|
'''အလ်ဟာဂျ် ဦးခင်မောင်လတ်''' (ခ) Abdul Latif Khan (၁၉၁၃-၁၉၇၇) သည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်မှ ဥပဒေပညာ ဘီအေဘီအယ်လ် (B.A., B.L.) ဘွဲ့ရရှိခဲ့သည်။ ဆရာကြီး ဦးရာဇာတ် လုပ်ကြံမခံရမီ အချိန်ထိ ဆရာကြီး၏ အတွင်းရေးမှူးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ [[ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်]] ကျောင်းသားသမဂ္ဂတွင် တက်တက်ကြွကြွ လှုပ်ရှားခဲ့ပြီး သမိုင်းဝင် ၁၉၃၆ ကျောင်းသားသပိတ်တွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။
သက္တမ္းရွည္ပဋိပကၡ
ဒီေဆာင္းပါးကေတာ့ မိုးမခမွာ ေဖၚျပထားခဲ့ျပီးသားပါ။ ေဆာင္းပါးက ရွည္ေတာ့ အပိုင္းလိုက္ ခြဲျပီး ေဖာ္ျပခဲ့တာပါ။ ခုေတာ့ အားလံုးကို တစု တစည္းတည္း တထိုင္တည္း ဖတ္ႏိုင္ေအာင္လို႕ ျပန္တင္ေပး လိုက္တာပါ။ အခ်က္ အလက္ တစံုတရာ ခၽြတ္ေခ်ာ္ တိမ္းပါးမႈမ်ား ရွိခဲ့ရင္ျဖင့္ စာေရးသူ က်ေနာ့္ အျပစ္သာ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ၾကိဳတင္ ၀န္ခံအပ္ပါတယ္။
[[File:UNuGovernment.jpg|thumb|ဖဆပလ အစိုးရလက်ထက် (၁၉၅၂-၅၅) ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနု နှင့် အစိုးရအဖွဲ့ဝင် ဝန်ကြီးများ
နိဒါန္း
(ဝန်ကြီး [[ဦးရာရှစ်]] - ဒုတိယတန်း ဝဲမှယာ ဆဌမမြောက်ဝန်ကြီး ဦးခင်မောင်လတ် - နောက်ဆုံးအတန်း ဝဲမှယာ တတိယမြောက်)]]
၁၉၄၇ ခုနှစ် ၊ ဧပြီလ ၉ တွင်ကျင်းပသော တိုင်းပြုပြည်ပြုလွှတ်တော် ရွေးကောက်ပွဲတွင် (မြောင်းမြခရိုင် ကျေးလက်တောင်ပိုင်း) မှ ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ရာ အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး လွှတ်တော်အမတ်အဖြစ် အရွေးခံခဲ့ရသည်။ ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနု၏ [[ဖဆပလ]] အစိုးရလက်ထက်တွင် ကက်ဘိနက် အဖွဲ့ဝင် ဝန်ကြီးတစ်ဦးအဖြစ် ခန့်အပ်ခြင်း ခံခဲ့ရပြီး တရားရေးဝန်ကြီး၊ ကျန်းမာရေးနှင့် လူမှုဝန်ထမ်း ဝန်ကြီးဌာန ဝန်ကြီး အဖြစ် တိုင်းပြည် တာဝန်များကို ထမ်းဆောင်ခဲ့ပါသည်။ ၁၉၅၈တွင် သန့်ရှင်းဖဆပလနှင့် တည်မြဲဖဆပလ ဟူ၍ နှစ်ခြမ်းကွဲသွားသောအခါ ဦးခင်မောင်လတ်သည် တည်မြဲဖဆပလ အဖွဲ့တွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။ (ထိုအချိန်တွင် [[ဦးရာရှစ်]]သည် ဦးနုနှင့်အတူ သန့်ရှင်းဖဆပလတွင် ရပ်တည်ခဲ့သည်။)
ဦးခင်မောင်လတ်သည် နိုင်ငံတစ်ဝှမ်းရှိ မွတ်စလင်မ်လူထုကို မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေး လှုပ်ရှားမှုအတွက် ဖဆပလ အဖွဲ့ကြီးတွင် တပ်ပေါင်းစုအဖြစ် ပါဝင်ရန် (ဆရာကြီး ဦးရာဇာတ်နှင့်အတူ) အောင်မြင်စွာ စည်းရုံးနိုင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ဤသို့ဖြင့် ဗ-မ-က (ဗမာမွတ်စလင်မ် ကွန်ဂရက်) အဖွဲ့ကြီးသည် (၁၉၄၆)ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် ရွှေတိဂုံ အလယ်ပစ္စယတွင် ကျင်းပသည့် (ဖ-ဆ-ပ-လ) ညီလာခံ၌စတင်ကာ လူမျိုးရေး အဖွဲ့အစည်းတစ်ရပ် အဖြစ် (ဖ-ဆ-ပ-လ) အဖွဲ့ကြီးတွင် ထပ်ပေါင်းစုပါဝင်၍ မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေး ကြိုးပမ်းမှုတွင် ပါဝင်ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါသည်။
