}}
မြန်မာအခေါ်မြန်မာနိုင်ငံ (တရားဝင်အားဖြင့် '''ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်''')သည် [[အရှေ့တောင်အာရှ]]တွင် ဧရိယာအားဖြင့် ဒုတိယ အကျယ်ဝန်းဆုံး<ref>http://www.seasite.niu.edu/crossroads/russell/seageog.htm</ref> တိုင်းပြည် ဖြစ်သည်။နိုင်ငံဖြစ်သည်။ [[၁၉၄၈]] ခုနှစ် [[ဇန်နဝါရီ]] ၄ ရက်တွင်ရက်နေ့တွင် [[ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်းနိုင်ငံ|ဂရိတ်ဗြိတိန်နိုင်ငံ]]ထံမှ (အင်္ဂလိပ်လို "Burma" အဖြစ်နှင့်) ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်အဖြစ်ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်အဖြစ် လွတ်လပ်ရေးကို ရရှိခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ပြည်ထောင်စု ဆိုရှယ်လစ် သမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်အဖြစ် [[၁၉၇၄]] ခုနှစ် [[ဇန်နဝါရီ]] ၄ ရက်တွင်လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်အဖြစ် [[၁၉၈၈]]ခုနှစ် [[စက်တင်ဘာ]] ၂၃ ရက်တွင်လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်အဖြစ် [[၁၉၈၉]] ခုနှစ် [[ဇွန်]] ၁၈ ရက်တွင် လည်းကောင်း အမည်များပြောင်းလဲခဲ့သည်။ အာဏာရစစ်အစိုးရအား အသိအမှတ် မပြုသော အဖွဲ့အစည်းများက ဘားမား ("Burma") ဟုသာ အသိအမှတ်ပြု သုံးစွဲခဲ့သည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဧပြီလ ၁ ရက် နေ့မှစ၍ ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော် အဖြစ် ပြောင်းလဲခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော်အလံကိုလည်း ယခင် နိုင်ငံတော် အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီအစိုးရလက်ထက် ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ပြဌာန်းခဲ့သော [[မြန်မာနိုင်ငံအခြေခံဥပဒေ(၂၀၀၈)|ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေ]]တွင် သတ်မှတ်ထားသည့် အလံဖြင့် အစားထိုး၍ ပြောင်းလဲ အသုံးခဲ့ပြုသည်။ <ref>အလံတော်သစ် လွှင့်တင်တဲ့ အခမ်းအနားတွေလုပ် (ဘီဘီစီ)</ref>
== ဝေါဟာရဗေဒ ==
ဂရိတ်ဗြိတိန်၊ [[ကနေဒါနိုင်ငံ]]၊ [[ဩစတြေးလျ]]နှင့် [[အမေရိက]][[အစိုးရ]]များသည် ဘားမား (Burma) ကို ဆက်လက်အသုံးပြုကြသည်။<ref name="statedept"/><ref>{{cite web |url=http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1018965307901#Bur |title=Country Profile: Burma |accessdate=2006-07-07 |publisher=Foreign and Commonwealth Office|archiveurl=http://web.archive.org/web/20030731063202/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1018965307901#Bur|archivedate=2003-07-31}}</ref> သို့သော် [[ဥရောပသမဂ္ဂ]]သည် ဘားမား/မြန်မာ (Burma/Myanmar) နှစ်မျိုးလုံးကို တွဲသုံးသည်။<ref>{{cite web |url=http://ec.europa.eu/comm/external_relations/myanmar/intro/index.htm |title=The EU's relations with Burma / Myanmar |accessdate = 2007-01-11 |year=2006 |month=November |work=External relations |publisher=European Union}}</ref> [[တရုတ်နိုင်ငံ]]သည် မြန်မာဟု မသုံးဘဲ ၎င်းတို့ထုံးတမ်းအခေါ်အဝေါ်အတိုင်း မြန်တျန့် (缅甸) ဟုသုံးသည်။ ဂျပန်နိုင်ငံသည် မြန်မာနိုင်ငံအား မြန်မာ (ミャンマー) ဟုခေါ်သော်လည်း မြန်မာလူမျိုးများအား ဘားမိစ် (Burmese) (ビルマ人) ဟု ဆက်လက်သုံးစွဲသည်။ [[ပြင်သစ်နိုင်ငံ]]သည် အခြားနိုင်ငံအများစုကဲ့သို့ပင် ယခင်သုံးစွဲနေကျ ဘာသာပြန်ကိုသုံးပြီး မြန်မာပြည်ကို ဗိရ်မနီ (Birmanie) ဟုခေါ်ကြသည်။<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/7013943.stm Should it be Burma or Myanmar?], BBC News</ref><ref name=dominion>{{cite web |url=http://www.dominionpaper.ca/accounts/2005/02/16/burma_and_.html |title=Burma and Divestiture |accessdate = 2007-10-01 |year=2005 |month=November |work=External relations |publisher=The Dominion}}</ref>
၂၀၁၅ ခုနှစ် အစိုးရအသစ်တက်လာပြီး နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က ပြည်တွင်းအခြေစိုက် သံရုံးရှိ သံအမတ်ကြီးများ၊ စစ်သံမှုးများ နှင့် ကောင်စစ်ဝန်များကို နေပြည်တော်တွင် တွေ့ဆုံကာ မြန်မာဟုခေါ်ခေါ် ဗမာဟုခေါ်ခေါ် အရေးမကြီးကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။
== သမိုင်း ==
=== ခေတ်ဦး ===
{{main|ဗမာအကြိုသမိုင်း|ပျူမြို့ပြနိုင်ငံများ}}
ယနေ့ မြန်မာမှုအဖြစ် ပုံဖော်ပေးခဲ့သည့် ယဉ်ကျေးမှုမှာ နှစ်ပေါင်း အတော်အတန် ကြာမြင့်နေပြီဖြစ်ကြောင်းအတော်အတန်ကြာမြင့်နေပြီဖြစ်ကြောင်း ဒေသတွင်း တူးဖော်တွေ့ရှိထားသည့် ရှေးဟောင်းပစ္စည်းများက သက်သေထူနိုင်ပါသည်။ ရှမ်းပြည်နယ် ပြဒါးလင်းလိုဏ်ဂူအတွင်းရှိ ဂူနံရံပန်းချီများသည် ရှေးဟောင်းသုတေသီများ တွေ့ရှိထားသည့် ခေတ်ကာလ အစောဆုံး သမိုင်းသက်သေအထောက်အထားများ ဖြစ်သည်။
မွန်လူမျိုးများသည် အောက်ပိုင်းဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသသို့ အစောဆုံး ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ကြသူများ ဖြစ်နိုင်သည်ဟု ပညာရှင်များက ယူဆကြပြီး ၎င်းတို့သည် ဘီစီ ၉၀၀ ပြည့်လယ်ခေတ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံတောင်ပိုင်း၌ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးလာကြသည်။ မွန်လူမျိုးများသည်လည်း အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင် ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာကို အစောဆုံး ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြသည့် လူမျိုးဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.albany.edu/~gb661/monhist1.html |author=George Aaron Broadwell |publisher=Dept. of Anthropology; University at Albany, Albany, NY |title=Mon history |accessdate=2006-07-11}}</ref> [[ပျူလူမျိုး]]တို့သည် ဘီစီ ပထမရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် အလယ်ပိုင်း ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသသို့ ရောက်ရှိလာကြပြီး မြို့ပြ၊ တိုင်းနိုင်ငံများကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ အင်အားအတောင့်တင်းဆုံးပျူနိုင်ငံတော်မှာ [[သီရိခေတ္တရာ]]ဖြစ်သည်။ မွန်နှင့် ပျူတိုင်းပြည်တို့သည် အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်နိုင်ငံအကြား ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည်။ ပျူလူမျိုးများသည် ၆၅၆ ခုနှစ်တွင် သီရိခေတ္တရာကို စွန့်ခွာပြီး မြောက်ဘက်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကြသည်။ ပျူတို့တစ်စခန်း ပြန်ထခဲ့ကြသော်လည်း ၈၀၀ ခုအလယ်ပိုင်းတွင် နန်ချောင်နိုင်ငံမှ (လက်ရှိ တရုတ်နိုင်ငံ ယွင်နန်ပြည်နယ်) သိမ်းပိုက်ခြင်းကိုခံခဲ့ရသည်။
=== စစ်အုပ်ချုပ်ရေး (၁၉၆၂–၂၀၁၁) ===
နိုင်ငံကို ၂၆ နှစ်တိုင်တိုင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် [[နေဝင်း၊ ဦး|နေဝင်း]] ဦးဆောင်သော စစ်အစိုးရက အာဏာသိမ်းယူသည့် [[၁၉၆၂]] ခုနှစ်တွင် ဒီမိုကရေစီအုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ရပ်စဲသွားပြီး [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီ|မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်စနစ်လမ်းစဉ်]]ကို စတင်ခဲ့သည်။<ref name="christinafink">{{cite book | first=Christina | last=Fink | year=2001 | title=Living Silence:Burma under Military Rule | id=ISBN 1-85649-926-X}}</ref> [[၁၉၇၄]] ခုနှစ်တွင် [[သန့်၊ ဦး|ဦးသန့်]]၏ ဈာပနအခမ်းအနားမှ စတင်၍ အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒပြမှုနှင့်အတူ သွေးထွက်သံယိုမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။<ref name="christinafink"/> [[၁၉၈၈]] ခုနှစ် [[၈၈၈၈ အရေးအခင်း (ရှစ်လေးလုံး)|ရှစ်လေးလုံးအရေးတော်ပုံ]] (၈၈၈၈) တွင် တော်လှန်ရေးတစ်ရပ်၏ ဖြစ်လုဆဲဆဲအခြေအနေသို့ ရောက်ရှိသွားခဲ့သည်။ တန်ပြန်အနေနှင့် ဗိုလ်ချုပ်[[စောမောင်၊ ဦး|စောမောင်]]မှ အာဏာသိမ်းယူခဲ့သည်။ ၄င်းက နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (နဝတ) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ [[၁၉၈၉]] ခုနှစ်တွင် ဆန္ဒပြပွဲများ ဖြစ်ပွားပြီး စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ဥပဒေကို ပြဌာန်းခဲ့သည်။ ပြည်သူ့ကိုယ်စားလှယ်များအား ရွေးချယ်တင်မြောက်မည့် စီမံချက်များကို [[၁၉၈၉]] ခုနှစ် မေ ၃၁ တွင် အပြီးသတ် ရေးဆွဲခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ibiblio.org/obl/docs/pyithu_hluttaw_election_law.htm |title=PYITHU HLUTTAW ELECTION LAW |accessdate=2006-07-11 |date=1989-05-31 |work=State Law and Order Restoration Council |publisher=iBiblio.org}}</ref>
=== သားရဲတိရစ္ဆာန်များ ===
တောင်တွင်းသားရဲ[[တိရစ္ဆာန်]]များများအနက် [[အနက်ကျား]]နှင့် [[ကျားသစ်]]တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် တွေ့ရတတ်လေ့ရှိသည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံတွင် ကြံ့၊ [[ကျွဲ|ကျွဲရိုင်း]]၊ [[တောဝက်]]၊ [[သမင်]]၊ [[ဒရယ်]]နှင့် [[ဆင်]]များကို တွေ့နိုင်ပြီး ဆင်များကို ယဉ်အောင်မွေးယူ၍ သစ်လုပ်ငန်းများတွင် ခိုင်းစေအသုံးချကြသည်။ သေးငယ်သော [[နို့တိုက်သတ္တဝါ]]များမှာလည်း ပေါများလှပြီးမျောက်လွှဲကျော်နှင့်ပေါများလှပြီး မျောက်လွှဲကျော်နှင့် မျောက်များမှအစ ရှူးပျံနှင့် မျောက်များမှအစရှူးပျံနှင့်ကြံ့သူတော်များအဆုံး ကြံ့သူတော်များအဆုံးတွေ့မြင်ရသည်။တွေ့မြင်ရသည်။ ငှက်မျိုးစုစုပေါင်း ၈၀၀ ကျော်ခန့်တွင် [[ကြက်တူရွေး]]၊ [[ရစ်]]၊ ဥဒေါင်း၊ [[ကျီး|ကျီးကန်း]]၊ [[ငဟစ်]]နှင့် [[စပါးခင်းငှက်]]များ ပါဝင်ပါသည်။ တွားသွားသတ္တဝါတွင်မူ မိချောင်း၊ တောက်တဲ့၊ မြွေဟောက်၊ စပါးကြီးမြွေနှင့် လိပ်တို့ကို ပါတွေ့ရှိနိုင်သည်။ ရေချိုငါးမျိုးစုပေါင်း ရာနှင့်ချီ၍ တွေ့မြင်ရပြီး လွန်စွာမှ ပေါများကာ အရေးပါသည့် အစာအဟာရ ရင်းမြစ်လည်း ဖြစ်သည်။<ref name="MNET">[http://www.myanmars.net/myanmar-culture/myanmar-flora-fauna.htm "Flora and Fauna" at Myanmars.net]</ref>
=== ရာသီဥတု ===
[[လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့]] (Human Rights Watch) နှင့် [[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာရေး အဖွဲ့]] (Amnesty International) အပါအဝင် အချို့အဖွဲ့အစည်းများ၏ အဆိုအရ စစ်အစိုးရ၏ [[လူ့အခွင့်အရေး]]မှတ်တမ်းများမှာ လွန်စွာဆိုးဝါးကြောင်းသိရှိရသည်။ <ref>{{cite web|url=http://hrw.org/english/docs/2004/09/01/burma9290.htm |title=Statement to the EU Development Committee |accessdate=2006-07-11 |author=Brad Adams |publisher=Human Rights Watch}}</ref><ref>{{cite web|url=http://sciencemode.com/2007/09/28/satellite-images-verify-myanmar-forced-relocations-mounting-military-presence/ |title=Satellite Images Verify Myanmar Forced Relocations, Mounting Military Presence |accessdate=2007-10-01 |publisher=ScienceMode}}</ref> လွတ်လပ်သည့် တရားစီရင်ခွင့်မရှိသည့်အပြင် စစ်အစိုးရအား ဆန့်ကျင်သည့် နိုင်ငံရေးအတိုက်အခံမှန်သမျှအားလည်း ခွင့်မပြုချေ။ [[အင်တာနက်]]အသုံးအပြုမှုမှာလည်း များစွာကန့်သတ်ထားပြီး ပြည်သူများဝင်ရောက်ကြည့်ရှု နိုင်သည့် ဝက်ဘ်စာမျက်နှာများ အထူးသဖြင့် နိုင်ငံရေးအတိုက်အခံနှင့် ဒီမိုကရေစီအရေး ဝက်ဘ်စာမျက်နှာများအား ပြည်သူတို့ ဝင်ရောက်ကြည့်ရှုနိုင်မှုကို ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်ထားသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.opennetinitiative.net/studies/burma/ |title=Internet Filtering in Burma in 2005: A Country Study |publisher=OpenNet Initiative}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.burmanet.org/news/2006/06/27/mizzima-news-burma-bans-google-and-gmail-mungpi/#more-4642|title=Burma bans Google and gmail | publisher=BurmaNet News|date=2006-06-27| accessdate=2006-06-28}}</ref> [[အဓမ္မလုပ်အားပေးစေမှု]]၊ လူကုန်ကူးခြင်းနှင့် [[ကလေးအလုပ်သမားကိစ္စ]]များမှာ နေ့စဉ်ဖြစ်ပျက်လျက်ရှိပြီး နိုင်ငံရေးဆန်ကျင်မှုမှန်သမျှကို ခွင့်မပြုချေ။<ref>{{cite web|url=http://web.amnesty.org/library/index/ENGASA160201998 |title=Myanmar: 10th anniversary of military repression |accessdate=2006-07-14 |date=1998-08-07 |publisher=Amnesty International|archiveurl=http://web.archive.org/web/20060824024228/http://web.amnesty.org/library/index/ENGASA160201998|archivedate=2006-08-24}}</ref>
