ သည် အိပ်စရေးနှင့် ရေဒီယမ်တို့၏ ဂုဏ်ထူးသတ္တိထူးများ အတွက် အကြောင်းရင်းကိုစတင်၍ စုံစမ်းခဲ့ကြလေသည်။ ယင်းသို့စုံစမ်းသောအခါ အိပ်စရေးနှင့် ရေဒီယမ်သတ္တိတို့၏ အလိုအားဖြင့် အက်တမ်လောကထက်ငယ်သော လောကသစ်တစ်ခု ရှိရမည်ဟု အခိုင်အမာသိရှိခဲ့ကြသည်။ ထိုအချိန်ကဆိုလျှင် ဒြဗ်စင်တို့၏ အသေးငယ်ဆုံးသော အစိတ်အပိုင်းမှာ အက်တမ်ပင်ဖြစ်သည်ဟု ယူဆယုံကြည်လျက် ရှိနေကြလေသည်။ သို့ရာ တွင် ဆိုခဲ့သည့်အတိုင်း အိပ်စရေးနှင့် ရေဒီယမ်သတ္တိကို စုံစမ်း ကြည့်သောအခါ ထိုရောင်ခြည်တို့၏ အလိုအားဖြင့် အက်တမ်သည် တစ်ခုတည်းနှင့်ပြည့်စုံသော အဆောက်အအုံမဟုတ်ဘဲ အက်တမ်ဖြစ်ရန် အက်တမ်ထဲတွင် အက်တမ်ထက်ငယ်သော အရာဝတ္ထုများ ပါရှိရဦးမည်ကို သိရှိရလေသည်။
ရေ​ဒီ​ယမ်​ဒြဗ်​စင်​ကို တွေ့​ရှိ​ရ​ပြီး​နောက် သိပ္ပံ​ပညာ​ရှင်​တို့ သည် အိပ်​စ​ရေး​နှင့် ရေ​ဒီ​ယမ်​တို့​၏ ဂုဏ်​ထူး​သတ္တိ​ထူး​များ အတွက် အကြောင်းရင်း​ကို​စတင်​၍ စုံစမ်း​ခဲ့​ကြ​လေ​သည်။ ယင်းသို့​စုံစမ်း​သော​အခါ အိပ်​စ​ရေး​နှင့် ရေ​ဒီ​ယမ်​သတ္တိ​တို့​၏ အလို​အား​ဖြင့် အက်​တမ်​လောက​ထက်​ငယ်​သော လောက​သစ်​တစ်​ခု ရှိ​ရ​မည်​ဟု အခိုင်​အမာ​သိရှိ​ခဲ့​ကြ​သည်။ ထို​အချိန်​က​ဆို​လျှင် ဒြဗ်​စင်​တို့​၏ အသေး​ငယ်​ဆုံး​သော အစိတ်​အပိုင်း​မှာ အက်​တမ်​ပင်​ဖြစ်​သည်​ဟု ယူဆ​ယုံကြည်​လျက် ရှိ​နေ​ကြ​လေ​သည်။ သို့​ရာ တွင် ဆို​ခဲ့​သည့်​အတိုင်း အိပ်​စ​ရေး​နှင့် ရေ​ဒီ​ယမ်​သတ္တိ​ကို စုံစမ်း ကြည့်​သော​အခါ ထို​ရောင်ခြည်​တို့​၏ အလို​အား​ဖြင့် အက်​တမ်​သည် တစ်​ခု​တည်း​နှင့်​ပြည့်စုံ​သော အဆောက်အအုံ​မဟုတ်​ဘဲ အက်​တမ်​ဖြစ်​ရန် အက်​တမ်​ထဲ​တွင် အက်​တမ်​ထက်​ငယ်​သော အရာ​ဝတ္ထု​များ ပါရှိ​ရ​ဦး​မည်​ကို သိရှိ​ရ​လေ​သည်။
 
အက်တမ်ထက်ငယ်သော လောကသစ်ကို ဂျိုးဇက်ဂျွန် သွန်မဆင်ဆိုသူ တက္ကသိုလ်ပါမောက္ခကြီးတစ်ဦးက စတင်ရှာဖွေ စုံစမ်းကြည့်၏။ သွန်မဆင်သည် ထိုစဉ်က အသစ်တွေ့စဖြစ်သော အိပ်စရေးများနှင့် စမ်းသပ်လုပ်ကိုင်ကြည့်သည်။ ယင်းသို့ စုံစမ်းကြည့်ရာတွင် ကက်သုတ်ရောင်ခြည်တန်းတွင် အက်တမ် ထက်ငယ်သော အရာဝတ္ထုတို့ပါကြောင်းကို သိရှိလေသည်။ ကက်သုတ်ရောင်ခြည် ရရှိလာပုံကို ဖော်ပြရန် လိုပေမည်။
အက်​တမ်​ထက်​ငယ်​သော လောက​သစ်​ကို ဂျိုး​ဇက်​ဂျွန် သွန်​မ​ဆင်​ဆို​သူ တက္ကသိုလ်​ပါ​မောက္ခ​ကြီး​တစ်​ဦး​က စတင်​ရှာဖွေ စုံစမ်း​ကြည့်​၏။ သွန်​မ​ဆင်​သည် ထို​စဉ်​က အသစ်​တွေ့​စ​ဖြစ်​သော အိပ်​စ​ရေး​များ​နှင့် စမ်းသပ်​လုပ်ကိုင်​ကြည့်​သည်။ ယင်းသို့ စုံစမ်း​ကြည့်​ရာ​တွင် ကက်​သုတ်​ရောင်ခြည်​တန်း​တွင် အက်​တမ် ထက်​ငယ်​သော အရာ​ဝတ္ထု​တို့​ပါ​ကြောင်း​ကို သိရှိ​လေ​သည်။ ကက်​သုတ်​ရောင်ခြည် ရ​ရှိ​လာ​ပုံ​ကို ဖော်​ပြ​ရန် လို​ပေ​မည်။
 
ဆာဝီလျံကရု စီမံပြုလုပ်သော ကရုကျုခေါ်ဖန်ပြောင်းတွင် သတ္တုချောင်း နှစ်ချောင်းကို လျှပ်စစ်လိုက်နိုင်အောင် ဖန်သား တွင်လျှိုသွင်း၍ ဖန်ပြောင်းကို အလုံပိတ်ထားပြီးလျှင် အတွင်းမှ လေကို လေစုတ်စက်ဖြင့် ကုန်လုနီးမျှ စုတ်ထုတ်လိုက်သည်။ ထို့နောက် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေးစက် တစ်ခု⁠ခုနှင့် သတ္တုချောင်း များကို ဆက်သွယ်၍ ဖန်ပြောင်းထဲသို့ လျှပ်စစ်ဓာတ် သွင်းပေး သောအခါ အမဓာတ်နှင့် ဆက်သွယ်ထားသော သတ္တုချောင်းမှ ပျော့သော အလင်းရောင်ခြည်သည် တန်း၍ထွက်လာသည်ကို
ဆာ​ဝီ​လျံ​က​ရု စီမံ​ပြုလုပ်​သော က​ရု​ကျုခေါ်​ဖန်​ပြောင်း​တွင် သတ္တု​ချောင်း နှစ်​ချောင်း​ကို လျှပ်စစ်​လိုက်​နိုင်​အောင် ဖန်​သား တွင်​လျှို​သွင်း​၍ ဖန်​ပြောင်း​ကို အလုံပိတ်​ထား​ပြီး​လျှင် အတွင်း​မှ လေ​ကို လေ​စုတ်​စက်​ဖြင့် ကုန်​လု​နီး​မျှ စုတ်​ထုတ်​လိုက်​သည်။ ထို့နောက် လျှပ်စစ်​ဓာတ်​အားပေး​စက် တစ်​ခု⁠ခု​နှင့် သတ္တု​ချောင်း များ​ကို ဆက်​သွယ်​၍ ဖန်​ပြောင်း​ထဲ​သို့ လျှပ်စစ်​ဓာတ် သွင်းပေး သော​အခါ အမ​ဓာတ်​နှင့် ဆက်​သွယ်​ထား​သော သတ္တု​ချောင်း​မှ ပျော့​သော အလင်း​ရောင်ခြည်​သည် တန်း​၍​ထွက်​လာ​သည်​ကို
တွေ့ရှိရလေသည်။ လျှပ်စစ်ဓာတ်အိုးတွင် အမဓာတ်နှင့် ဆက်သွယ်ထားသော သတ္တုချောင်းကို ကက်သုတ်ဟုခေါ်သဖြင့် ထိုရောင်ခြည်တန်းကို ကက်သုတ်ရောင်ခြည်ဟု ခေါ်တွင်လေသည်။ကက်သုတ်ရောင်ခြည်ကို စစ်ဆေးကြည့်သောအခါ နေရောင်ခြည်ကဲ့သို့မဟုတ်ဘဲ သံလိုက်နှင့်ပြသောအခါ ယိမ်းယိုင် တတ်ကြောင်းကို တွေ့ရသဖြင့် ရောင်ခြည်အစစ် မဟုတ်နိုင် ကြောင်း၊ အက်တမ်ထက် အလွန်ငယ်သော အမှုန့်များဖြင့်ပြီး သည့် ရောင်ခြည်ဖြစ်ကြောင်းကို သိရှိရတော့၏။ ထိုအက်တမ်ထက်ငယ်သော အရာဝတ္ထုတို့ကို ကော်ပါးဆဲဟု အမည်ပေးခဲ့လေသည်။ သို့သော်လည်း ထိုအမည်သည် တစ်ဖြည်းဖြည်း
တွေ့​ရှိ​ရ​လေ​သည်။ လျှပ်စစ်​ဓာတ်​အိုး​တွင် အမ​ဓာတ်​နှင့် ဆက်​သွယ်​ထား​သော သတ္တု​ချောင်း​ကို ကက်​သုတ်​ဟုခေါ်​သ​ဖြင့် ထို​ရောင်ခြည်​တန်း​ကို ကက်​သုတ်​ရောင်ခြည်​ဟု ခေါ်တွင်​လေ​သည်။ကက်​သုတ်​ရောင်ခြည်​ကို စစ်ဆေး​ကြည့်​သော​အခါ နေရောင်ခြည်​ကဲ့သို့​မဟုတ်​ဘဲ သံ​လိုက်​နှင့်​ပြ​သော​အခါ ယိမ်းယိုင် တတ်​ကြောင်း​ကို တွေ့​ရသ​ဖြင့် ရောင်ခြည်​အစစ် မဟုတ်​နိုင် ကြောင်း၊ အက်​တမ်​ထက် အလွန်​ငယ်​သော အမှုန့်​များ​ဖြင့်​ပြီး သည့် ရောင်ခြည်​ဖြစ်​ကြောင်း​ကို သိရှိ​ရ​တော့​၏။ ထို​အက်​တမ်​ထက်​ငယ်​သော အရာ​ဝတ္ထု​တို့​ကို ကော်​ပါး​ဆဲ​ဟု အမည်ပေး​ခဲ့​လေ​သည်။ သို့သော်​လည်း ထို​အမည်​သည် တစ်ဖြည်းဖြည်း
တိမ်ကောသွားခဲ့ရြုပီးနောက် ကော်ပါးဆဲ အမည်အစား အီလက်ထရွန်ဟူသော အမည်သစ်ကို ပေးခဲ့လေသည်။ ဟိုက်ဒြိုဂျင် သည် ဓာတုဒြဗ်စင်တို့တွင် အပေါ့ဆုံးဖြစ်ကြောင်း သိရှိခဲ့ရပြီး ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် သွန်မဆင် လက်တွေ့စမ်းသပ်ကြည့်သော အခါ အီလက်ထရွန်သည် ဟိုက်ဒြိုဂျင်ထက်ပင် ပေါ့သေး၍ အလေးချိန်မှာ ဟိုက်ဒြိုဂျင်အက်တမ်၏ အလေးချိန်ကို အပုံတစ်ထောင့်ရှစ်ရာပုံလျှင် တစ်ပုံခန့်သာရှိကြောင်းကို သိရလေသည်။
တိမ်ကော​သွား​ခဲ့​ရြု​ပီး​နောက် ကော်​ပါး​ဆဲ အမည်​အစား အီ​လက်​ထ​ရွန်​ဟူ​သော အမည်​သစ်​ကို ပေး​ခဲ့​လေ​သည်။ ဟိုက်​ဒြို​ဂျင် သည် ဓာတု​ဒြဗ်​စင်​တို့​တွင် အပေါ့​ဆုံး​ဖြစ်​ကြောင်း သိရှိ​ခဲ့​ရ​ပြီး ဖြစ်​သည်။ သို့ရာတွင် သွန်​မ​ဆင် လက်တွေ့​စမ်းသပ်​ကြည့်​သော အခါ အီ​လက်​ထ​ရွန်​သည် ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​ထက်​ပင် ပေါ့​သေး​၍ အလေး​ချိန်​မှာ ဟိုက်​ဒြို​ဂျင်​အက်​တမ်​၏ အလေး​ချိန်​ကို အပုံ​တစ်​ထောင့်​ရှစ်​ရာ​ပုံ​လျှင် တစ်​ပုံ​ခန့်​သာ​ရှိ​ကြောင်း​ကို သိ​ရ​လေ​သည်။
 