ပါလက္စတိုင္း-အစၥေရး ပဋိပကၡ၊ အာရပ္-အစၥေရး ပဋိပကၡဟာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေတာက္ေလာင္ေနခဲ့တဲ့ မီးပံု တခုပါပဲ။ ယခု လက္ရွိ ေခတ္ကာလမွာလည္း ဒီမီးပံုႀကီးဟာ ျငိမ္းမလိုလိုနဲ႕ ျပန္လည္ ႀကီးထြားလာတာကို စိတ္ မခ်မ္းေျမ့စရာ ျမင္ေတြ႔ ၾကားသိေနရပါတယ္။ ကိုယ္နဲ႕ အေ၀းႀကီးလို႕ ေျပာလို႕ ရေပမယ့္ အနည္းဆံုး အဆင့္ ကေတာ့ တီဗီြ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚမွာ ေတာက္ေလာင္ေနတဲ့ မီးေတြကို ေတြ႔ျမင္ရတိုင္း ကိုယ့္ကိုလည္း အပူ ေတြ လာဟပ္တာပါပဲ။ ကမၻာ့ အေ၀းဆံုး ေထာင့္ၾကားမွာ ေနခဲ့ရင္ေတာင္ တီဗီြ ဖြင့္ၾကည့္မိရင္ အပူေတြ ဟပ္ တယ္။ တကယ္ေတာ့လည္း မီးပံုႀကီးတခုဟာ အလိုအေလ်ာက္ မႀကီးထြားလာပါဘူး။ မီးပြားေလးေတြကေန စလာရတာ ပါပဲ။ ဒီေတာ့လည္း ဒီမီးပံုႀကီးကို မၿငိမ္းသတ္ႏိုင္ေသးခင္မွာ ၿငိမ္းသတ္ဖို႕ နည္းလမ္းရွာတဲ့ အေနနဲ႕ မီးပြားေလးကေန မီးေတာက္ႀကီး၊ မီးေတာက္ႀကီးကေန မီးပံုႀကီးအထိ အဆင့္ဆင့္ ေရာက္သြားေအာင္ အစ ျပဳခဲ့တဲ့ နဂိုမူလ မီးပြားေလးေတြကို ျပန္ၾကည့္မိပါတယ္။
ဦးခင်မောင်လတ် သည် ၁၉၄၁ တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သော ဗ-မ-က အဖွဲ့ကြီး၏ အထွေထွေ အတွင်းရေးမှူး အဖြစ် လည်းကောင်း (၁၉၅၄)ခုနစ်ဒီဇင်ဘာလ (၅) ရက်နေ့တွင် စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့သော အမူဆောင် အဖွဲ့ ၁၁၊ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော် အစ္စလာမ် သာသနာရေးရာ ကောင်စီဌာနချုပ်၏ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ်လည်ကောင်း ထမ်းဆောင်ခဲ့သူ ဖြစ်ပါသည်။
ဒီအခါမွာ အလြန္ရႈပ္ေထြးလွတဲ့ တကမၻာလံုးဆိုင္ရာ အခင္းအက်င္းေတြကို သတိျပဳမိပါတယ္။ အေရွ႕နဲ႔ အေနာက္၊ ကြန္ျမဴနစ္နဲ႔ အရင္းရွင္၊ ခရစ္ယာန္နဲ႕ မြတ္ဆလင္၊ စီးပြားေရးနဲ႔ ႏုိင္ငံေရး၊ အာဃာတနဲ႕ အမုန္း တရား၊ ႏိုင္ငံ ေတြရဲ႕ ကိုယ္က်ိဳးစီးပြား အားလံုးဟာ ခြဲျခားလို႕ မရႏိုင္ေအာင္ စုျပံဳေရာျပြမ္းေနတာကို ေတြ႔ျမင္မိတဲ့အခါမွာ ဒီ ေဆာင္းပါးကို ေရးမိပါတယ္။ ဘာလို႔ဆို အမိဗမာျပည္ရဲ႕ အေရးကိစၥတိုင္းကလည္း ဒီလိုပဲ ေရာျပြမ္း ရႈပ္ေထြး ေနတာကို သတိျပဳမိလို႕ပါပဲ။ ကိုယ္နဲ႔ မဆိုင္ဘူးလို႔ ေျပာလို႕မရတဲ့ တကမၻာလံုးရဲ႕ ပတ္သက္ ဆက္စပ္ေနတဲ့ အခင္း အက်င္းေတြဟာ သတိမျပဳလို႕ မရႏိုင္ေအာင္ ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ပါပဲ။
၁၉၇၇ တွင် ကွယ်လွန်သည်။
အာဆီယံႏိုင္ငံေတြ၊ အီးယူႏိုင္ငံေတြ၊ ကမၻာ့ႏုိင္ငံႀကီးေတြ ပါ၀င္ ပတ္သက္ေနတဲ့၊ ၿပီးရင္ အထက္မွာ ေျပာခဲ့သလို အေရွ႕နဲ႕ အေနာက္၊ ကြန္ျမဴနစ္နဲ႕ အရင္းရွင္၊ စီးပြားေရးနဲ႕ ႏုိင္ငံေရး၊ အာဃာတနဲ႕ အမုန္းတရား၊ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ကိုယ္က်ိဳး စီးပြား ဒါေတြအားလံုး စုရံုးရႈပ္ေထြးေနတဲ့ က်ေနာ္တို႕ ႏိုင္ငံ အတြက္ အာရပ္-အစၥေရး ပဋိပကၡဟာ ေလ့လာ စရာ (Case Study) တခု ျဖစ္ခဲ့မယ္ဆိုရင္ ဒီေဆာင္းပါးအတြက္ အားထုတ္ရက်ိဳး နပ္ပါၿပီ။
[[File:UKhinMgLat.JPG|thumb|တာမွေမွတ်စလင်မ် သုသာန်ရှိ ဦးခင်မောင်လတ် အုတ်ဂူ]]
==ထမ်းဆောင်ခဲ့သော တိုင်းပြည်တာဝန်များ==
ျပႆနာ စေတာ့မယ္
# ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ တိုင်းပြုပြည်ပြုလွှတ်တော်တွင် မြောင်းမြခရိုင် (ကျေးလက်တောင်ပိုင်း) ကိုယ်စားပြု လွှတ်တော်အမတ်
#ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနု၏ ဖဆပလ အစိုးရလက်ထက် အစိုးရအဖွဲ့တွင် တရားရေးဝန်ကြီး ၊ ကျန်းမာရေးနှင့် လူမှုဝန်ထမ်း ဝန်ကြီးဌာန ဝန်ကြီး
==အစ္စလာမ်ဘာသာရေးအဖွဲ့များတွင်ဆောင်ရွက်မှု==
အာရပ္-အစၥေရးပဋိပကၡ၊ ပါလက္စတိုင္း-အစၥေရး ပဋိပကၡကို ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ ဆြဲယူ ထုတ္ႏႈတ္စရာေတြက မ်ားျပား လြန္းလွပါတယ္။ သို႕ေသာ္လည္း လက္ရွိ အနီးကပ္ဆံုး က်ေနာ္တို႕ ရွင္သန္ေနၾကတဲ့ ကာလကိုပဲ အာရံု ျပဳမယ္ ဆိုရင္ ဒုတိယ ကမၻာစစ္အၿပီး ကာလေတြကေနပဲ အစျပဳၾကရမွာပါ။
# ၁၉၄၁ တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သော ဗ-မ-က (ဗမာမွတ်စလင်မ် ကွန်ဂရက်) အဖွဲ့ကြီး၏ အထွေထွေ အတွင်းရေးမှူး
# (၁၉၅၄)ခုနစ်ဒီဇင်ဘာလ (၅) ရက်နေ့တွင် စတင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သော အမူဆောင်အဖွဲ့ ၁၁ ၊ ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော် အစ္စလာမ်သာသနာရေးရာကောင်စီဌာနချုပ်၏ ဥက္ကဋ္ဌ
==ကိုးကား==
သို႕ေသာ္လည္း အေျခခံက်တဲ့ အခ်က္အလက္ တခ်ိဳ႕ကိုလည္း ခ်န္လွပ္ထားခဲ့လို႕ မရပါဘူး။ ဒီေတာ့ ပထမ ကမၻာစစ္ အၿပီးမွာ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ ကမၻာ့ႏိုင္ငံေပါင္းခ်ဳပ္ အသင္းႀကီး (League of Nations) က အတည္ ျပဳခဲ့ၿပီး စစ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ မဟာမိတ္ ႏိုင္ငံေတြနဲ႕ သူတို႕ရဲ႕ ပတ္သက္စပ္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေတြက အဆိုျပဳခဲ့တဲ့ British Mandate of Palestine ဆိုတဲ့ ပါလက္စတိုင္း ေဒသ အဆိုျပဳခ်က္ကေန စတင္ရမွာပါပဲ။
#List of Burmese Muslims (Wikipedia entry)
<references/>
{{Lifetime|၁၉၁၃|၁၉၇၇}}
ပါလက္စတိုင္းေဒသ အဆိုျပဳခ်က္ဟာ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္မွာ ေပၚေပါက္လာပါခဲ့တယ္။ ဒီအဆိုျပဳခ်က္ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ ထဲမွာလည္း ဂ်ဴး လူမ်ိဳးမ်ား အတြက္ ေနထိုင္စရာ အိမ္ယာႏိုင္ငံတခု ျဖစ္လာေရး ဆိုတာလည္း ပါ၀င္ ပါတယ္။ ဒီ အဆို ျပဳခ်က္မွာ ပါတဲ့ ပထ၀ီဆိုင္ရာ နယ္နိမိတ္ သတ္မွတ္မႈေတြကလည္း သမိုင္းတြင္ေအာင္ကို အျငင္းပြားမႈေတြ ျဖစ္ခဲ့ တာပါပဲ။
[[Category:မြန်မာမွတ်စလင်များ]]
[[Category:မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမားများ]]
ဒီလိုနဲ႕ ဒုတိယ ကမၻာစစ္အၿပီး ၁၉၄၇ ႏို၀င္ဘာ ၂၉ မွာ United Nations Partition Plan for Palestine (United Nations General Assembly Resolution 181) ကို ကုလသမဂၢ အေထြေထြညီလာခံက အတည္ ျပဳလိုက္ပါတယ္။
၁၉၄၇ ႏို၀င္ဘာ ၂၉ ကုလသမဂၢ အေထြေထြညီလာခံက အတည္ ျပဳခဲ့တဲ့ ပါလက္စတိုင္း-အစၥေရး ေျမပံု။
ျပႆနာ စၿပီ
ဒီဆံုးျဖတ္ခ်က္အရ British Mandate of Palestine ကို ၁၉၄၈ ၾသဂုတ္ ၁ ရက္ေန႕မွာ တရား၀င္ ရပ္စဲ ရမွာ ျဖစ္ၿပီး ဂ်ဴးနဲ႕ အာရပ္ေဒသ ၂ ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ေပးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို အာရပ္ႏိုင္ငံေတြက လက္မခံဘဲ ပယ္ခ်ခဲ့ၾကပါတယ္။