[[၁၉၈၈]] ခုနှစ်တွင် တပ်မတော်သည် စီးပွားရေးချုတ်ခြုံကျမှုနှင့်စီးပွားရေးချွတ်ခြုံကျမှုနှင့် နိုင်ငံရေးဖိနှိပ်မှုများအား ဆန္ဒပြသည်ကို ရက်စက်ကြမ်း ကြုတ်စွာ နှိမ်နင်းခဲ့သည်။ [[၁၉၈၈]] ခုနှစ် ဩဂုတ် ၈ ရက်၊ [[၈၈၈၈ အရေးအခင်း (ရှစ်လေးလုံး)|ရှစ်လေးလုံးအရေး]] တော်ပုံဟု လူသိများသည့်နေ့တွင် ဆန္ဒပြသူပြည်သူများအား ပစ်ခတ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ယင်းဆန္ဒပြမှုများက [[၁၉၉ဝ]] ပြည့်ရွေးကောက်ပွဲများအား လမ်းပွင့်စေခဲ့သည်။ ရလဒ်များကိုမူ စစ်အစိုးရက အသိအမှတ်မပြုခဲ့ချေ။ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်သည် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် မဲအားလုံး၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် လွှတ်တော်အမတ်နေရာ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်အား နှစ်သုံးဆယ်အတွင်း ပထမဆုံးအကြိမ်ကျင်းပခဲ့သည်ပထမဆုံးအကြိမ်ကျင်းပခဲ့သည့် ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ် ရွေးချယ်တင်မြောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီမိုကရေစီစနစ် ပြန်လည်ထွန်းကားရေး ဆောင်ရွက်ချက်များကြောင့် နိုင်ငံတကာ၏ အားပေးထောက်ခံမှုကို ရရှိခဲ့ပြီး ၁၉၉၁ ခုနှစ်တွင် [[နိုဘဲလ် ငြိမ်းချမ်းရေးဆု|နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆု]]ကို ဆွတ်ခူးခဲ့သည်။ သူမသည် အကြိမ်ပေါင်းများစွာ နေအိမ်တွင် အကျယ်ချုပ်ကျခံခဲ့ရသည်။ ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ် [[ကိုဖီအန်နန်]]မှ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေထံ တိုက်ရိုက် တောင်းဆိုထားခြင်းပြုခဲ့သော်လည်းတောင်းဆိုခြင်းပြုခဲ့သော်လည်း [[၂၀၀၆]] ခုနှစ် မေ ၂၇ ရက်တွင် စစ်အစိုးရက ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အား အိမ်တွင်းအကျယ်ချုပ်ခြင်းကို နောက်တစ်နှစ်ထပ်မံတိုးလိုက်သည်။ [[၁၉၇၅]] ခုနှစ်နိုင်ငံကာကွယ်ရေးဥပဒေအရ နိုင်ငံတော်၏ တရားဝင်လုပ်ပိုင်ခွင့်ဖြင့် ခွင့်ပြုထားခြင်းကိုကျင့်သုံးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|author=''The Irrawaddy'' |url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5797&z=154 |title=Suu Kyi's Detention Extended, Supporters likely to Protest |publisher=''The Irrawaddy''|date= 2006-05-27 |accessdate=2006-05-27 }}</ref><ref>{{cite news|author=''The Irrawaddy'' |url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5798&z=154 |title=Opposition Condemns Extension of Suu Kyi's Detention |publisher=''The Irrawaddy''|date= 2006-05-27 |accessdate=2006-05-27 }}</ref> စစ်အစိုးရသည် နိုင်ငံတကာ မျက်နှာစာတွင် ဝိုင်းပယ်ခြင်းတိုးမြင့်၍ခံနေရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ လက်ရှိအခြေအနေကို ၂၀၀၆-ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ပထမဆုံးအကြိမ်[[ကုလသမဂ္ဂ]]တွင် အလွတ်သဘောဆွေးနွေးရန်တင်သွင်းခဲ့ကြသည်။ ၂ဝဝ၆-ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် [[ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ|လုံခြုံရေးကောင်စီ]]ဝင် ၁၅ နိုင်ငံအနက် ၁၀ နိုင်ငံတို့က မြန်မာပြည်အရေးကို ကောင်စီ၏ တရားဝင်အဂျင်ဒါတွင် လက်ခံရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite news|author=''The Irrawaddy'' |url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=6176 |title=UN Security Council Puts Burma on Agenda |first=Kim|last=Gamel|publisher=''The Irrawaddy'', 2006-09-16|accessdate=2006-10-11}}</ref> [[အာဆီယံ]]သည်လည်း မြန်မာအစိုးရနှင့် ပတ်သက်၍ များစွာစိတ်အနှောင့်ယှက်ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီမိုကရေစီကိစ္စကို ကိုင်တွယ်ဆုံးဖြတ်ရန် အာဆီယံနိုင်ငံရေး ပါလီမန်တွင်း ကော်မတီတစ်ရပ်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.aseanmp.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1&Itemid=10 |title=About Us |accessdate=2006-07-09 | publisher=ASEAN Inter-Parliamentary Myanmar Caucus}}</ref> တရုတ်ကဲ့သို့သော[[တရုတ်နိုင်ငံ]]ကဲ့သို့သော အဓိကနိုင်ငံကြီးက ထောက်ခံအားပေးနေသ၍ မြန်မာနိုင်ငံတွင် သိသာထင်ရှားသော ပြောင်းလဲမှုဖြစ်ပေါ်ရန် အလားအလာနည်းပါးလျက်ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ibiblio.org/obl/docs2/Chinese_MM_Eco.pdf |title=The Political Economy of China-Myanmar Relations: Strategic and Economic Dimensions |accessdate=2006-07-14 |last=Poon |first=Khim Shee |date= |year=2002 | format=PDF |publisher=Ritsumeikan University}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nwc.navy.mil/press/review/2002/spring/art3-sp2.htm|title=Burma and Superpower Rivalries in the Asia-Pacific|accessdate=2006-07-16|last=Selth|first=Andrew|year=Spring 2002|publisher=Naval War College Review}}</ref>
=== နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့်စစ်ရေးကိစ္စများ ===
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒနှင့် ဆက်ဆံရေး}}
[[File:Clinton and Aung San Suu Kyi after having dinner.jpg|right|thumb|220px|အမေရိကန် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဟယ်ရီကလင်တန်နှင့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်]]
မြန်မာနိုင်ငံ၏ အထူးသဖြင့် အနောက်နိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးမှာ တင်းမာလျက်ရှိသော အခြေအနေမှ ယခု ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံ အဖြစ် ဒီမိုကရေစီစနစ်သို့ အသွင်ကူးပြောင်း လာသောအခါ ယခင်ကထက် ဆက်ဆံရေး အဆင်ပြေလာပြီဖြစ်သည်။ [[အမေရိကန်နိုင်ငံ]]သည် မြန်မာနိုင်ငံအား ကျယ်ပြန့်သော ပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်မှုများကို ၁၉၈၈ ခုနှဏ်အရေးတော်ပုံအပြီးနှင့်ခုနှစ်အရေးတော်ပုံအပြီးနှင့် [[၁၉၉၀]] ပြည့်ရွေးကောင်ပွဲများအပြီးတွင် ကျင့်သုံးခဲ့သော်လည်း ယခုအခါ ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုများကို ဖြေလျှော့လာနေပြီဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.congress.gov/cgi-bin/bdquery/z?d108:SN01182:@@@L&summ2=m& | title=Burma Freedom and Democracy Act of 2003 | publisher=United States Library of Congress |accessdate=2007-02-04 | date=2003-06-04}}</ref> အလားတူပင် [[ဥရောပသမဂ္ဂ]] (အီးယူ) သည်လည်း ပိတ်ဆို့မှုတွင် လက်နက်ရောင်းချခြင်း [[ပိတ်ဆို့မှု]]၊ ကုန်သွယ်မှုဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးပိတ်ဆို့မှုနှင့် အတူလူသားချင်းစာနာ ထောင်ထားမှုကူညီပံ့ပိုးမှုမှ လွဲ၍ အခြားကူညီထောက်ပံ့မှုအားလုံးကို ပိတ်ဆို့ထားရှိခဲ့သော်လည်း ယခုအခါ လက်နက်ရောင်းချခြင်းမှလွဲ၍ အခြားပိတ်ဆို့မှု အများအပြားကို ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့ပြီဖြစ်သည်။<ref name="EU">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/comm/external_relations/myanmar/intro/index.htm |title= The EU’s relations with Burma / Myanmar |accessdate=2006-07-13 |publisher=European Union}}</ref> အမေရိကန်နှင့် ဥရောပအစိုးရတို့၏ ပိတ်ဆို့မှုများ၊ သပိတ်မှောက်မှုနှင့် မြန်မာဒီမိုကရေစီအရေးလှုပ်ရှားမှုများအား ပံ့ပိုးပေးကြသည့်အဖွဲ့များ၏ တိုက်ရိုက်ဖိအားပေးမှုများကြောင့် အမေရိကန်နှင့် ဥရောပကုမ္ပဏီများ မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာသွားခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ဟာကွက် ပျော့ကွက်များ ကြောင့် အနောက်နိုင်ငံ ကုမ္ပဏီအချို့ ကျန်ရှိသေးလျက်ရှိသည်။ သို့သော် အာရှကုမ္ပဏီများကမူ သဘာဝသယံဇာတထုတ်လုပ်မှုလုပ်ငန်းများတွင် ရင်းနှီးမြှပ်နှံမူအသစ်များပါ ထပ်ပံတိုးချဲ့ကြပြီး ဆက်လက်၍ လုပ်ငန်းများလုပ်ကိုင်ကြရန် သာမန်အားဖြင့် ဆန္ဒရှိကြဆဲဖြစ်သည်။ ပြင်သစ်ရေနံကုမ္ပဏီတိုတယ်သည် မြန်မာနိုင်ငံအား အားယူမှ ပိတ်ဆို့သည့်ကြားထဲက မြန်မာပြည်နှင့် [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]ကို သွယ်တန်းထားသော ရတနာဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းကို အောင်မြင်စွာ လည်ပတ်စေနိုင်ခဲ့သည်။ တိုတယ်ကုမ္ပဏီသည် ယခုအခါတွင် ဘယ်လ်ဂျီယံနှင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံတရားရုံးများတွင် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရတနာဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းတည်ဆောက်စဉ်အခါက မြန်မာအရပ်သားများအား အဓမ္မအသုံးချခဲ့သည်အဓမ္မအသုံးချခဲ့သည်ကို ကိုမသိကျိုးကျွန်မသိကျိုးကျွန် ပြုလုပ်ခဲ့မှုများ ကြောင့် အမှုရင်ဆိုင်ရလျက်ရှိသည်။ နားလည်တတ်သူများက ပိုက်လိုင်းတစ်လျှောက်ကျူးလွန်ခဲ့သော လူ့အခွင့်အရေးချိုး ဖောက်မှုများသည် တပ်မတော်မှ လုပ်ငန်းအကောင်အထည်ဖော်ရာတွင် ကူညီပံ့ပိုးခဲ့ပြီး တိုတယ်ကုမ္ပဏီနှင့် ယင်း၏ လုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ရာတွင် အမေရိကန်အကျိုးတူလုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ဘက် ချက်ဗရွန်ကုမ္ပဏီတို့၌ တိုက်ရိုက်တာဝန်ရှိသည်ဟု ဆိုပါသည်။ ချယ်ဗရွန်မှ မဝယ်ယူမီ ရှေ့က ယူနိုကယ်ကုမ္ပဏီသည်လည်း ဒေါ်လာ သန်းနှင့် ချီ၍လျော်ကြေးပေးခဲ့ရပြီး ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|lastname=Horsley |firstname=William |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3761022.stm |title=Dilemma of dealing with Burma |publisher=BBC News|date=2004-10-20 |accessdate=2004-11-02 }}</ref> အမေရိကန်ဦးဆောင်သည့် ဒဏ်ခတ်အရေးယူမှုများသည် စစ်ခေါင်းဆောင်များနှင့် အရပ်သားများ မည်သူ့အား ထိခိုက်သည် ဆိုသည်မှာ အငြင်းပွားစရာမလိုပဲ ထင်သာမြင်သာရှိလှသည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုကြောင့် ယခင်စစ်ခေါင်းဆောင်များမှာ ထိခိုက်မှုမရှိသည့်အပြင် ချမ်းသာမြဲဖြစ်ပြီး၊ ပိတ်ဆို့ အရေးယူမှုကြောင့် မြန်မာပြည်သူလူထုကြီးသာ ဆင်းရဲကျပ်တည်းလျှက်ရှိပြီး အလုပ်အကိုင်နှင့် လခကောင်းကောင်းရသော ပြည်ပနိုင်ငံများသို့သာ သွားရောက်အလုပ်လုပ်ကိုင်လျှက်ရှိကြသည်။
၂၀၁၀ ခုနှစ် ဒီမိုကရေစီ အရပ်သားအစိုးရတက်လာပြီးနောက်ပိုင်း နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံရေးပိုမိုကောင်းမွန်လာခဲ့သည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ပထမဦးဆုံး အာဆီယံ ဥက္ကဌ ရာထူးကို လွှဲယူနိုင်ခဲ့ပြီး ၂၀၁၄ ခုနှစ် မေလနှင့် နိုဝင်ဘာလများတွင် အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေးပွဲများကို အောင်မြင်စွာ အိမ်ရှင်နိုင်ငံအဖြစ် လက်ခံကျင်းပနိုင်ခဲ့သည်။
မြန်မာစစ်တပ်ကို [[တပ်မတော်]]ဟု သိရှိကြပြီး မြန်မာ့ကြည်းတပ်တွင် စစ်သည်အင်အား ၄၉၂,၀၀၀ ကျော်ရှိသည်။<ref name="CIA"/> မြန်မာတပ်မတော်တွင် [[တပ်မတော် (ကြည်း)]] ၊ [[တပ်မတော် (ရေ)]]၊ [[တပ်မတော် (လေ)]] တပ်ဖွဲ့များပါဝင်ကြသည်။<ref name="CIA"/>
မြန်မာနိုင်ငံသည် ၄င်း၏ တပ်သားအရေအတွက်အရ ကမ္ဘာ့အဆင့် ၁၂ တွင် ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.commondreams.org/headlines05/0607-03.htm |title= World Military Spending Topped US$1 trillion in 2004 |accessdate=2006-07-19 |last=Starck |first=Peter |date=2005-06-07 |work=Reuters |publisher=Common Dreams NewsCenter }}</ref> စစ်တပ်သည် တိုင်းပြည်တွင် အထူးပင် အရှိန်အဝါကြီးမားသည်။ ယခုလက်ရှိအချိန်တွင်နိုင်ငံတော်၏ တပ်မတော်အရာရှိကြီးများသည်ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန၊ ကက်ဘိနက်နေရာများနှင့်ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးချုပ်နေရာအချို့ကိုဝန်ကြီးဌာန နှင့် နယ်စပ်ရေးရာ ဝန်ကြီးဌာန တို့ကို တပ်မတော် ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် မှ ခန့်ထားရသည်။ ရရှိထားကြသည်။<ref name="Central Intelligence Agency"/> မြန်မာ့စစ်အသုံးစရိတ်မှာ ၂၀၁၂−၂၀၁၃ ဘဏ္ဍာရေးနှစ်အတွက် ၁၄.၄ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။<ref>http://articles.janes.com/articles/Janes-Sentinel-Security-Assessment-Southeast-Asia/Defence-budget-Myanmar.html</ref>
== စီးပွားရေး ==
|