 
ကက်သုတ်ရောင်ခြည်တွင် ပါရှိကြသော အီလက်ထရွန် များသည် လျှပ်စစ်ဓာတ်အလိုအားဖြင့် အမဓာတ်ရှိသောကြောင့် ထိုအီလက်ထရွန်များကို အမဓာတ်ကိုဆောင်သော လျှပ်စစ်ဓာတ်၏ဧကမူအဖြစ် ယူဆရလေသည်။ အက်တမ်ထဲတွင် လျှပ်စစ်အမဓာတ်ကိုဆောင်သော အီလက်ထရွန်တို့ ပါရှိသောကြောင့် ထိုအီလက်ထရွန်တို့ကို ချေဖျက်နိုင်သော လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်များလည်းရှိတန်သည်ဟု ယူဆကြပြန်လေသည်။ ယင်းယူဆချက်အတိုင်းပင် အမဓာတ်မှ ထွက်ပေါ်လာသော ကက်သုတ်ရောင် ခြည်ကဲ့သို့ အဖိုဓာတ်မှလည်း ကက်သုတ်ရောင်ခြည်နှင့် ဆန့်ကျင်ဖက်ဖြစ်သော ရောင်ခြည်တစ်မျိုး ပေါ်ထွက်လာကြောင်းကို တွေ့ရှိကြလေသည်။ လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်ချောင်းကို အန်နုတ်ဟု ခေါ်သဖြင့် ထိုအဖိုဓာတ်ဘက်မှ ထွက်လာသော ရောင်ခြည်ကို အန်နုတ်ရောင်ခြည်ဟု ခေါ်ကြသည်။ သို့သော် ထိုအဖိုဓာတ်ကိုဆောင်သည့် အန်နုတ်ရောင်ခြည် ရှိကြောင်းကို အတည်မပြုသေးဘဲ ယာယီအားဖြင့်သာလက်ခံရန် သိပ္ပံပညာရှင်တို့က သဘော တူညီခဲ့ကြလေသည်။
ကက်​သုတ်​ရောင်ခြည်​တွင် ပါရှိ​ကြ​သော အီ​လက်​ထ​ရွန် များ​သည် လျှပ်စစ်​ဓာတ်​အလို​အား​ဖြင့် အမ​ဓာတ်​ရှိ​သော​ကြောင့် ထို​အီ​လက်​ထ​ရွန်​များ​ကို အမ​ဓာတ်​ကို​ဆောင်​သော လျှပ်စစ်​ဓာတ်​၏​ဧက​မူ​အဖြစ် ယူဆ​ရ​လေ​သည်။ အက်​တမ်​ထဲ​တွင် လျှပ်စစ်​အမ​ဓာတ်​ကို​ဆောင်​သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့ ပါရှိ​သော​ကြောင့် ထို​အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့​ကို ချေဖျက်​နိုင်​သော လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​များ​လည်း​ရှိ​တန်​သည်​ဟု ယူဆ​ကြ​ပြန်​လေ​သည်။ ယင်း​ယူဆ​ချက်​အတိုင်း​ပင် အမ​ဓာတ်​မှ ထွက်ပေါ်​လာ​သော ကက်​သုတ်​ရောင် ခြည်​ကဲ့သို့ အဖို​ဓာတ်​မှ​လည်း ကက်​သုတ်​ရောင်ခြည်​နှင့် ဆန့်ကျင်​ဖက်​ဖြစ်​သော ရောင်ခြည်​တစ်​မျိုး ပေါ်ထွက်​လာ​ကြောင်း​ကို တွေ့​ရှိ​ကြ​လေ​သည်။ လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​ချောင်း​ကို အန်​နုတ်​ဟု ခေါ်​သ​ဖြင့် ထို​အဖို​ဓာတ်​ဘက်​မှ ထွက်​လာ​သော ရောင်ခြည်​ကို အန်​နုတ်​ရောင်ခြည်​ဟု ခေါ်​ကြ​သည်။ သို့သော် ထို​အဖို​ဓာတ်​ကို​ဆောင်​သည့် အန်​နုတ်​ရောင်ခြည် ရှိ​ကြောင်း​ကို အတည်​မ​ပြု​သေး​ဘဲ ယာယီ​အား​ဖြင့်​သာ​လက်ခံ​ရန် သိပ္ပံ​ပညာ​ရှင်​တို့​က သဘော တူညီ​ခဲ့​ကြ​လေ​သည်။
 
ဆာအားနက်ရားသားဖို့ အမည်ရှိ သိပ္ပံပညာကျော် တစ်ဦးသည် အန်နုတ်ရောင်ခြည်အကြောင်းနှင့် စပ်လျဉ်း၍ အခက်အခဲများကို ရှင်းလင်းပြဆိုနိုင်ခဲ့လေသည်။ ရားသားဖို့ သည် ရေဒီယမ်မှထွက်သော ရောင်ခြည်များကို သတ္တုချ၍ ခွဲစိတ်စမ်းသပ်ကြည့်ရှုခဲ့လေသည်။ ရေဒီယမ်မှထွက်သော ရောင် ခြည်များမှာ သုံးမျိုးသုံးစားဖြစ်၍ (၁) အယ်လဖာရောင်ခြည်၊ (၂) ဗီတာရောင်ခြည်၊ (၃) ဂမ်မာရောင်ခြည်ဟု ဂရိဘာသာ အက္ခရာများဖြင့် အမည်ပေးခဲ့၏။ ဂမ်မာရောင်ခြည်သည် အိပ်စရေးရောင်ခြည်ကဲ့သို့ပင် လှိုင်းများဖြစ်သော်လည်း လှိုင်းအလျား အလွန်တိုကြောင်း ရားသားဖို့ စတင်တွေ့ရှိခဲ့၏။ ဗီတာရောင်ခြည်မှာ လျှပ်စစ်အမဓာတ်ဆောင်သော အီလက်ထရွန်တို့ ဖြစ်ကြောင်းနှင့် အယ်လဖာရောင်ခြည်မှာ လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်ဝင်နေသော မြူမှုန်တို့ဖြစ်ကြောင်းကိုလည်း တွေ့ရှိခဲ့လေသည်။
ဆာ​အား​နက်​ရား​သား​ဖို့ အမည်​ရှိ သိပ္ပံ​ပ​ညာကျော် တစ်​ဦး​သည် အန်​နုတ်​ရောင်ခြည်​အကြောင်း​နှင့် စပ်လျဉ်း​၍ အခက်​အခဲ​များ​ကို ရှင်းလင်း​ပြ​ဆို​နိုင်​ခဲ့​လေ​သည်။ ရား​သား​ဖို့ သည် ရေ​ဒီ​ယမ်​မှ​ထွက်​သော ရောင်ခြည်​များ​ကို သတ္တုချ​၍ ခွဲစိတ်​စမ်းသပ်​ကြည့်​ရှု​ခဲ့​လေ​သည်။ ရေ​ဒီ​ယမ်​မှ​ထွက်​သော ရောင် ခြည်​များ​မှာ သုံး​မျိုး​သုံး​စား​ဖြစ်​၍ (၁) အယ်​လ​ဖာ​ရောင်ခြည်၊ (၂) ဗီ​တာ​ရောင်ခြည်၊ (၃) ဂမ်​မာ​ရောင်ခြည်​ဟု ဂ​ရိ​ဘာသာ အက္ခရာ​များ​ဖြင့် အမည်ပေး​ခဲ့​၏။ ဂမ်​မာ​ရောင်ခြည်​သည် အိပ်​စ​ရေး​ရောင်ခြည်​ကဲ့သို့​ပင် လှိုင်း​များ​ဖြစ်သော်​လည်း လှိုင်း​အလျား အလွန်​တို​ကြောင်း ရား​သား​ဖို့ စတင်​တွေ့​ရှိ​ခဲ့​၏။ ဗီ​တာ​ရောင်ခြည်​မှာ လျှပ်စစ်​အမ​ဓာတ်​ဆောင်​သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့ ဖြစ်​ကြောင်း​နှင့် အယ်​လ​ဖာ​ရောင်ခြည်​မှာ လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​ဝင်​နေ​သော မြူ​မှုန်​တို့​ဖြစ်​ကြောင်း​ကို​လည်း တွေ့​ရှိ​ခဲ့​လေ​သည်။
 
 
အယ်လဖာရောင်ခြည်တွင်ပါသော လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်ဝင်နေသည့် အရာဝတ္ထုများသည် ဗီတာရောင်ခြည်တွင်ပါသော လျှပ်စစ်အမဓာတ်ရှိသည့် အီလက်ထရွန်တို့ထက်လေး၍ အသွားနှေးသော်လည်း တစ်စက္ကန့်လျှင် မိုင်ပေါင်း နှစ်သောင်းနှုန်းခန့် မျှနှင့် ရေဒီယမ်အက်တမ်အတွင်းမှ ထိုးထွက်လာကြကြောင်းကို သိရှိရလေသည်။ အယ်လဖာရောင်ခြည်ကို တစ်ခါတစ်ရံ အယ်လဖာမြူမှုန်ဟူ၍လည်း ခေါ်တတ်ကြသည်။ ထူးခြားသောအချက်မှာ ထိုအယ်လဖာမြူမှုန်များကို စုရုံး၍ စပက်ထရိုစကုပ်မှန်ပြောင်းဖြင့် စုံစမ်းကြည့်ရှုသောအခါ ထိုမြူမှုန်များသည် ဟီလီယမ်ဓာတ်ငွေ့ပင် ဖြစ်ကြောင်းကို သိရှိရခြင်းဖြစ်လေသည်။ဆာရားသားဖို့၏ စမ်းသပ်မှုကြောင့်လျှပ်စစ်အမဓာတ်ကိုဆောင်သော အီလက်ထရွန်နှင့် အလားတူ လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ် ကိုဆောင်သော မြူမှုန်များရှိရမည်ကို သိရှိခဲ့ရသည်။ အက်တမ်တွင် အီလက်ထရွန်တို့ ပါရှိ၍ ထိုအီလက်ထရွန်တို့သည် အလယ်၌ရှိသော နျူကလိယပ်ခေါ် ဗဟိုဝတ်ဆံကို ဝန်းရံနေကြ သည်ဟု သိရှိရသည်။ အီလက်ထရွန်သည် လျှပ်စစ်အမဓာတ်ကို
အယ်​လ​ဖာ​ရောင်ခြည်​တွင်​ပါသော လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​ဝင်​နေ​သည့် အရာ​ဝတ္ထု​များ​သည် ဗီ​တာ​ရောင်ခြည်​တွင်​ပါသော လျှပ်စစ်​အမ​ဓာတ်​ရှိ​သည့် အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့​ထက်​လေး​၍ အသွား​နှေးသော်​လည်း တစ်​စက္ကန့်​လျှင် မိုင်​ပေါင်း နှစ်​သောင်း​နှုန်း​ခန့် မျှ​နှင့် ရေ​ဒီ​ယမ်​အက်​တမ်​အတွင်း​မှ ထိုး​ထွက်​လာ​ကြ​ကြောင်း​ကို သိရှိ​ရ​လေ​သည်။ အယ်​လ​ဖာ​ရောင်ခြည်​ကို တစ်​ခါ​တစ်​ရံ အယ်​လ​ဖာ​မြူ​မှုန်​ဟူ၍​လည်း ခေါ်​တတ်​ကြ​သည်။ ထူးခြား​သော​အချက်​မှာ ထို​အယ်​လ​ဖာ​မြူ​မှုန်​များ​ကို စုရုံး​၍ စ​ပက်​ထ​ရို​စ​ကုပ်​မှန်ပြောင်း​ဖြင့် စုံစမ်း​ကြည့်​ရှု​သော​အခါ ထို​မြူ​မှုန်​များ​သည် ဟီ​လီ​ယမ်​ဓာတ်ငွေ့​ပင် ဖြစ်​ကြောင်း​ကို သိရှိ​ရ​ခြင်း​ဖြစ်​လေ​သည်။ဆာ​ရား​သား​ဖို့​၏ စမ်းသပ်​မှု​ကြောင့်​လျှပ်စစ်​အမ​ဓာတ်​ကို​ဆောင်​သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​နှင့် အလားတူ လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ် ကို​ဆောင်​သော မြူ​မှုန်​များ​ရှိ​ရ​မည်​ကို သိရှိ​ခဲ့​ရ​သည်။ အက်​တမ်​တွင် အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့ ပါရှိ​၍ ထို​အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့​သည် အလယ်​၌​ရှိ​သော နျူ​ကလိ​ယပ်ခေါ် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​ကို ဝန်းရံ​နေ​ကြ သည်​ဟု သိရှိ​ရ​သည်။ အီ​လက်​ထ​ရွန်​သည် လျှပ်စစ်​အမ​ဓာတ်​ကို
ဆောင်သည်ဟု သိရှိရပြီးဖြစ်သောကြောင့် နျူကလိယပ်တွင် လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်တို့စုရုံး၍ ရှိတန်ရာသည်ဟု ရားသားဖို့က ဆိုခဲ့လေသည်။
ဆောင်​သည်​ဟု သိရှိ​ရ​ပြီး​ဖြစ်​သော​ကြောင့် နျူ​ကလိ​ယပ်​တွင် လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​တို့​စုရုံး​၍ ရှိ​တန်​ရာ​သည်​ဟု ရား​သား​ဖို့​က ဆို​ခဲ့​လေ​သည်။
 
 
လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်ကို ဆောင်သော မြူမှုန့်များကို ပရိုတွန်ဟုလည်း မကြာခဏ ခေါ်ကြသည်။ ပရိုတွန်သည် လျှပ်စစ် အမဓာတ်ကိုဆောင်သော အီလက်ထရွန်ထက် အဆပေါင်း ၁၈၅ဝ ခန့်မျှ ပို၍လေးလံကြောင်း သိရှိရသည်။ ယင်းသို့ဖြစ် ရကား အက်တမ်၏အလေးချိန်သည် အက်တမ်တွင်ပါရှိနေသော ပရိုတွန်၏ အလေးချိန်သာဖြစ်၍ အီလက်ထရွန်တို့၏ အလေး ချိန်မှာ မပြောပလောက်အောင် နည်းသဖြင့် ထည့်သွင်းစဉ်းစား ရန်ပင် မလိုချေ။ အက်တမ်တို့၏ခန္ဓာအိမ်ကို ဆင်ခြင်ကြည့် သောအခါ နျူကလိယပ်ခေါ် လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်ကိုဆောင်သော ဗဟိုဝတ်ဆံနှင့် ထိုဗဟိုဝတ်ဆံကို လှည့်ပတ်ကာသွားနေသော အီလက်ထရွန်များ ပါဝင်နေကြောင်း နောက်ဆုံးသိရှိရလေသည်။အာကာသတစ်ခွင်တွင် ကြယ်၊ ဂြိုဟ်စသည်တို့သည် မိမိတို့ လှည့်ပတ်သွားနေသော လမ်းကြောင်းများအတိုင်း နေကို လှည့်လည်၍ သွားနေဘိသကဲ့သို့ အီလက်ထရွန်တို့သည်လည်း အဆိုပါဗဟိုဝတ်ဆံကို လှည့်လည်ကာ သွားနေကြ၏။ တစ် နည်းအားဖြင့်ဆိုသော် အက်တမ်များသည် နေစကြဝဠာနည်းတူ
လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​ကို ဆောင်​သော မြူ​မှုန့်​များ​ကို ပ​ရို​တွန်​ဟု​လည်း မ​ကြာ​ခဏ ခေါ်​ကြ​သည်။ ပ​ရို​တွန်​သည် လျှပ်စစ် အမ​ဓာတ်​ကို​ဆောင်​သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​ထက် အဆ​ပေါင်း ၁​၈​၅​ဝ ခန့်​မျှ ပို​၍​လေးလံ​ကြောင်း သိရှိ​ရ​သည်။ ယင်းသို့​ဖြစ် ရကား အက်​တမ်​၏​အလေး​ချိန်​သည် အက်​တမ်​တွင်​ပါရှိ​နေ​သော ပ​ရို​တွန်​၏ အလေး​ချိန်​သာ​ဖြစ်​၍ အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့​၏ အလေး ချိန်​မှာ မ​ပြောပ​လောက်​အောင် နည်း​သ​ဖြင့် ထည့်​သွင်း​စဉ်းစား ရန်​ပင် မ​လို​ချေ။ အက်​တမ်​တို့​၏​ခန္ဓာ​အိမ်​ကို ဆင်ခြင်​ကြည့် သော​အခါ နျူ​ကလိ​ယပ်ခေါ် လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​ကို​ဆောင်​သော ဗဟို​ဝတ်ဆံ​နှင့် ထို​ဗဟို​ဝတ်ဆံ​ကို လှည့်ပတ်​ကာ​သွား​နေ​သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​များ ပါဝင်​နေ​ကြောင်း နောက်ဆုံး​သိရှိ​ရ​လေ​သည်။အာကာသ​တစ်​ခွင်​တွင် ကြယ်၊ ဂြိုဟ်​စ​သည်​တို့​သည် မိမိ​တို့ လှည့်ပတ်​သွား​နေ​သော လမ်းကြောင်း​များ​အတိုင်း နေ​ကို လှည့်လည်​၍ သွား​နေ​ဘိ​သကဲ့သို့ အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့​သည်​လည်း အဆို​ပါ​ဗဟို​ဝတ်ဆံ​ကို လှည့်လည်​ကာ သွား​နေ​ကြ​၏။ တစ် နည်း​အား​ဖြင့်​ဆိုသော် အက်​တမ်​များ​သည် နေ​စကြဝဠာ​နည်းတူ
တည်ဆောက်ထားသော စကြဝဠာအငယ်စားကလေးများကဲ့သို့ပင် ဖြစ်ပေသည်။ ပထမကမ္ဘာစစ် ပြီးသွားပြီးနောက် သိပ္ပံပညာအရ တိုးတက်သိရှိရသည်မှာ အက်တမ်ခန္ဓာအိမ်သည် (၁) လျှပ်စစ် အဖိုဓာတ်ကိုဆောင်သောပရိုတွန်၊ (၂) လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်ကို ဆောင်သော ပေါစီထရွန်၊ (၃) လျှပ်စစ်အမဓာတ်ကိုဆောင် သော အီလက်ထရွန်၊ (၄) လျှပ်စစ်ဓာတ်ကင်းသော နျူထရွန် တို့ဖြင့် စုပေါင်းဖွဲ့စည်းထားသည်ဟု သိရှိရလေသည်။အက်တမ်သည် အကြမ်းအားဖြင့် (၁) ပရိုတွန် (၂) အီလက်ထရွန် (၃) နျူထရွန် သုံးမျိုးတို့ဖြင့်သာ စုပေါင်း ဖွဲ့စည်းထားသည်ဟု ဆိုနိုင်ပေသည်။ ပရိုတွန်နှင့် နျူထရွန်တို့ သည် အီလက်ထရွန်ထက် ပိုမို၍သိပ်သည်း၏။ အက်တမ်
တည်ဆောက်​ထား​သော စကြဝဠာ​အငယ်​စား​ကလေး​များ​ကဲ့သို့​ပင် ဖြစ်​ပေ​သည်။ ပထမ​ကမ္ဘာ​စစ် ပြီး​သွား​ပြီး​နောက် သိပ္ပံ​ပညာ​အရ တိုးတက်​သိရှိ​ရ​သည်မှာ အက်​တမ်​ခန္ဓာ​အိမ်​သည် (၁) လျှပ်စစ် အဖို​ဓာတ်​ကို​ဆောင်​သော​ပ​ရို​တွန်၊ (၂) လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​ကို ဆောင်​သော ပေါ​စီ​ထ​ရွန်၊ (၃) လျှပ်စစ်​အမ​ဓာတ်​ကို​ဆောင် သော အီ​လက်​ထ​ရွန်၊ (၄) လျှပ်စစ်​ဓာတ်​ကင်း​သော နျူ​ထ​ရွန် တို့​ဖြင့် စုပေါင်း​ဖွဲ့​စည်း​ထား​သည်​ဟု သိရှိ​ရ​လေ​သည်။အက်​တမ်​သည် အကြမ်း​အား​ဖြင့် (၁) ပ​ရို​တွန် (၂) အီ​လက်​ထ​ရွန် (၃) နျူ​ထ​ရွန် သုံး​မျိုး​တို့​ဖြင့်​သာ စုပေါင်း ဖွဲ့​စည်း​ထား​သည်​ဟု ဆို​နိုင်​ပေ​သည်။ ပ​ရို​တွန်​နှင့် နျူ​ထ​ရွန်​တို့ သည် အီ​လက်​ထ​ရွန်​ထက် ပိုမို​၍​သိပ်သည်း​၏။ အက်​တမ်
အလေးချိန်သည် နျူကလိယပ်ခေါ် ဗဟိုဝတ်ဆံတွင် ရှိကြသော ပရိုတွန်နှင့် နျူထရွန်နှစ်ရပ်ပေါင်း အလေးချိန်ဖြစ်၍ အပြင် ဘက်တွင် လှည့်လည်သွားနေသော အီလက်ထရွန်မှမရချေ။
အလေး​ချိန်​သည် နျူ​ကလိ​ယပ်ခေါ် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင် ရှိ​ကြ​သော ပ​ရို​တွန်​နှင့် နျူ​ထ​ရွန်​နှစ်​ရပ်​ပေါင်း အလေး​ချိန်​ဖြစ်​၍ အပြင် ဘက်​တွင် လှည့်လည်​သွား​နေ​သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​မှ​မ​ရ​ချေ။
 
ပုံပမာ-အောက်ဆီဂျင်၏ အက်တမ်အလေးဆသည် ၁၆ ဖြစ်၍ အက်တမ်အမှတ်သည် ၈ ဖြစ်၏။ သို့ရာတွင် အထက် ၌ပြဆိုခဲ့သည့်အတိုင်း အက်တမ်၏ အလေးဆ ဆိုသည်မှာ အက် တမ်၏ဗဟိုဝတ်ဆံတွင်ပါရှိသော ပရိုတွန်နှင့် နျူထရွန်တို့၏ နှစ်ရပ်ပေါင်းအလေးဆသာ ဖြစ်ပြီးလျှင် အက်တမ်အမှတ်သည် ဗဟိုဝတ်ဆံတွင်ရှိသော ပရိုတွန်၏ အရေအတွက်ကိုဆိုလိုသည်။ ယင်းသို့ဖြစ်ရကား အောက်ဆီဂျင် ၏ အက်တမ်အမှတ်သည် ၈ ဖြစ်သောကြောင့်ဗဟိုဝတ်ဆံတွင် ပရိုတွန် ရှစ်ခုရှိရမည်ဖြစ်၏။ထို့ပြင် အောက်ဆီဂျင် အလေးဆ သည် ၁၆ ဖြစ်သောကြောင့် ပရိုတွန်ရှစ်ခုနှင့် နျူထရွန်ရှစ်ခု တို့သည် ဗဟိုဝတ်ဆံတွင် ရှိရ မည်ဖြစ်၏။ ဟီလီယမ်၏ အက်တမ်အလေးဆသည် ၄ ဖြစ်၍ အက်တမ်အမှတ်သည် ၂ ဖြစ်ကြောင်း သိခဲ့ရပြီ။ ဟီလီယမ် အက်တမ်အမှတ်သည် ၂ ဖြစ်သောကြောင့် ဟီလီယမ်အက်တမ် ၏ နျူကလိယပ်တွင် ပရိုတွန်နှစ်ခုရှိ၍ နျူထရွန်နှစ်ခုရှိရမည် ဖြစ်၏။ ထို့ကြောင့် ဟီလီယမ် အက်တမ်အလေးဆသည် လေး ဖြစ်၏။ ဤကဲ့သို့ ဗဟိုဝတ်ဆံတွင်ရှိသော ပရိုတွန်အရေ အတွက်ကိုလိုက်၍ အက်တမ်အမှတ်ဖြစ်သောကြောင့် အောက်ဆီဂျင် အက်တမ် အမှတ်သည် ၈ ဖြစ်၍ ဟီလီယမ်အက်တမ် အမှတ်သည် ၂ ဖြစ်၏။ ဓာတုဒြဗ်စင်ထဲတွင် အလေးဆုံးဖြစ်၍ အက်တမ်အမှတ် ၉၂ ဖြစ်သော ယူရေနီယမ်အက်တမ်တွင် ပရိုတွန် ၉၂ ခု ရှိ၏။အက်တမ်ခန္ဓာအိမ် တစ်ခုတွင် ပရိုတွန်တစ်ခုရှိတိုင်း အီလက်ထရွန်လည်း တစ်ခု အစဉ်ရှိစမြဲဖြစ်သည်။ ပရိုတွန်နှစ်ခုရှိလျှင် အီလက်ထရွန်နှစ်ခုရှိရ၏။ ပရိုတွန်ရှစ်ခုရှိသော အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်တွင် အီလက်ထရွန်ရှစ်ခုရှိရ၏။ ပရိုတွန် ၉၂ ခုရှိသော ယူရေနီယမ်အက်တမ်တွင်လည်း အီလက်ထရွန် ၉၂ ခု ရှိရ၏။ ပရိုတွန်အရေအတွက်ရှိသမျှ အီလက်ထရွန် အရေအတွက် ရှိရခြင်းအကြောင်းမှာ အက်တမ်၌ လျှပ်စစ်ဓာတ်မျှတမှုရှိစေရန်အတွက် ဖြစ်လေသည်။
ပုံ​ပမာ-အောက်​ဆီ​ဂျင်​၏ အက်​တမ်​အလေး​ဆ​သည် ၁​၆ ဖြစ်​၍ အက်​တမ်​အမှတ်​သည် ၈ ဖြစ်​၏။ သို့ရာတွင် အထက် ၌​ပြ​ဆို​ခဲ့​သည့်​အတိုင်း အက်​တမ်​၏ အလေး​ဆ ဆို​သည်မှာ အက် တမ်​၏​ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင်​ပါရှိ​သော ပ​ရို​တွန်​နှင့် နျူ​ထ​ရွန်​တို့​၏ နှစ်​ရပ်​ပေါင်း​အလေး​ဆ​သာ ဖြစ်​ပြီး​လျှင် အက်​တမ်​အမှတ်​သည် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင်​ရှိ​သော ပ​ရို​တွန်​၏ အရေအတွက်​ကို​ဆိုလို​သည်။ ယင်းသို့​ဖြစ်​ရကား အောက်​ဆီ​ဂျင် ၏ အက်​တမ်​အမှတ်​သည် ၈ ဖြစ်​သော​ကြောင့်​ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင် ပ​ရို​တွန် ရှစ်​ခု​ရှိ​ရ​မည်​ဖြစ်​၏။ထို့​ပြင် အောက်​ဆီ​ဂျင် အလေး​ဆ သည် ၁​၆ ဖြစ်​သော​ကြောင့် ပ​ရို​တွန်​ရှစ်​ခု​နှင့် နျူ​ထ​ရွန်​ရှစ်​ခု တို့​သည် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင် ရှိ​ရ မည်​ဖြစ်​၏။ ဟီ​လီ​ယမ်​၏ အက်​တမ်​အလေး​ဆ​သည် ၄ ဖြစ်​၍ အက်​တမ်​အမှတ်​သည် ၂ ဖြစ်​ကြောင်း သိ​ခဲ့​ရ​ပြီ။ ဟီ​လီ​ယမ် အက်​တမ်​အမှတ်​သည် ၂ ဖြစ်​သော​ကြောင့် ဟီ​လီ​ယမ်​အက်​တမ် ၏ နျူ​ကလိ​ယပ်​တွင် ပ​ရို​တွန်​နှစ်​ခု​ရှိ​၍ နျူ​ထ​ရွန်​နှစ်​ခု​ရှိ​ရ​မည် ဖြစ်​၏။ ထို့​ကြောင့် ဟီ​လီ​ယမ် အက်​တမ်​အလေး​ဆ​သည် လေး ဖြစ်​၏။ ဤ​ကဲ့သို့ ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင်​ရှိ​သော ပ​ရို​တွန်​အရေ အတွက်​ကို​လိုက်​၍ အက်​တမ်​အမှတ်​ဖြစ်​သော​ကြောင့် အောက်​ဆီ​ဂျင် အက်​တမ် အမှတ်​သည် ၈ ဖြစ်​၍ ဟီ​လီ​ယမ်​အက်​တမ် အမှတ်​သည် ၂ ဖြစ်​၏။ ဓာတု​ဒြဗ်​စင်​ထဲ​တွင် အလေး​ဆုံး​ဖြစ်​၍ အက်​တမ်​အမှတ် ၉​၂ ဖြစ်​သော ယူ​ရေ​နီ​ယမ်​အက်​တမ်​တွင် ပ​ရို​တွန် ၉​၂ ခု ရှိ​၏။အက်​တမ်​ခန္ဓာ​အိမ် တစ်​ခု​တွင် ပ​ရို​တွန်​တစ်​ခု​ရှိ​တိုင်း အီ​လက်​ထ​ရွန်​လည်း တစ်​ခု အစဉ်​ရှိ​စ​မြဲ​ဖြစ်​သည်။ ပ​ရို​တွန်​နှစ်​ခု​ရှိ​လျှင် အီ​လက်​ထ​ရွန်​နှစ်​ခု​ရှိ​ရ​၏။ ပ​ရို​တွန်​ရှစ်​ခု​ရှိ​သော အောက်​ဆီ​ဂျင်​အက်​တမ်​တွင် အီ​လက်​ထ​ရွန်​ရှစ်​ခု​ရှိ​ရ​၏။ ပ​ရို​တွန် ၉​၂ ခု​ရှိ​သော ယူ​ရေ​နီ​ယမ်​အက်​တမ်​တွင်​လည်း အီ​လက်​ထ​ရွန် ၉​၂ ခု ရှိ​ရ​၏။ ပ​ရို​တွန်​အရေအတွက်​ရှိ​သ​မျှ အီ​လက်​ထ​ရွန် အရေအတွက် ရှိ​ရ​ခြင်း​အကြောင်း​မှာ အက်​တမ်​၌ လျှပ်စစ်​ဓာတ်​မျှတ​မှု​ရှိ​စေ​ရန်​အတွက် ဖြစ်​လေ​သည်။
 
 
အကယ်၍ အက်တမ်တစ်ခုတွင် ပရိုတွန်အရေအတွက် ကများနေ၍ အီလက်ထရွန် အရေအတွက်က နည်းနေအံ့၊ ထို အခါ လျှပ်စစ်အဖိုဓာတ်က တစ်ဖက်သတ်များနေသည့်အတွက် မျှတမှုရှိလိမ့်မည် မဟုတ်ချေ။ ထို့အတူ အီလက်ထရွန်အရေ အတွက်ကများ၍ ပရိုတွန်အရေအတွက်က နည်းနေလျှင်လည်း ထိုအက်တမ်တွင် လျှပ်စစ်ဓာတ်မျှတမှု ရှိလိမ့်မည်မဟုတ်ချေ။ ထို့ကြောင့် အက်တမ်ခန္ဓာအိမ်တွင် မျှတမှု ရှိရန်အတွက် ပရို တွန်အရေအတွက်ရှိသမျှ အီလက်ထရွန်အရေအတွက်သည်လည်း
အကယ်၍ အက်​တမ်​တစ်​ခု​တွင် ပ​ရို​တွန်​အရေအတွက် က​များ​နေ​၍ အီ​လက်​ထ​ရွန် အရေအတွက်​က နည်း​နေ​အံ့၊ ထို အခါ လျှပ်စစ်​အဖို​ဓာတ်​က တစ်ဖက်​သတ်​များ​နေ​သည့်​အတွက် မျှတ​မှု​ရှိ​လိမ့်​မည် မဟုတ်​ချေ။ ထို့​အတူ အီ​လက်​ထ​ရွန်​အရေ အတွက်​က​များ​၍ ပ​ရို​တွန်​အရေအတွက်​က နည်း​နေ​လျှင်​လည်း ထို​အက်​တမ်​တွင် လျှပ်စစ်​ဓာတ်​မျှတ​မှု ရှိ​လိမ့်​မည်​မဟုတ်​ချေ။ ထို့​ကြောင့် အက်​တမ်​ခန္ဓာ​အိမ်​တွင် မျှတ​မှု ရှိ​ရန်​အတွက် ပ​ရို တွန်​အရေအတွက်​ရှိ​သ​မျှ အီ​လက်​ထ​ရွန်​အရေအတွက်​သည်​လည်း
အညီအမျှရှိရမည် ဖြစ်လေသည်။
အညီအမျှ​ရှိ​ရ​မည် ဖြစ်​လေ​သည်။
 
 
အက်တမ်တစ်ခု၏ ခန္ဓာအိမ်ကို ခြုံ၍ဆန်းစစ်ကြည့် လျှင် အောက်ပါအချက်အလက်များကို တွေ့ရှိရ၏။ (၁) နျူ ကလိယပ်ခေါ် ဗဟိုဝတ်ဆံတွင် ပရိုတွန်နှင့် နျူထရွန်တို့ရှိကြ သည်။ (၂) အက်တမ်အမှတ်သည် ဗဟိုဝတ်ဆံတွင်ရှိသော ပရိုတွန်၏အရေအတွက်ဖြစ်သည်။ (၃) အက်တမ်အလေးဆ သည် ဗဟိုဝတ်ဆံတွင်ရှိသော ပရိုတွန်နှင့်နျူထရွန်အရေအတွက် နှစ်ရပ်ပေါင်းအလေးဆပင် ဖြစ်သည်။ (၄) ဗဟိုဝတ်ဆံတွင်ရှိ သော ပရိုတွန်အရေအတွက်နှင့် ဗဟိုဝတ်ဆံကို လှည့်လည်သွား နေသော အီလက်ထရွန်တို့၏ အရေအတွက်သည် ညီတူညီမျှရှိ ကြသည်။
အက်​တမ်​တစ်​ခု​၏ ခန္ဓာ​အိမ်​ကို ခြုံ​၍​ဆန်း​စစ်​ကြည့် လျှင် အောက်​ပါ​အချက်အလက်​များ​ကို တွေ့​ရှိ​ရ​၏။ (၁) နျူ ကလိ​ယပ်ခေါ် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင် ပ​ရို​တွန်​နှင့် နျူ​ထ​ရွန်​တို့​ရှိ​ကြ သည်။ (၂) အက်​တမ်​အမှတ်​သည် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင်​ရှိ​သော ပ​ရို​တွန်​၏​အရေအတွက်​ဖြစ်​သည်။ (၃) အက်​တမ်​အလေး​ဆ သည် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင်​ရှိ​သော ပ​ရို​တွန်​နှင့်​နျူ​ထ​ရွန်​အရေအတွက် နှစ်​ရပ်​ပေါင်း​အလေး​ဆ​ပင် ဖြစ်​သည်။ (၄) ဗဟို​ဝတ်ဆံ​တွင်​ရှိ သော ပ​ရို​တွန်​အရေအတွက်​နှင့် ဗဟို​ဝတ်ဆံ​ကို လှည့်လည်​သွား နေ​သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​တို့​၏ အရေအတွက်​သည် ညီတူ​ညီမျှ​ရှိ ကြ​သည်။
 
 
သွန်မဆင်သည် နီယွန်ရောင်ခြည်တန်းကို သံလိုက်နယ် အတွင်း လွှတ်ကြည့်သောအခါတွင် ထိုရောင်ခြည်သည် တညီ တညွတ်တည်း ယိမ်းယိုင်မသွားသည်ကို တွေ့ရာမှ နီယွန်အက် တမ်များရှိ ဒြဗ်ထုသည် တစ်ခုနှင့်တစ်ခု မတူခြင်းကြောင့်သာ ဤကဲ့သို့ဖြစ်ရသည်ဟု ယူဆပြီးလျှင် အခြားဒြဗ်စင်များကို စမ်း သပ်ကြည့်ရာတွင် သူယူဆသည့်အတိုင်း အက်တမ်များရှိ ဒြဗ်ထု သည် မတူကြသည်ကို တွေ့ခဲ့လေသည်။ ထိုကဲ့သို့သော အက်
သွန်​မ​ဆင်​သည် နီ​ယွန်​ရောင်ခြည်​တန်း​ကို သံ​လိုက်​နယ် အတွင်း လွှတ်​ကြည့်​သော​အခါ​တွင် ထို​ရောင်ခြည်​သည် တ​ညီ တ​ညွတ်​တည်း ယိမ်းယိုင်​မ​သွား​သည်​ကို တွေ့​ရာ​မှ နီ​ယွန်​အက် တမ်​များ​ရှိ ဒြဗ်​ထု​သည် တစ်​ခု​နှင့်​တစ်​ခု မ​တူ​ခြင်း​ကြောင့်​သာ ဤ​ကဲ့သို့​ဖြစ်​ရ​သည်​ဟု ယူဆ​ပြီး​လျှင် အခြား​ဒြဗ်​စင်​များ​ကို စမ်း သပ်​ကြည့်​ရာ​တွင် သူ​ယူဆ​သည့်​အတိုင်း အက်​တမ်​များ​ရှိ ဒြဗ်​ထု သည် မ​တူ​ကြ​သည်​ကို တွေ့​ခဲ့​လေ​သည်။ ထို​ကဲ့သို့​သော အက်
တမ်​မျိုး​ကိုတမ်မျိုးကို [[အိုင်ဆိုတုပ်]]ဟုခေါ်​သည်။ဟုခေါ်သည်။
 
ထိုအိုင်ဆိုတုပ်ဟူသော စကားလုံး၏အဓိပ္ပာယ်မှာ ဒြဗ် စင်တစ်ခုရှိ အက်တမ်အချို့သည် အခြားအက်တမ်များနှင့် ဓာတ် နှင့် ရုပ်ဂုဏ်သတ္တိများတွင် တူညီကြသော်လည်း အက်တမ်ဒြဗ် ထုရှိရာတွင်မူ မတူညီကြဟု ဆိုလိုသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၅)</ref>
ထို​အိုင်​ဆို​တုပ်​ဟူ​သော စကားလုံး​၏​အဓိပ္ပာယ်​မှာ ဒြဗ် စင်​တစ်​ခု​ရှိ အက်​တမ်​အချို့​သည် အခြား​အက်​တမ်​များ​နှင့် ဓာတ် နှင့် ရုပ်​ဂုဏ်​သတ္တိ​များ​တွင် တူညီ​ကြသော်​လည်း အက်​တမ်​ဒြဗ် ထု​ရှိ​ရာ​တွင်​မူ မ​တူညီ​ကြ​ဟု ဆိုလို​သည်။<ref>မြန်​မာ့​စွယ်စုံ​ကျမ်း၊ အတွဲ(၁​၅)</ref>
 
== အက်တမ်ပုံစံများ ==
== အက်​တမ်​ပုံစံ​များ ==
ဘီစီ(၄၆၀) ဂရိ အတွေးခေါ် ပညာရှင် [[ဒီမိုခရိတပ်]] (Democritus) က အဆိုပြုခဲ့ ဘူးပါသည်။ သင်သည် အရာဝတ္ထုတခုကို တဝက်တိတိ ခွဲစိတ်လိုက်ပါ ။ ထို့နောက် ကျန်နေသော အပိုင်း၏ တဝက်ကို ထပ်မံ ခွဲစိတ်ပါ။ ထိုကဲ့သို ကြိမ်ဖန်များစွာ ခွဲစိတ်လိုက်ပြီးနောက် ထပ်မံ ခွဲစိတ်၍ မရသော နောက်ဆုံး ကျန်နေသည့် အခြေခံအမှုန်ကို အက်တမ်ဟု ဒီမိုခရိတပ်က အဆိုပြုခဲ့သည်။ ဒီမိုခရိတက်၏ အက်တမ် ဖွင့်ဆိုချက်ကို အတွေးခေါ်ပညာရှင်ကြီး [[ပလေတို]] နှင့် သူ၏တပည့် [[အရစ္စတိုတယ်]] တို့က စိတ်ဝင်စားခြင်း မရှိခဲ့ကြ။ အကြောင်းမှာ လူတို့အတွက် အကျိုးမရှိဟု ယူဆခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။ အတွေးခေါ်ပညာရှင်များနှင့် ပညာရှိ ကဝိအကျော်အမော် တို့ ကလည်း အက်တမ်ကို လျစ်လျူ ရှုခဲ့ကြရာ နှစ်ပေါင်း (၂၀⁠၀၀) နှစ်ထောင်ကျော် ကြာခဲ့လေသည်။
ဘီ​စီ(၄​၆​၀) ဂ​ရိ အတွေးခေါ် ပညာ​ရှင် [[ဒီမိုခရိတပ်]] (Democritus) က အဆို​ပြု​ခဲ့ ဘူး​ပါ​သည်။ သင်​သည် အရာ​ဝတ္ထု​တ​ခု​ကို တ​ဝက်​တိတိ ခွဲစိတ်​လိုက်​ပါ ။ ထို့နောက် ကျန်​နေ​သော အပိုင်း​၏ တ​ဝက်​ကို ထပ်မံ ခွဲစိတ်​ပါ။ ထို​ကဲ့​သို ကြိမ်ဖန်​များ​စွာ ခွဲစိတ်​လိုက်​ပြီးနောက် ထပ်မံ ခွဲစိတ်​၍ မ​ရ​သော နောက်ဆုံး ကျန်​နေ​သည့် အခြေ​ခံ​အမှုန်​ကို အက်​တမ်​ဟု ဒီ​မို​ခ​ရိ​တပ်​က အဆို​ပြု​ခဲ့​သည်။ ဒီ​မို​ခ​ရိ​တက်​၏ အက်​တမ် ဖွင့်​ဆို​ချက်​ကို အတွေးခေါ်​ပညာ​ရှင်​ကြီး [[ပလေတို]] နှင့် သူ​၏​တပည့် [[အရစ္စတိုတယ်]] တို့​က စိတ်ဝင်စား​ခြင်း မ​ရှိ​ခဲ့​ကြ။ အကြောင်း​မှာ လူ​တို့​အတွက် အကျိုး​မ​ရှိ​ဟု ယူဆ​ခဲ့​သော​ကြောင့် ဖြစ်​ပါ​သည်။ အတွေးခေါ်ပညာ​ရှင်များ​နှင့် ပညာရှိ ကဝိ​အကျော်​အမော် တို့ က​လည်း အက်​တမ်​ကို လျစ်လျူ ရှု​ခဲ့​ကြ​ရာ နှစ်​ပေါင်း (၂​၀⁠၀​၀) နှစ်​ထောင်ကျော် ကြာ​ခဲ့​လေ​သည်။
 
၁၈ ရာစု အစောပိုင်း ရောက်သောအခါ ဒြပ်ဝထ္ထုများ၏ ဖြစ်ပေါ် ဖွဲ့စည်းပုံကို ပြန်လည် စိတ်ဝင်စားလာ ကြသည်။ ပထမဦးဆုံး အင်္ဂလိပ် ဓာတုဗေဒ ပညာရှင် [[ဂျွန်ဒါတန်]] (John. Dalton )က ဓာတုဗေဒ စမ်းသပ်ရင်း အက်တမ်၏ အဓိပ္ပါယ်ကို ဖွင့်ဆိုခဲ့သည်။ ဒြပ်ဝထ္ထုများသည် အလွန်သေးငယ်သော အက်တမ်များဖြင့် ဖွဲစည်း တည်ရှိနေကြောင်း၊ ၎င်း အက်တမ်များသည် ဂုဏ်သတ္တိအားဖြင့် တူချင်လည်းတူမည်။ မတူဘဲလည်း ဖြစ်နိုင်သည် ။ အက်တမ်များ အချိုးကျ ပါဝင်လျက်ရှိသည်ဟု အဆိုပြုခဲ့ပါသည် ။ သို့သော် အက်တမ် တခုစီ၏ ဖွဲ့စည်းပုံကိုတော့ မသိခဲ့ပေ။
၁၈ ​ရာ​စု အစော​ပိုင်း ရောက်​သော​အခါ ဒြပ်​ဝထ္ထု​များ​၏ ဖြစ်ပေါ် ဖွဲ့​စည်း​ပုံ​ကို ပြန်လည် စိတ်ဝင်စား​လာ ကြ​သည်။ ပထမ​ဦး​ဆုံး အင်္ဂလိပ် ဓာတုဗေဒ ပညာ​ရှင် [[ဂျွန်ဒါတန်]] (John. Dalton )က ဓာတုဗေဒ စမ်းသပ်​ရင်း အက်​တမ်​၏ အဓိပ္ပါယ်​ကို ဖွင့်​ဆို​ခဲ့သည်။ ဒြပ်​ဝထ္ထု​များသည် အလွန်​သေး​ငယ်​သော အက်​တမ်​များ​ဖြင့် ဖွဲ​စည်း တည်​ရှိ​နေ​ကြောင်း၊ ၎င်း အက်​တမ်​များ​သည် ဂုဏ်​သတ္တိ​အား​ဖြင့် တူ​ချင်​လည်း​တူ​မည်။ မ​တူ​ဘဲလည်း ဖြစ်​နိုင်​သည် ။ အက်​တမ်​များ အချိုး​ကျ ပါဝင်​လျက်​ရှိ​သည်​ဟု အဆို​ပြု​ခဲ့​ပါ​သည် ။ သို့သော် အက်​တမ် တ​ခု​စီ​၏ ဖွဲ့​စည်း​ပုံ​ကိုတော့ မ​သိ​ခဲ့​ပေ။
 
=== သွန်မဆင်၏အက်တမ်ပုံစံ ===
=== သွန်​မ​ဆင်​၏​အက်​တမ်​ပုံစံ ===
၁​၈​၉​၇​တွင်၁၈၉၇တွင် အင်္ဂလိပ် ရှု​ပ​ဗေဒရှုပဗေဒ ပညာ​ရှင်ပညာရှင် [[သွန်မဆင်]] (J.J. Thomson) က အက်​တမ်အက်တမ် အတွင်း​ရှိအတွင်းရှိ (Electron) အီ​လက်​ထ​ရွန်အီလက်ထရွန် ဟုခေါ်​သောဟုခေါ်သော (ဓာတ်​မဓာတ်မ)ဆောင်​သည့်ဆောင်သည့် အမှုန် ကို ရှာဖွေ တွေ့​ရှိ​ခဲ့​သည်တွေ့ရှိခဲ့သည်၎င်း​တွေ့​ရှိ​မှု​ကို၎င်းတွေ့ရှိမှုကို အခြေ​ခံ​၍အခြေခံ၍ ပထမ​ဆုံးပထမဆုံး (Atomic Model) အက်​တမ်​ပုံစံအက်တမ်ပုံစံ ကို ( ၁​၉​၀​၄၁၉၀၄ )တွင် အဆို​ပြုအဆိုပြု တင်ပြ​နိုင်​ခဲ့​သည်တင်ပြနိုင်ခဲ့သည်သွန်​မ​ဆင်​၏သွန်မဆင်၏ Atomic Model သည် ဓာတ်​ဖိုဓာတ်ဖို ဆောင်​သောဆောင်သော စက်​လုံး​ပုံစက်လုံးပုံ အက်​တမ်အက်တမ် (atom)ထဲ​တွင်ထဲတွင် ဓာတ်​မ​ဆောင်​သောဓာတ်မဆောင်သော အီ​လက်​ထ​ရွန်​များအီလက်ထရွန်များ ပါဝင် ပျံ့နှံ့​နေ​သည်။ပျံ့နှံ့နေသည်။ ဥပမာ--ကိတ်​မုန့်​ထဲ​တွင်ကိတ်မုန့်ထဲတွင် ပါဝင်​သောပါဝင်သော စပျစ်သီး​ခြောက်စပျစ်သီးခြောက် များ​ကဲ့များကဲ့ သို့ ပျံ့​နှံပျံ့နှံ လျက်​ရှိ​သည်လျက်ရှိသည်
 
=== ရူသာဖို့ဒ်၏ အက်တမ်ပုံစံ ===
=== ရူ​သာ​ဖို့ဒ်​၏ အက်​တမ်​ပုံစံ ===
၁၉၀၉ တွင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံသား ရှုပဗေဒပညာရှင် [[အန်းနက်ရူသာဖို့ဒ်]](Ernest Rutherford ) က သတ္တုပြားတခုကို (Alpha Particle) အယ်ဖာ အမှုန်ဖြင့်ပစ်ပေါက် စမ်းသပ်ရာတွင် အယ်ဖာလမ်းကြောင်း သွေဖီသွားကြောင်း တွေ့ရသည် ။ အယ်ဖာ အမှုန်သည် ဓာတ်ဖို ဖြစ်၍ ၎င်း တို့ကို တွန်းကန် သွေဖီ စေနိုင်ခြင်း မှာ ဓာတ်ဖို အချင်းချင်းသာ ဖြစ်နိုင်ပေသည် ။ ထို့ကြောင့် ဓာတ်ဖိုများ က အက်တမ်၏ အလည်ဗဟိုတွင် ဝတ်ဆံ ကဲ့သို့ တည်ရှိနေ သောကြောင့် နယူကလိယ (nucleus) ဟု အဓိပ္ပါယ် သတ်မှတ် လိုက်သည်။ နယူကလီယ ကို ရှာဖွေ တွေ့ရှိ ပြီးနောက် သွန်မဆမ်၏ မှားယွင်းသော အက်တမ်ပုံစံ (Atomic Model) ကို ပြင်ဆင်၍ အက်တမ် ပုံစံသစ်ကို အဆိုပြု တင်ပြခဲ့သည် ။ အက်တမ်တခု၏ အလည်ဗဟိုတွင် ဓာတ်ဖိုဆောင်သော နယူကလိယ (nucleus) တည်ရှိ ပြီး ဓာတ်မ-အီလက်ထရွန် များက ဝန်းရံလျက် ရှိနိုင်သည်။ ထို့ပြင် အီလက်ထရွန် များက ဝန်းရံလျက် နယူကလိယ ကို လှည့်ပတ်နေကြသည်။
၁​၉​၀​၉ တွင် န​ယူး​ဇီ​လန်​နိုင်ငံသား ရှု​ပ​ဗေဒ​ပညာ​ရှင် [[အန်းနက်ရူသာဖို့ဒ်]](Ernest Rutherford ) က သတ္တု​ပြား​တ​ခု​ကို (Alpha Particle) အယ်​ဖာ အမှုန်​ဖြင့်​ပစ်​ပေါက် စမ်းသပ်​ရာ​တွင် အယ်​ဖာ​လမ်းကြောင်း သွေ​ဖီ​သွား​ကြောင်း တွေ့​ရ​သည် ။ အယ်​ဖာ အမှုန်​သည် ဓာတ်​ဖို ဖြစ်​၍ ၎င်း တို့​ကို တွန်း​ကန် သွေ​ဖီ စေ​နိုင်​ခြင်း မှာ ဓာတ်​ဖို အချင်းချင်း​သာ ဖြစ်​နိုင်​ပေ​သည် ။ ထို့​ကြောင့် ဓာတ်​ဖို​များ က အက်​တမ်​၏ အလည်​ဗဟို​တွင် ဝတ်ဆံ ကဲ့သို့ တည်​ရှိ​နေ သော​ကြောင့် န​ယူ​ကလိ​ယ (nucleus) ဟု အဓိပ္ပါယ် သတ်​မှတ် လိုက်​သည်။ န​ယူ​က​လီ​ယ ကို ရှာဖွေ တွေ့​ရှိ ပြီး​နောက် သွန်​မ​ဆမ်​၏ မှားယွင်း​သော အက်​တမ်​ပုံစံ (Atomic Model) ကို ပြင်ဆင်​၍ အက်​တမ် ပုံစံ​သစ်​ကို အဆို​ပြု တင်ပြ​ခဲ့​သည် ။ အက်​တမ်​တ​ခု​၏ အလည်​ဗဟို​တွင် ဓာတ်​ဖို​ဆောင်​သော န​ယူ​ကလိ​ယ (nucleus) တည်​ရှိ ပြီး ဓာတ်​မ-အီ​လက်​ထ​ရွန် များ​က ဝန်းရံ​လျက် ရှိ​နိုင်​သည်။ ထို့​ပြင် အီ​လက်​ထ​ရွန် များ​က ဝန်းရံ​လျက် န​ယူ​ကလိ​ယ ကို လှည့်ပတ်​နေ​ကြ​သည်။
 
=== ဘိုးလ်၏ အက်တမ်ပုံစံ ===
=== ဘိုးလ်​၏ အက်​တမ်​ပုံစံ ===
ရူ​သာ​ဖို့ဒ်ရူသာဖို့ဒ်(Rutherford ) ၏ အက်​တမ်အက်တမ် ကို သိပ္ပံ ပညာ​ရှင်​များ​ကပညာရှင်များက လေ့​လာလေ့လာ သုံးသပ် ကြည့်​ရာ​တွင်ကြည့်ရာတွင် မှားယွင်း နေ​ကြောင်းနေကြောင်း တွေ့​ရ​ပြန်​သည်တွေ့ရပြန်သည်အကြောင်း​မှာအကြောင်းမှာ အီ​လ​ထ​ရွန်အီလထရွန် များ​ကများက န​ယူ​ကလိ​ယ​ကိုနယူကလိယကို လှည့်ပတ်​ရာ​တွင်လှည့်ပတ်ရာတွင် စက်ဝိုင်း​ပုံစက်ဝိုင်းပုံ လမ်းကြောင်း ကဲ့သို့ ဖြစ်​နိုင်​ပေ​သည်ဖြစ်နိုင်ပေသည် ။ သို့သော် လျှပ်စစ် သီ​အို​ရီသီအိုရီ အရ ဓာတ်​ဖိုဓာတ်ဖို-န​ယူ​ကလိ​ယ​ကနယူကလိယက ဓာတ်​မဓာတ်မ-အီ​လ​ထ​ရွန်​ကိုအီလထရွန်ကို ဆွဲ​ငင်​မည်ဆွဲငင်မည် ဖြစ်​သော​ကြောင့်ဖြစ်သောကြောင့် စက်ဝိုင်း​ပုံစက်ဝိုင်းပုံ လမ်းကြောင်း​မှာလမ်းကြောင်းမှာ တသ​မှတ်​တည်းတသမှတ်တည်း မဟုတ်​တော့​ဘဲမဟုတ်တော့ဘဲ ခရုပတ်​ပုံခရုပတ်ပုံ လမ်းကြောင်း ဖြင့်​သာဖြင့်သာ လှည့်ပတ် ပေ​တော့​မည်ပေတော့မည်နောက်ဆုံး​တွင်နောက်ဆုံးတွင် န​ယူ​ကလိ​ယနယူကလိယ ဆီ​သို့ဆီသို့ ရောက်​ရှိ​ကာရောက်ရှိကာ ကွယ်ပျောက် ပျက်စီး သွား​ပေ​လိမ့်​မည်သွားပေလိမ့်မည်ထို​အခါထိုအခါ အက်​တမ်​လည်းအက်တမ်လည်း မ​ရှိ​တော့မရှိတော့ဒြပ်​ဝထ္ထု​များ​လည်းဒြပ်ဝထ္ထုများလည်း ပျက်စီး​သွား​ပေ​လိမ့်​မည်။ပျက်စီးသွားပေလိမ့်မည်။
၁၉၁၃တွင် (Atomic Model) အက်တမ်ပုံစံ၏ မှားယွင်းမှု ပြသနာများကို (Rutherford Atomic Model) အခြေခံ၍ ပြောင်းလဲ ပြင်ဆင် တင်ပြလိုက်သူမှာ ဒိန်းမတ်နိုင်ငံသား [[နီဘိုးလ်]]( Neils Bohr) ဖြစ်သည် ။သူ၏ အက်တမ်ပုံစံကို ယနေ့အထိ ယေဘုယျအား ဖြင့် သုံးစွဲ နေကြဆဲ ဖြစ်သည်။ အက်တမ်၏ အလယ်ဗဟိုရှိ နယူကလိယကို အီလထရွန်များက လှည့်ပတ်ရာတွင် ခရုပတ်ပုံ လမ်းကြောင်း မဖြစ်နိုင်။ သတ်မှတ်ထားသော လမ်းကြောင်း အတိုင်းသာ ရှိနေရမည်။ စွမ်းအင်မြင့် ပတ်လမ်းမှ နိမ့်သော ပတ်လမ်းသို့ အီလက်ထွန်က ကူးပြောင်းသွာလျင် စွမ်အင်(Energy) ထုတ်လွတ် မည်။ ပြင်ပမှ လုံလောက်သော စွမ်းအင် ရရှိလျင်လည်း မူလ ပတ်လမ်းမှ စွမ်းအင် ပိုမြင့်သော ပတ်လမ်းသို့ ကူးပြောင်းနိုင်သည် ။ သို့သော် ပတ်လမ်းတခုစီတွင် အီလထရွန် တလုံးသာ ရှိရမည် ဟု ပြောင်း လဲ ပြင်ဆင် သတ်မှတ်လိုက်လေသည် ။
၁​၉​၁​၃​တွင် (Atomic Model) အက်​တမ်​ပုံစံ​၏ မှားယွင်း​မှု ပြသ​နာ​များ​ကို (Rutherford Atomic Model) အခြေ​ခံ​၍ ပြောင်းလဲ ပြင်ဆင် တင်ပြ​လိုက်သူ​မှာ ဒိန်း​မတ်​နိုင်ငံသား [[နီဘိုးလ်]]( Neils Bohr) ဖြစ်​သည် ။သူ​၏ အက်​တမ်​ပုံစံ​ကို ယနေ့​အထိ ယေဘုယျ​အား ဖြင့် သုံးစွဲ နေ​ကြ​ဆဲ ဖြစ်​သည်။ အက်​တမ်​၏ အလယ်​ဗဟို​ရှိ န​ယူ​ကလိ​ယ​ကို အီ​လ​ထ​ရွန်​များ​က လှည့်ပတ်​ရာ​တွင် ခရုပတ်​ပုံ လမ်းကြောင်း မ​ဖြစ်​နိုင်။ သတ်​မှတ်ထား​သော လမ်းကြောင်း အတိုင်း​သာ ရှိ​နေ​ရ​မည်။ စွမ်း​အင်​မြင့် ပတ်​လမ်း​မှ နိမ့်​သော ပတ်​လမ်း​သို့ အီ​လက်​ထွန်​က ကူးပြောင်း​သွာ​လျင် စွမ်​အင်(Energy) ထုတ်​လွတ် မည်။ ပြင်​ပ​မှ လုံလောက်​သော စွမ်း​အင် ရ​ရှိ​လျင်​လည်း မူလ ပတ်​လမ်း​မှ စွမ်း​အင် ပို​မြင့်​သော ပတ်​လမ်း​သို့ ကူးပြောင်း​နိုင်​သည် ။ သို့သော် ပတ်​လမ်း​တ​ခု​စီ​တွင် အီ​လ​ထ​ရွန် တ​လုံး​သာ ရှိ​ရ​မည် ဟု ပြောင်း လဲ ပြင်ဆင် သတ်​မှတ်​လိုက်​လေ​သည် ။
== ဖွဲ့စည်းပုံ ==
== ဖွဲ့​စည်း​ပုံ ==
 
၁၉၂ဝတွင် ရူသာဖို့ဒ်သည် အက်တမ် ၏ ဝတ်ဆံ(သို့) နယူကလိယ အတွင်းရှိ ဓာတ်ဖိုဆောင်သော ပရိုတွန် (proton) ကို တွေ့ရှိခဲ့ လေသည်။ သာမာန်အားဖြင့် အက်တမ် တလုံးသည် လျှပ်စစ်ဓာတ် ပျက်ပြယ် နေရမည် ။ ထို့ကြောင့် ဝန်ရံလျက်ရှိသော ဓာတ်မ-အီလက်ထရွန် နှင့် တူညီသည့် ဓာတ်ဖိုများ နယူကလိယ အတွင်းရှိနေရမည်။ ထိုကဲ့သို့ တူညီနိုင်ရန် အီလက်ထရွန် နှင့် ပရိုတွန် အရေအတွက် လည်း တူညီနေရမည်။ အီလက်ထရွန် နှင့် ပရိုတွန် တို့သည် ဆန့်ကျင်ဘက် လျှပ်စစ်ဓာတ်များ တူညီကြသော်လည်း ဒြပ်ထုအားဖြင့် နှိုင်းယှဉ်သော် ပရိုတွန် တလုံးသည် အီလက်ထရွန် အလုံးပေါင်း (၁၈၄၀) နီးပါးခန့် ရှိသည်။ နယူကလိယ ထဲတွင် ဓာတ်ဖို-ပရိုတွန် များ ရှိနေသောကြောင့် ပရိုတွန် အားလုံးပေါင်း ၏ ဒြပ်ထုသည် နယူကလိယ၏ ဒြပ်ထုနှင့် တူညီနေရမည် ဟု ယူဆနိုင်သည် ။ သို့သော် ရူသာဖို့ဒ်က လက်တွေ့ တိုင်းတာကြည့်ရာ နယူကလိယ၏ ဒြပ်ထုသည် ပရိုတွန် အားလုံးပေါင်း၏ ဒြပ်ထုထက် နှစ်ဆခန့် ကြီးလေး နေကြောင်း တွေ့ရပြန်သည်။ လျှပ်စစ် သီအိုရီအရ ကိုက်ညီသော်လည်း အမည်မသိသော အမှုန်များသည် နယူကလိယ အတွင်း ရှိနေကြောင်း သိလာရသည်။ ၎င်းအမှုန်များသည် ဓာတ်မ-ဓာတ်ဖို မရှိသောကြောင့် ဓာတ်မဲ့ပရိုတွန်(neutral proton) ဟု သတ်မှတ်ခဲ့ သည်။ လျှပ်စစ်ဓာတ် မရှိသောကြောင့် စမ်းသပ် ကြည့်ရှုရန် ခက်ခဲ နေသော ပုစ္ဆာတပုဒ် ဖြစ်ခဲ့ရလေသည် ဓာတ်မဲ့ ပရိုတွန် ကို သေချာတိကျစွာ မရှင်းပြနိုင်ခဲ့သော်လည်း နယူကလီယ အတွင်း ရှိနေကြောင်းကို ဟောကိန်းထုတ်နိုင်ခဲ့ သည်။
၁​၉​၂​ဝ​တွင် ရူ​သာ​ဖို့ဒ်​သည် အက်​တမ် ၏ ဝတ်ဆံ(သို့) န​ယူ​ကလိ​ယ အတွင်း​ရှိ ဓာတ်​ဖို​ဆောင်​သော ပ​ရို​တွန် (proton) ကို တွေ့​ရှိ​ခဲ့ လေ​သည်။ သာ​မာန်​အား​ဖြင့် အက်​တမ် တ​လုံး​သည် လျှပ်စစ်​ဓာတ် ပျက်​ပြယ် နေ​ရ​မည် ။ ထို့​ကြောင့် ဝန်​ရံ​လျက်​ရှိ​သော ဓာတ်​မ-အီ​လက်​ထ​ရွန် နှင့် တူညီ​သည့် ဓာတ်​ဖို​များ န​ယူ​ကလိ​ယ အတွင်း​ရှိ​နေ​ရ​မည်။ ထို​ကဲ့သို့ တူညီ​နိုင်​ရန် အီ​လက်​ထ​ရွန် နှင့် ပ​ရို​တွန် အရေအတွက် လည်း တူညီ​နေ​ရ​မည်။ အီ​လက်​ထ​ရွန် နှင့် ပ​ရို​တွန် တို့​သည် ဆန့်ကျင်ဘက် လျှပ်စစ်​ဓာတ်​များ တူညီ​ကြသော်​လည်း ဒြပ်​ထု​အား​ဖြင့် နှိုင်း​ယှဉ်သော် ပ​ရို​တွန် တ​လုံး​သည် အီ​လက်​ထ​ရွန် အလုံး​ပေါင်း (၁​၈​၄​၀) နီးပါး​ခန့် ရှိ​သည်။ န​ယူ​ကလိ​ယ ထဲ​တွင် ဓာတ်​ဖို-ပ​ရို​တွန် များ ရှိ​နေ​သော​ကြောင့် ပ​ရို​တွန် အားလုံး​ပေါင်း ၏ ဒြပ်​ထု​သည် န​ယူ​ကလိ​ယ​၏ ဒြပ်​ထု​နှင့် တူညီ​နေ​ရ​မည် ဟု ယူဆ​နိုင်​သည် ။ သို့သော် ရူ​သာ​ဖို့ဒ်​က လက်တွေ့ တိုင်းတာ​ကြည့်​ရာ န​ယူ​ကလိ​ယ​၏ ဒြပ်​ထု​သည် ပ​ရို​တွန် အားလုံး​ပေါင်း​၏ ဒြပ်​ထု​ထက် နှစ်​ဆ​ခန့် ကြီး​လေး နေ​ကြောင်း တွေ့​ရ​ပြန်​သည်။ လျှပ်စစ် သီ​အို​ရီ​အရ ကိုက်​ညီသော်​လည်း အမည်​မ​သိ​သော အမှုန်​များ​သည် န​ယူ​ကလိ​ယ အတွင်း ရှိ​နေ​ကြောင်း သိ​လာ​ရ​သည်။ ၎င်း​အမှုန်​များ​သည် ဓာတ်​မ-ဓာတ်​ဖို မ​ရှိ​သော​ကြောင့် ဓာတ်​မဲ့​ပ​ရို​တွန်(neutral proton) ဟု သတ်​မှတ်​ခဲ့ သည်။ လျှပ်စစ်​ဓာတ် မ​ရှိ​သော​ကြောင့် စမ်းသပ် ကြည့်​ရှု​ရန် ခက်ခဲ နေ​သော ပုစ္ဆာ​တ​ပုဒ် ဖြစ်​ခဲ့​ရ​လေ​သည် ဓာတ်​မဲ့ ပ​ရို​တွန် ကို သေချာ​တိ​ကျ​စွာ မ​ရှင်း​ပြ​နိုင်​ခဲ့သော်​လည်း န​ယူ​က​လီ​ယ အတွင်း ရှိ​နေ​ကြောင်း​ကို ဟော​ကိန်း​ထုတ်​နိုင်​ခဲ့ သည်။
 
၁၉၃၂ ရောက်သောအခါ အင်္ဂလိပ် ရူပဗေဒပညာရှင် [[ဂျိမ်းစ် ချက်ဝစ်]](James Chadwick)သည် နယူကလိယ အတွင်းရှိ ဓာတ်မဲ့ပရိုတွန်ဟု ယူဆခဲ့သော အမှုန်ကို လက်တွေ့စမ်းသပ် တင်ပြနိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်းကို နယူထရွန် (neutron) ဟု အမည်ပေးလိုက် သည်။ နယူထရွန် သည် လျှပ်စစ်ဓာတ် မရှိဘဲ ဒြပ်ထုအားဖြင့် ပရိုတွန် နှင့်တူညီ သည်ဟု ယျေဘုယအားဖြင့် သတ်မှတ်နိုင်သည် ။ နယူကလိယ ထဲတွင် နယူထရွန် အရေ အတွက် ပိုများလေလေ အက်တမ်၏ အလေးချိန် ပိုလေး လေလေ ဖြစ်သည်။ အက်တမ် တခု၏ ဖွဲ့စည်းပုံကို (Classical Physics) [[ရှေးရိုးရူပဗေဒ]] နည်းအရ ဆိုသော် အခြေခံ အမှုန် သုံးမျိုးဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားကြောင်း တွေ့ရသည်။ အီလက်ထရွန် ၊ ပရိုတွန် ၊ နယူထရွန် တို့ဖြစ်သည် ။ အက်တမ်တလုံး၏ အရွယ် အစား ကိုလည်း လွယ်ကူစွာ တင်ပြပါဦးမည် ။ ထုထည် (၁)ကုဗစင်တီမီတာ ရှိသော (အံစာတုံးခန့်) ကုဗတုံး တခုကို ယူပါ။ ထို့နောက် ၎င်းကို တဝက်စီအကြိမ်ကြိမ် ခွဲစိပ်ပါ ။ ထိုကဲ့သို့ ခွဲစိတ်ရာတွင် အစိတ် အပိုင်းပေါင်း (သို့မဟုတ်) အမှုန်ပေါင်း ကိုရေတွက်ကြည့်လျင် (စုစုပေါင်းအမှုန်) ကုဋေတစ်ထောင်၏ နှစ်ထပ်ကိန်း ရအောင် ခွဲစိတ်ရမည် ။ ၎င်းခွဲစိတ်ပြီးသော အမှုန်များထဲမှ တခုသော အမှုန်ငယ် လေးသည် အက်တမ် (Atom) တစ်လုံး ဖြစ်ပါသည် ။ သိပ္ပံနည်းကျ သင်္ချာဆိုင်ရာ ပုံသေနည်းဖြင့် တိကျစွာ ဖေါ်ပြရလျှင် (N=ρNa/M) ။ N=၁ကုဗစင်တီတွင် ရရှိမည့်အက်တမ်ပေါင်း ၊ρ = ၁စင်တီ-ကုဗတုံး၏ [[သိပ်သည်းဆ]] ၊M= အက်တမ်၏ နယူကလိယတန်ဖိုး(mass number) ၊Na= [[အက်ဗိုဂါးဒိုကိန်းသေ]] တန်ဖိုး(Avogadro’s number)= (6.02x1023) ဖြစ်သည်။
၁​၉​၃​၂ ရောက်​သော​အခါ အင်္ဂလိပ် ရူပဗေဒ​ပညာ​ရှင် [[ဂျိမ်းစ် ချက်ဝစ်]](James Chadwick)သည် န​ယူ​ကလိ​ယ အတွင်း​ရှိ ဓာတ်​မဲ့​ပ​ရို​တွန်​ဟု ယူဆ​ခဲ့​သော အမှုန်​ကို လက်တွေ့​စမ်းသပ် တင်ပြ​နိုင်​ခဲ့​သည်။ ၎င်း​ကို န​ယူ​ထ​ရွန် (neutron) ဟု အမည်ပေး​လိုက် သည်။ န​ယူ​ထ​ရွန် သည် လျှပ်စစ်​ဓာတ် မ​ရှိ​ဘဲ ဒြပ်​ထု​အား​ဖြင့် ပ​ရို​တွန် နှင့်​တူညီ သည်​ဟု ယျေ​ဘု​ယ​အား​ဖြင့် သတ်​မှတ်​နိုင်​သည် ။ န​ယူ​ကလိ​ယ ထဲ​တွင် န​ယူ​ထ​ရွန် အရေ အတွက် ပို​များ​လေ​လေ အက်​တမ်​၏ အလေး​ချိန် ပို​လေး လေ​လေ ဖြစ်​သည်။ အက်​တမ် တ​ခု​၏ ဖွဲ့​စည်း​ပုံ​ကို (Classical Physics) [[ရှေးရိုးရူပဗေဒ]] နည်း​အရ ဆိုသော် အခြေ​ခံ အမှုန် သုံး​မျိုး​ဖြင့် ဖွဲ့​စည်း​ထား​ကြောင်း တွေ့​ရ​သည်။ အီ​လက်​ထ​ရွန် ၊ ပ​ရို​တွန် ၊ န​ယူ​ထ​ရွန် တို့​ဖြစ်​သည် ။ အက်​တမ်​တ​လုံး​၏ အရွယ် အစား ကို​လည်း လွယ်ကူ​စွာ တင်ပြ​ပါ​ဦး​မည် ။ ထုထည် (၁)ကု​ဗ​စင်​တီ​မီ​တာ ရှိ​သော (အံ​စာ​တုံး​ခန့်) ကု​ဗ​တုံး တ​ခု​ကို ယူ​ပါ။ ထို့နောက် ၎င်း​ကို တ​ဝက်​စီ​အကြိမ်ကြိမ် ခွဲ​စိပ်​ပါ ။ ထို​ကဲ့သို့ ခွဲစိတ်​ရာ​တွင် အစိတ် အပိုင်း​ပေါင်း (သို့မဟုတ်) အမှုန်​ပေါင်း ကို​ရေတွက်​ကြည့်​လျင် (စုစုပေါင်း​အမှုန်) ကုဋေ​တစ်​ထောင်​၏ နှစ်​ထပ်​ကိန်း ရအောင် ခွဲစိတ်​ရ​မည် ။ ၎င်း​ခွဲစိတ်​ပြီး​သော အမှုန်​များ​ထဲ​မှ တ​ခု​သော အမှုန်​ငယ် လေး​သည် အက်​တမ် (Atom) တစ်​လုံး ဖြစ်​ပါ​သည် ။ သိပ္ပံ​နည်းကျ သင်္ချာ​ဆိုင်​ရာ ပုံသေ​နည်း​ဖြင့် တိ​ကျ​စွာ ဖေါ်​ပြ​ရ​လျှင် (N=ρNa/M) ။ N=၁​ကု​ဗ​စင်​တီ​တွင် ရ​ရှိ​မည့်​အက်​တမ်​ပေါင်း ၊ρ = ၁​စင်​တီ-ကု​ဗ​တုံး​၏ [[သိပ်သည်းဆ]] ၊M= အက်​တမ်​၏ န​ယူ​ကလိ​ယ​တန်ဖိုး(mass number) ၊Na= [[အက်ဗိုဂါးဒိုကိန်းသေ]] တန်ဖိုး(Avogadro’s number)= (6.02x1023) ဖြစ်​သည်။
==ကိုးကား==
==ကိုး​ကား==
<references/>
[[Category:ဓာတုဗေဒ]]