ဒီၾကားထဲမွာမွ ေမလ ၁၄ ရက္မွာ အစၥေရးက လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာခဲ့ပါတယ္။ သူ႔ ပတ္၀န္းက်င္မွာ ရွိေနတဲ့ အာရပ္ ႏိုင္ငံေတြက ဒီ ေၾကညာခ်က္ကို လက္မခံတဲ့အခါ စစ္ပြဲတခု စတင္ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါေတာ့တယ္။
ပထမ အာရပ္-အစၥေရးစစ္ပြဲ (၁၉၄၈)
ဒီစစ္ပြဲဟာ အာရပ္ျပည္နဲ႔ ဂ်ဴးျပည္ ၂ ခု အတူတြဲ ရွိရမယ္ ဆိုတဲ့ ကုလသမဂၢ အဖြဲ႕ႀကီးက အတည္ျပဳ လိုက္တဲ့ အေထြေထြ ညီလာခံ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အမွတ္(၁၈၁) ကို အာရပ္ကမၻာက ျငင္းပယ္ခဲ့တာကေန စတင္ခဲ့တာပါပဲ။
ဒီအခါမွာ အစၥေရး ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ေဒးဗစ္ဘန္ဂူရီယမ္က အစၥေရးႏိုင္ငံဟာ ကိုယ့္ၾကမၼာ ကိုယ္ ဖန္တီးခြင့္ ရွိတဲ့ လြတ္လပ္ေသာ အခ်ဳပ္အျခာ အာဏာပိုင္ ႏိုင္ငံ ျဖစ္ေၾကာင္း ေမလ ၁၄ ရက္မွာ ေၾကညာၿပီး တုန္႕ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေနာက္မွာေတာ့ အာရပ္ႏိုင္ငံေတြက အစၥေရးကို စတင္ ၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ရာကေန ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ စစ္ပြဲပါ။
အခ်ိန္ကာလ ရွည္ၾကာစြာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ အာရပ္-အစၥေရးပဋိပကၡ တေလွ်ာက္ ျဖစ္ပြားခဲ့သမွ် စစ္ပဲြေတြ အားလံုးရဲ႕ ပထမဆံုးေသာ စစ္ပြဲလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အစၥေရးကေတာ့ လြတ္ေျမာက္ေရး စစ္ပြဲလို႕ အမည္ ေပးခဲ့ပါတယ္။
အစၥေရးကုိ ႏုိင္ငံအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳၿပီ
အစၥေရးႏိုင္ငံက လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာလိုက္တာနဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ အီရန္၊ ဆိုဗီယက္ ျပည္ေထာင္စု အပါအ၀င္ အျခားႏိုင္ငံ အေတာ္မ်ားမ်ားရဲ႕ အသိအမွတ္ျပဳျခင္းကို ခ်က္ခ်င္းဆိုသလို ရရွိခဲ့ ပါတယ္။
ရက္ အနည္းငယ္ အၾကာမွာေတာ့ လက္ဘႏြန္၊ ဆီးရီးယား၊ ေဂ်ာ္ဒန္၊ အီဂ်စ္နဲ႕ အီရတ္ ႏိုင္ငံေတြက တပ္ေတြ အလံုး အရင္းနဲ႕ အစၥေရးႏိုင္ငံကို ၀င္တိုက္ခဲ့ၾကပါေတာ့တယ္။ ေဆာ္ဒီအာေရးဘီးယား၊ လစ္ဗ်ားနဲ႕ ယီမင္ ႏိုင္ငံေတြ ကလည္း အေပ်ာ္ထမ္း တပ္ေတြ ေပးပို႕ၿပီး ပါ၀င္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကပါေသးတယ္။
ဒီလုိနဲ႕ ကုလသမဂၢရဲ႕ ၀င္ေရာက္ေစ့စပ္မႈနဲ႕ ႏွစ္ဖက္ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲခဲ့ၾကၿပီး ၁၉၄၉ ခုႏွစ္မွာ အစၥေရးက အီဂ်စ္၊ လက္ဘႏြန္၊ ေဂ်ာ္ဒန္၊ ဆီးရီးယားႏိုင္ငံေတြနဲ႕ သီးျခား စစ္ေရး သေဘာတူညီခ်က္ေတြကို ခ်ဳပ္ဆိုခ့ဲတယ္။ စစ္ပြဲ ၿပီးဆံုးခဲ့ပါတယ္။ ရန္လုိမႈေတြကေတာ့ မၿပီးဆုံးေသးပါဘူး။
စစ္ပဲြရလဒ္အျဖစ္ အစၥေရးဘက္က စစ္သားနဲ႔အရပ္သား စုစုေပါင္း ၆၀၀၀ ေက်ာ္ ေသဆုံးတယ္။ အာရပ္ေတြဘက္ တေသာင္းေက်ာ္ ေသဆုံးတယ္။
လတ္တေလာ စစ္ပြဲမ်ား
ဒုတိယကမၻာစစ္ေနာက္ပိုင္း အနီးကပ္ဆံုး သမိုင္း စာမ်က္ႏွာေပၚက ၂၀ ရာစုရဲ႕ ကမၻာ့အေရွ႕အလယ္ပုိင္းေဒသ အျငင္းပြားမႈမွာ “အာရပ္-အစၥေရး ၆-ရက္ စစ္ပြဲ” ကုိ လူသိအမ်ားဆံုး စစ္ပဲြအျဖစ္ ေတြ႔ၾကရမွာပါ။ ဒီေတာ့ အဲဒီ စစ္ပြဲရဲ႕ အရင္းအျမစ္ေတြကေန စတင္ၾကည့္ရမွာပါ။ အေျခခံ အက်ဆံုးကေတာ့ စူးအက္တူးေျမာင္း ပါပဲ။ စူးအက္ တူးေျမာင္း အေရးအခင္းကပဲ ၆-ရက္စစ္ပြဲကို ေမြးဖြားေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒီတူးေျမာင္းမွာ အားလံုးရဲ႕ အက်ိဳး စီးပြားေတြ ပါ၀င္ေနတယ္။ ဒီေတာ့လည္း ပဋိပကၡတခုဟာ အလြယ္တကူ ေျဖရွင္းလို႕ မရႏိုင္တာ ဘာမွ မထူးဆန္း ေတာ့ပါဘူး။
စူးအက္တူးေျမာင္း
ျပသနာေတြ အားလံုးရဲ႕ အစဟာ စူးအက္တူးေျမာင္းလို႕ ေျပာရင္ မလြန္ဘူးလို႕ ထင္ပါတယ္။ စူးအက္ တူးေျမာင္းဟာ အာဖရိကတိုက္ကို ေကြ႕ပတ္ၿပီး သြားစရာ မလိုဘဲ ဥေရာပနဲ႕ အာရွကို တိုက္ရိုက္ ကူးသန္း ႏိုင္ေအာင္ ဆက္သြယ္ေပးထားတဲ့ တူးေျမာင္းျဖစ္ပါတယ္။
ပင္လယ္ ၂ခုကုိ ဆက္သြယ္ထားတ့ဲ စူးအက္တူးေျမာင္း (ေျမပုံ - wikimedia.org)
အာရွနဲ႕ အာဖရိကၾကားမွာရွိတဲ့ အိႏၵိယ သမုဒၵရာရဲ႕ လက္ခြဲတခုျဖစ္တဲ့ ပင္လယ္နီနဲ႕ ဥေရာပတိုက္၊ အာရွ တိုက္နဲ႕ အာဖရိကတိုက္ကို ပိုင္းျခားထားတဲ့ ေျမထဲပင္လယ္တို႕ အၾကားက ကုန္းေျမကို ျဖတ္သန္းၿပီး ေဖာက္လုပ္ ထားတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၈၅၉ နဲ႕ ၁၈၆၉ ႏွစ္မ်ားအၾကားမွာ ျပင္သစ္ ေကာ္ပိုေရးရွင္း တခုျဖစ္တဲ့ Universal Suez Ship Canal Company က တူးေဖာ္ ေဆာက္လုပ္ခဲ့ၿပီး ရွယ္ယာအမ်ားစုကို ပိုင္ဆိုင္ ခဲ့တဲ့အျပင္ စူးအက္တူးေျမာင္း အေရးအခင္းကို ျဖစ္ပြားတဲ့ ၁၉၅၆ ခုႏွစ္ အထိ တူးေျမာင္းကိစၥအ၀၀ကို တာ၀န္ယူ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။
ဒုတိယ အာရပ္-အစၥေရးစစ္ပြဲ (စူးအက္ဇ္တူးေျမာင္းအေရးအခင္း - ၁၉၅၆)
ဒီအေရးအခင္းဟာ အီဂ်စ္ႏုိင္ငံက စူးအက္ဇ္တူးေျမာင္းကို ျပည္သူပိုင္ သိမ္းရာကေန ျဖစ္ပြားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီစစ္ပြဲကို ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္း ၂ခ်က္ရွိပါတယ္။
အာရပ္-အစၥေရးပဋိပကၡမ်ားကို ေျဖရွင္းရာမွာ အီဂ်စ္က ဦးစီး ဦးေဆာင္ျပဳ ေျဖရွင္းေပးဖို႔ သေဘာ တူညီ ခ်က္ တခု ရိွခ့ဲတယ္။ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ အီဂ်စ္ႏိုင္ငံမွာ ေရကာတာတခု တည္ေဆာက္ဖို႕ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ ျဗိတိန္ ႏိုင္ငံတို႔က ေဒၚလာ သန္း ၂၇၀ ထုတ္ေခ်းခဲ့တယ္။
သို႕ေသာ္လည္း စစ္လက္နက္ ပစၥည္းေတြနဲ႕ ပတ္သက္ၿပီး အေနာက္ႏိုင္ငံေတြကို မွီခိုေနရတဲ့ အျဖစ္ကေန အီဂ်စ္ ႏိုင္ငံကို လြတ္ေျမာက္ သြားေစခဲ့တဲ့ လွ်ိဳ႕၀ွက္ စစ္ေရး သေဘာတူညီခ်က္ တခုကို အီဂ်စ္နဲ႕ ခ်က္ကို ဆလိုဗက္ ႏွစ္ႏိုင္ငံ အၾကား ၁၉၅၅မွာ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။
ခ်က္ကိုဆလိုဗက္ကီးယားနဲ႕ အီဂ်စ္ သေဘာတူညီခ်က္ ရခဲ့တာကလည္း အေရွ႕ အလယ္ပိုင္း ေဒသမွာ သူ႕ရဲ႕ ၾသဇာ လႊမ္းမိုး ေစခ်င္တဲ့ ဆိုဗီြယက္ ျပည္ေထာင္စုက အေရွ႕ အုပ္စုလို႕ ေခၚတဲ့ ၀ါေဆာ စာခ်ဳပ္အဖြဲ႕၀င္ အေရွ႕ ဥေရာပ ကြန္ျမဴနစ္ ႏိုင္ငံေတြကို မီးစိမ္းျပခဲ့တာ ေၾကာင့္ပါပဲ။ ဒါ့ေၾကာင့္လည္း တင့္ကားေတြ၊ တိုက္ ေလယာဥ္ေတြ၊ ဗံုးၾကဲေလယာဥ္ေတြ၊ သယ္ယူပို႕ေဆာင္ေရး ေလယာဥ္ေတြ၊ ဟယ္လီေကာ္ပတာေတြကအစ ေခတ္မွီ လက္နက္ႀကီးငယ္ မ်ိဳးစံု အထိ ခ်က္ကိုဆလိုဗက္ကီးယားက အီဂ်စ္ကို အေၾကြးနဲ႕ ေရာင္းခ် ေပးခဲ့ ပါတယ္။ အာရပ္ေတြ မျမင္ခဲ့ဖူးတဲ့ ေခတ္မီလက္နက္ေတြကို အီဂ်စ္မွာ အစုလိုက္ အပံုလိုက္ ေရာက္သြားတဲ့အခါ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံ ကလည္း လက္ပိုက္ၾကည့္ မေနေတာ့ပါဘူး။
ဒါ့အျပင္ ေနာက္တခ်က္ကေတာ့ ေမလ ၁၆ ရက္ေန႕မွာ တရုပ္ ျပည္သူ႔သမတႏိုင္ငံကို အီဂ်စ္အစိုးရက တရား၀င္ အသိ အမွတ္ ျပဳလိုက္တာကလည္း ထိုင္၀မ္ႏိုင္ငံကို ေက်ာေထာက္ ေနာက္ခံ ေပးတဲ့ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုကို အႀကီးအက်ယ္ ေဒါသူပုန္ ထေစခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
လက္တုံ႔ျပန္တဲ့အေနနဲ႕ နဂိုက သေဘာတူညီထားတဲ့ ေရကာတာ တည္ေဆာက္ေရး ရန္ပံုေငြကို ဇူလိုင္ ၁၉ ရက္ေန႕မွာ ျဗိတိန္နဲ႕ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက လံုး၀ ဖ်က္သိမ္း ပစ္ခဲ့ ပါတယ္။
တပတ္အၾကာမွာေတာ့ အီဂ်စ္က စူးအက္ဇ္တူးေျမာင္းကို ျပည္သူပိုင္ သိမ္းေၾကာင္း ေၾကညာခဲ့ပါေတာ့တယ္။
အီဂ်စ္ရဲ႕ ေၾကညာခ်က္အၿပီးမွာေတာ့ ေအာက္တိုဘာလ ၂၉ ရက္ေန႕မွာ ျဗိတိန္၊ ျပင္သစ္နဲ႕ အစၥေရး ႏိုင္ငံ မ်ားက အီဂ်စ္ကို ၀င္တိုက္ၾကပါတယ္။ တူးေျမာင္းကို ထိန္းခ်ဳပ္ ႏိုင္ဖို႕နဲ႕ တူးေျမာင္း အေရးအခင္းကို လက္ဦးမႈ ရယူၿပီး ေျဖရွင္း ႏိုင္ဖို႕အတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။ အစၥေရးက ေျမျပင္တပ္ေတြနဲ႕ ၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ကာ ဆိုင္းႏိုင္း ကၽြန္းဆြယ္ကို သိမ္းယူထားခဲ့ၿပီး ျဗိတိန္၊ ျပင္သစ္တုိ႔က ေလေၾကာင္း စိုးမိုးမႈနဲ႕ ေထာက္ပံ့ေရးကို တာ၀န္ ယူခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီလိုနဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုတို႕ရဲ႕ သံတမန္ေရးရာ ဖိအားေပးမႈေတြေၾကာင့္ ႏို၀င္ဘာလ ၄ ရက္ေန႕မွာ အီဂ်စ္နဲ႕ အစၥေရး ႏွစ္ႏိုင္ငံလံုးက ဆုတ္ခြာေပးဖို႕ သေဘာတူညီခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီ အေရး အခင္းကို ၿပီးဆံုးသြားေအာင္ ကေနဒါ ႏိုင္ငံက အဆိုျပဳခဲ့တဲ့ ပထမဆံုးေသာ ကုလသမဂၢ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ထိန္းသိမ္းမႈတပ္ ေပၚေပါက္လာခဲ့တယ္။ ဆိုင္းႏိုင္းကၽြန္းဆြယ္နဲ႕ စူးအက္တူးေျမာင္းကို ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ထိန္းသိမ္းမႈ တပ္ေတြက ထိန္းခ်ဳပ္ လိုက္ၿပီး စစ္ပြဲ ၿပီးစီးသြားခဲ့ပါတယ္။
တတိယ အာရပ္-အစၥေရး စစ္ပြဲ ( ၆ ရက္ စစ္ပြဲ - ၁၉၆၇)
၁၉၆၄ ခုႏွစ္မွာ အစၥေရးက ေဂ်ာ္ဒန္ျမစ္ေရကို သူရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ ေရေပးေ၀ေရး အစီအစဥ္ အတြက္ စတင္ ထုတ္ယူ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၆၅ ခုႏွစ္မွာ အာရပ္ႏိုင္ငံေတြက စုေပါင္းၿပီး Headwater Diversion Plan ေခၚတဲ့ ေရလႊဲယူေရး စီမံကိန္း တခုကို အေကာင္ အထည္ ေဖာ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီစီမံကိန္းသာ အျပည့္ အ၀ အေကာင္ အထည္ ေပၚခဲ့ရင္ ဆီးရီးယားပိုင္ ဂိုလန္ကုန္းျမင့္မွာရွိတဲ့ Banias စမ္းေခ်ာင္းက ေရေတြ အစၥေရးႏိုင္ငံနဲ႕ အစၥေရးရဲ႕ ဂါလိလဲ (Galilee) ပင္လယ္ကို မေရာက္ခင္မွာ လမ္းလႊဲယူၿပီး ေဂ်ာ္ဒန္နဲ႕ဆီးရီးယားရဲ႕ Mukhaiba ေရကာတာထဲ ထည့္မွာ ျဖစ္သလို၊ ေဂ်ာ္ဒန္ျမစ္ထဲ စီး၀င္ေနတဲ့ ျမစ္ခြဲတခုျဖစ္တဲ့ Hasbani ျမစ္ရဲ႕ ေရေတြကို လက္ဘႏြန္မွာရွိတဲ့ Litani ျမစ္ထဲကို လႊဲယူမွာ လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ရလဒ္အျဖစ္ အစၥေရးရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ ေရေပး ေ၀ေရး အစီအစဥ္ အတြက္ ရယူႏိုင္မယ့္ ေရပမာဏဟာ ၃၅% ကို က်သြားမွာ ျဖစ္သလို တႏိုင္ငံလံုးရဲ႕ ေရေပးေ၀ႏိုင္မႈ ပမာဏဟာလည္း ၁၁% အထိ ထိုးက်သြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါကို လက္မခံႏိုင္တဲ့ အစၥေရးႏိုင္ငံဟာ အစၥေရး ကာကြယ္ေရးတပ္ (Israel Defense Forces – IDF) ေတြကို ပို႕လႊတ္ၿပီး ၁၉၆၅ ခုႏွစ္ မတ္လ၊ ေမလနဲ႕ ၾသဂုတ္လေတြထဲမွာ ေရလႊဲယူေရး လုပ္ငန္းေတြ တည္ေဆာက္ အေကာင္ အထည္ ေဖာ္ေနတဲ့ ေဒသေတြ အားလံုးကို ၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ ဖ်က္ဆီးလုိက္ပါတယ္။ ဒီ အျဖစ္ အပ်က္ ေတြဟာ အာရပ္-အစၥေရး (၆)ရက္စစ္ပြဲကို ဦးတည္သြားေစတဲ့ တိုက္ရိုက္ အက်ိဳး သက္ေရာက္မႈ ျဖစ္ေစတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
၆ ရက္ စစ္ပြဲ - ၁၉၆၇တြင္ က်ဆုံးခ့ဲသူတဦး (ဓာတ္ပုံ- TopFoto)
၁၉၆၇ ခုႏွစ္ ေမလမွာေတာ့ အီဂ်စ္ သမတ နတ္ဆာက စူးအက္တူးေျမာင္း ေဒသ အပါအ၀င္ ဆိုင္းႏိုင္း ကၽြန္းဆြယ္မွာ ရွိေနတဲ့ ၁၉၅၇ ခုႏွစ္ ကတည္းက တပ္စြဲထားခဲ့တဲ့ ကုလသမဂၢ ျငိမ္းခ်မ္းမႈ ထိန္းသိမ္းေရး တပ္ေတြကို ရုတ္သိမ္းဖို႕ ရာဇသံေပးလုိက္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ဆိုင္းႏိုင္း ကၽြန္းဆြယ္နဲ႕ ေဆာ္ဒီအာေရးဘီးယား အၾကားက Tiran ေရလက္ၾကားကိုပါ ပိတ္ခဲ့ပါတယ္။ အစၥေရးအလံ တင္လာသမွ် သေဘၤာေတြအားလံုးကို ပိတ္ဆို႕ခဲ့ပါတယ္။ Tiran ေရလက္ၾကားဟာ ေဂ်ာ္ဒန္ရဲ႕ တခုတည္းေသာ ဆိပ္ကမ္း ျဖစ္တဲ့ Aqaba နဲ႕ အစၥေရးရဲ႕ အိႏၵိယ သမုဒၵရာဘက္ျခမ္းမွာ ရွိတဲ့ တခုတည္းေသာ ဆိပ္ကမ္းျဖစ္တဲ့ Eilat တို႕ကို ၀င္ထြက္ရာ ေရလမ္းေၾကာင္းျဖစ္ပါတယ္။ အစၥေရး ႏိုင္ငံက ကန္႕ကြက္ေနတဲ့ ၾကားမွာပဲ ကုလသမဂၢ တပ္ေတြကို ရုပ္သိမ္း ခိုင္းၿပီး အီဂ်စ္တပ္မေတာ္နဲ႕ အစားထိုးခဲ့ပါတယ္။
ဒီအျဖစ္အပ်က္ေတြကပဲ ဇြန္လ (၅) ရက္မွာ စတင္ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အာရပ္-အစၥေရး (၆)ရက္စစ္ပြဲကို ေမြးဖြား ေပးခဲ့ တာပါပဲ။ သည္စစ္ပြဲမွာေတာ့ အစၥေရးနဲ႔ နယ္နိမိတ္ခ်င္း ဆက္ေနတဲ့ အာရပ္ ႏိုင္ငံေတြ ျဖစ္တဲ့ အီဂ်စ္၊ ေဂ်ာ္ဒန္၊ ဆီးရီးယား ႏိုင္ငံေတြအျပင္ အီရတ္၊ ေဆာ္ဒီ အာေရးဘီးယား၊ ဆူဒန္၊ တ်ဴနီးရွား၊ ေမာ္ရိုကိုနဲ႕ အယ္လ္ဂ်ီးရီးယား ႏိုင္ငံေတြကပါ တပ္ေတြေရာ လက္နက္ အင္အား ေတြေရာ ထည့္၀င္ ပူးေပါင္းၿပီး အစၥေရး ႏိုင္ငံကို ၀ိုင္းၿပီး တိုက္ခိုက္ ခဲ့ၾကတာပါ။
အဲသည္အခ်ိန္ကေတာ့ က်ေနာ္တို႕ ႏိုင္ငံရဲ႕ ဦးသန္႕က ကုလသမဂၢအဖြဲ႕ႀကီးမွာ အေထြေထြ အတြင္းေရးမွဴး အျဖစ္ တာ၀န္ယူ ေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ အခ်ိန္ပါ။ အီဂ်စ္ႏိုင္ငံ ကိုင္ရိုျမိဳ႕ကို သူကိုယ္တိုင္ သြားေရာက္ၿပီး ပဋိပကၡ အဆံုး သတ္ ႏိုင္ဖို႕အတြက္ အဆိုျပဳခ်က္ ၃ ခုကို အၾကံျပဳ ခဲ့တာပါ။ အီဂ်စ္က သေဘာတူေသာ္လည္း အစၥေရးက ပယ္ခ် ခဲ့တဲ့အတြက္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မက်ႏိုင္ခဲ့ပါဘူး။
သံတမန္ေရး ခ်ဥ္းကပ္မႈေတြနဲ႕ပဲ ဇြန္လ (၁၀)ရက္ေန႕မွာ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲေရး စာခ်ဳပ္နဲ႕ (၆) ရက္ၾကာ စစ္ပြဲ ၿပီးဆံုးခဲ့ ပါတယ္။ သို႕ေသာ္လည္း ဒီအျဖစ္အပ်က္ဟာ ယြန္ကစ္ပူးစစ္ပြဲ-လို႕ ေခၚတဲ့ ေနာက္ (၆)ႏွစ္ အၾကာမွာ ျဖစ္မဲ့ ၁၉၇၃ အာရပ္-အစၥေရးစစ္ပြဲရဲ႕ အစလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။
စစ္ပြဲ အၿပီးမွာေတာ့ အစၥေရးဟာ အီဂ်စ္ရဲ႕ ဆိုင္းႏိုင္းကၽြန္းဆြယ္နဲ႕ ဂါဇာ ကမ္းေျမွာင္ေဒသ၊ ဆီးရီးယားရဲ႕ ဂိုလန္ ကုန္းျမင့္၊ ေဂ်ာ္ဒန္ရဲ႕ ေဂ်ာ္ဒန္ျမစ္ အေနာက္ ကမ္းပါးျဖစ္တဲ့ West Bank ၊ အေရွ႕ ေဂ်ရုဆလင္ စတဲ့ ေဒသ ေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ ႏိုင္စြမ္း ရွိသြားတာပါပဲ။ ၿပီးေတာ့ geopolitics ေခၚတဲ့ ပထ၀ီ ႏိုင္ငံေရးမွာ ႀကီးမားတဲ့ ရိုက္ခတ္မႈ ေတြကို ျဖစ္ေပၚေစခဲ့ေတာ့တာပါပဲ။ အစၥေရး ႏိုင္ငံဟာ ၃ ဆ ပိုၿပီး ႀကီးသြားခဲ့ၿပီး အာရပ္ လူဦးေရ တသန္း ေက်ာ္ဟာ အစၥေရး ႏိုင္ငံ ထိန္းသိမ္းထားရာ ေဒသေတြမွာ ေရာက္ေနခဲ့ပါေတာ့တယ္။
ဒီစစ္ပြဲက ႏိုင္ငံေရး အရ အေရးပါတဲ့ အခ်က္အလက္အခ်ိဳ႕ကိုလည္း သက္ေသျပခဲ့ပါတယ္။ အစၥေရး ႏိုင္ငံဟာ ေဒသ တခုလံုးမွာ အင္အား ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ ညီမွ်ေနေအာင္ အခ်ိန္မေရြး ျပဳႏိုင္စြမ္း ရွိေနတဲ့အျပင္ အခ်ိန္မေရြး တိုက္ခိုက္ဖို႕လည္း အဆင္သင့္ ျဖစ္ေနတယ္ ဆိုတဲ့ အခ်က္ပါပဲ။
ပါလက္စတိုင္းလြတ္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႕
အာရပ္-အစၥေရးပဋိပကၡ၊ ပါလက္စတိုင္း-အစၥေရး ပဋိပကၡေတြကို ေျပာရင္ PLO – Palestine Liberation Organization က အေရးႀကီးတဲ့ ေနရာမွာ ပါေနပါတယ္။ PLO ဟာ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္ ေမလအတြင္း ေဂ်ရု ဆလင္ ျမိဳ႕မွာ ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ ပါလက္စတိုင္း အမ်ိဳးသား ေခါင္းေဆာင္ ၄၄၂ ဦးရဲ႕ အစည္းအေ၀းအၿပီး ေမလ ၂၈ ရက္ ပါလက္စတိုင္း လြတ္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႕ ေၾကညာစာတမ္းနဲ႕အတူ ေပၚေပါက္လာတဲ့ လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႕ အစည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဇီယြန္၀ါဒ တည္ရွိမႈနဲ႕ လႈပ္ရွားမႈကို ပိတ္ပင္ တားဆီးရမယ္ ဆိုတဲ့ ေၾကြးေၾကာ္သံနဲ႕ ေပၚထြက္ လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အၾကမ္းဖက္ လုပ္ရပ္ေတြနဲ႕အတူ အၾကမ္းဖက္ အဖြဲ႔အစည္း တခု အျဖစ္ ႏိုင္ငံတကာ စာမ်က္ႏွာေတြမွာ ထင္ရွားလာေတာ့တာပါပဲ။ ၁၉၇၃ အာရပ္-အစၥေရး စစ္ပြဲ မတိုင္မီ ကာလ ေတြ ကေတာ့ အစၥေရး စစ္တပ္နဲ႕ အီဂ်စ္ စစ္တပ္၊ အစၥေရး စစ္တပ္နဲ႕ PLO တိုက္ခိုက္ ေနခဲ့ၾကတဲ့ ကန္႔သတ္ စစ္ပြဲ ေတြနဲ႕ ျပည့္ႏွက္ေနတဲ့ ကာလေတြပါပဲ။
အဖဲြ႔ေခါင္းေဆာင္ ယာဆာအာရာဖတ္
စတုတၳ အာရပ္-အစၥေရးစစ္ပြဲ (ယြန္ကစ္ပူးစစ္ပြဲ - ၁၉၇၃)
ဒီစစ္ပြဲကေတာ့ ယြန္ကစ္ပူး (Yom Kippur War) စစ္ပြဲလို႕လည္း နံမည္ ႀကီးပါတယ္။ ယြန္ကစ္ပူး ဆိုတာ အေရးႀကီးတဲ့ ဂ်ဴးဘာသာေရး ပဲြေတာ္ရက္ျဖစ္ၿပီး ၂၅-နာရီၾကာ ဥပုသ္ေစာင့္ျခင္းနဲ႕၊ ဆုေတာင္း ၀တ္ျပဳျခင္း ေတြကို ျပဳလုပ္ရတဲ့ အခ်ိန္ကာလျဖစ္ပါတယ္။ လူအမ်ားစုဟာ ဘုရားေက်ာင္းနