လျှပ်စစ်ဓာတ်အား: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

လျှပ်စစ်စွမ်းအင်ဧ။်အကြောင်းကိုလျှပ်စစ်စွမ်းအင်၏အကြောင်းကို နကန်းတလုံးမှနားမလည်စဉ် ရှေးပဝေသဏီ ကပင် [[Electric Fish]] ဟုခေါ်သည့် လျှပ်စစ်စက်ကွင်းကိုရုတ်တရက်ထုတ်လွတ်နိုင်သည်ငါးမှတဆင့်လျှပ်စစ်စက်ကွင်းကို ရုတ်တရက်ထုတ်လွတ်နိုင်သည့် ငါးမှတဆင့် Electric Shock ကိုလူသားတို့သိရှိနားလည်ကိုလူသားတို့ သိရှိနားလည် ခံစားခဲ့ကြသည်။ ဘီစီ ၂၇၅ဝ တွင်တွေ့ရှိရသော ရှေးဟောင်းအီဂျစ်လူမျိုးတို့၏ မှတ်ရာမှတ်တမ်းများတွင်တော့မှတ်ရာမှတ်တမ်းများတွင် လျှပ်စစ်စစ်ငါးတို့ကို နိုင်းမြစ်ဝှမ်းမှ မိုးကြိုးပစ်သူများဟုဖော်ပြထားပါသည်။ထိုငါးများကိုမိုးကြိုးပစ်သူများဟု ငါးအပေါင်းတို့၏ဘုရင်ဟုတောင်တင်စားထားပါသည်။ဖော်ပြထားပါသည်။ ထိုလျှပ်စစ်ငါးများနှင့်ပတ်သက်၍မှတ်တမ်းမှတ်ရာများကိုထိုငါးများကို ငါးအပေါင်းတို့၏ဘုရင်ဟုတောင် တင်စားထားပါသည်။ ထိုလျှပ်စစ်ငါးများနှင့်ပတ်သက်၍ မှတ်တမ်းမှတ်ရာများကို ရှေးခေါမမှတ်တမ်းများတွင်လည်းကောင်း၊ ရောမမှတ်တမ်းများတွင်လည်းကောင်း၊ အာရေဗျမှတ်တမ်းများတွင်လည်းတွေ့မြင်နိုင်ပါသည်။အာရေဗျမှတ်တမ်းများတွင်လည်း တွေ့မြင်နိုင်ပါသည်။ [[Mediterranean]] ခေတ်ဝန်းကျင်တွင်ရှိခဲ့သော တချို့သောလူအဖွဲ့အစည်းများသည် ဖန်ချောင်းဖြင့်သိုးမွေးကိုပွတ်တိုင်ခြင်းဖြင့် [[တည်ငြိမ်လျှပ်စစ်]] ရကြောင်း ကိုလည်းသိရှိခဲ့ကြသည်။ ဂရိတွေးခေါ်ပညာရှင် [[သေလိ]] သည် တည်ငြိမ်လျှပ်စစ်နှင့် ပတ်သက်၍ စမ်းသပ်မှု အမျိုးမျိုးကိုပြုလုပ်ခဲ့ကာ [[ပွတ်တိုက်အား]] သည် [[ပယင်း]] ကို [[သံလိုက်]] အဖြစ်ပြောင်းလဲပေးသည်ဟုယူဆခဲ့လေသည်။

ပွတ်တိုက်မှုကြောင့်ဖန်ချောင်းသည်သံလိုက်ဖြစ်လာသည်ဟူ၍ယူဆသောသေလိ၏အယူအဆသည်မှားသော်ငြားလည်း၊ပွတ်တိုက်မှုကြောင့် ဖန်ချောင်းသည် သံလိုက်ဖြစ်လာသည်ဟူ၍ ယူဆသော သေလိ၏အယူအဆသည် မှားသော်ငြားလည်း၊ နောက်ပိုင်းတွင်သံလိုက်နှင့် လျှပ်စစ်တို့ဆက်စပ်မှုရှိသည်ဟု [[သီအိုရီ]] များ သည်သက်သေများနှင့်တကွပေါ်ထွက်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၃၆တွင် အီရတ်နိုင်ငံ ဘတ်ဒက်မြို့တော်အနီးရှိ [[Ctesiphon]] ရှေးဟောင်းတူးဖော်ရေးဆိုဒ် တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော [[Baghdad Battery]] များကိုသုံးသက်ခြင်းအားဖြင့်များကိုသုံးသပ်ခြင်းအားဖြင့် ရှေးဟောင်း [[ပါးရှန်း]] လူမျိုးများသည်လည်း [[ရွေရည်စိမ်ခြင်း]] [[Electroplating]] ကိုတတ်ကျွမ်းသည်ဟုယူဆရပါသည်။ကို တတ်ကျွမ်းသည်ဟု ယူဆရပါသည်။ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားနှင့်ပတ်သက်ပြီး ခရစ်နှစ် ၁၆ဝဝ လောက်အထိ မည်သူမှ တိတိကျကျ ရေရေရာရာ မလေ့လာခဲ့ပေ။ ခရစ်နှစ် ၁၆ဝဝ လောက်တွင်မှ အင်္ဂလိပ်ဆရာဝန်[[ William Gilbert]] သည် လျှပ်စစ်နှင်သံလိုက်ကို စတင်လေ့လာခဲ့ကာ [[Loadstone Effect]] နှင့် ပယင်း နှင့်သိုးမွေးပွတ်တိုက်မှုကြောင့်ဖြစ်သော တည်ငြိမ်လျှပ်စစ် တို့သည် မတူညီကြောင်းကို ခွဲခြားပြသခဲ့ပါသည်။ Dr.Gilbert ရှာဖွေတွေ့ရှိသော တည်ငြိမ်လျှပ်စစ်သည် ပယင်းကို ပွတ်တိုက်သော အခါတွင် ယင်းတည်ငြိမ်လျှပ်စစ်ဖြစ်ပေါ်သည့်အတွက်လျှပ်စစ်ကိုယင်းတည်ငြိမ်လျှပ်စစ် ဖြစ်ပေါ်သည့်အတွက် လျှပ်စစ်ကို [[လက်တင်ဘာသာ]] ဖြင့် ပယင်းနှင့်တူသောအရာ electricus ဟု Dr.Gilbertမှ နာမည်ပေးကာ၊ ထိုမှတဆင့် [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာ]] Electric ဟုပင်ခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည်။

ထို့နောက်ပိုင်း ၁၇ရာစု မှ ၁၈ရာစုဦးအထိ [[Otto von Guericke]] ၊ [[Robert Boyle]] ၊ [[Stephen Gray]] ၊ [[C. F. du Fay]] စသောပညာရှင်များသည် ဆက်လက်လေ့လာခဲ့ကြသည်။ ၁၈ရာစုတွင် [[Benjamin Franklin]]သည် ရှိသမျှကိုရောင်းချပေါင်နှံကာ အရင်းပြုပြီး လျှပ်စစ် နှင့်ပတ်သက်သည့် သုသေသနလုပ်ငန်းများကို အင်တိုက်အားတိုက်လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။အင်တိုက်အားတိုက် လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။ ၁၇၅၂ဇွန်လတွင် ဖရန်ကလင်းသည် စမ်းသပ်မှုတစ်ခုပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ယင်းစမ်းသပ်မှုနှင့်ပတ်သက်ပြီး ဖရန်ကလင်း လည်းနာမည်ကြီးခဲ့သည်။ ဖရန်ကလင်းသည် စိုစွတ်နေသောစွန်တစ်ခု၏ကြိုးတွင် သော့တစ်ချောင်းကိုတပ်ဆင်ကာ မိုးတိမ်ရှိရာသို့လွတ်တင်ခဲ့သည်။ မီးဖွားများသည် ဆက်ခါဆက်ခါ စိုစွတ်သောကြိုးမှတဆင့် သော့သို့လည်းကောင်း ၊ ထို့နောက် လက်သို့လည်းကောင်း ကူးလာသည်။ တနည်းအားဖြင့် [[short circuit]] ဖြစ်လာခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ယင်းနည်းဖြင့် ဖရန်ကလင်းသည် လျှပ်စီးလက်ခြင်းသည် တည်ငြိမ် လျှပ်စစ်ဖြစ်ကြောင်းကို အတည်ပြုနိုင်ခဲ့ပါသည်။

၁၇၉၁တွင် [[Luigi Galvani]] သည် [[Bioelectricity]] ကိုရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ [[နာဗ်ဆဲလ်]] (Nerve Cells) များမှ [[ကြွက်သား]] (Muscles) များသို့ အချက်ပြသတင်းပေးပို့ရာတွင် အသုံးပြုသည့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားကို Bioelectricity ဟုခေါ်သည်။ [[Alessandro Volta]] သည် ခရစ်နှစ် ၁၈ဝဝလောက်တွင် [[ကြေးနီ]](Copper) နှင့် [[သွပ်]](Zinc) များကို အသုံးပြုခြင်းအားဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်လွတ်နိုင်သော [[ပင်မဓာတ်အိုး (Primary Cell)]] အမျိုးအစားဖြစ်သည့် [[ဗိုလတိတ်ဓာတ်အိုး (Volta Cell)]] ကိုတည်ထွင်ခဲ့ပါသည်။ [[လျှပ်စစ်သံလိုက် (Electromagnetism)]] သီအိုရီကို ၁၈၁၉ နှင့် ၁၈၂ဝ ဝန်းကျင်တွင် [[Hans Christian Orsted]] နှင့် [[Andreအင်ဒရီး Marieမယ်ရီ Ampereအမ်ပီယာ]] တို့ကဖော်ထုတ်ခဲ့ပါသည်။ [[Michealမိုက်ကယ် Faradayဖာရာဒေး]] သည် ၁၈၂၁တွင် [[လျှပ်စစ်မိုတာ|လျှပ်စစ်မော်တာ (Electric Motor)]] ကိုတည်ထွင်ခဲ့ပါသည်။ [[Georgeဂျော့ Simonဆိုင်မွန် Ohmအုမ်း]] သည်သင်္ချာ နည်းဖြင့် [[လျှပ်စစ်ပတ်လမ်း (Electric Circuit)]] များကို သရုပ်ခွဲနိုင်သည့် [[အုမ်း ၏ နိယာမ|အုမ်းဥပဒေ (Ohm's Law)]] ကို ၁၈၂၇ တွင်ဖော်ထုတ်ခဲ့ပါသည်။ [[Jamesဂျိမ်းစ် Ma×wellမက်စ်ဝဲ]] သည် ၁၉၆၁ ဝန်းကျင်လောက်တွင် လျှပ်စစ် (Electricity) ၊[[အလင်း]] (Light) နှင့် [[သံလိုက်]](Magnet) တို့၏ ဆက်စပ်မှုကိုဖော်ထုတ်ခဲ့ပါသည်။ ၁၉ရာစုလောက်တွင်တော့ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားကို ပညာရှင်တော်တော်များများမှ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်လေ့လာခဲ့ကြပါသည်။[[File:M Faraday Th Phillips oil 1842.jpg|thumb|200px|upright|right|alt=Half-length portrait oil painting of a man in a dark suit |[[Michaelမိုက်ကယ် Faradayဖာရာဒေး]] လျှပ်စစ်မော်တာကိုတည်ထွင်ခဲ့သူ ]]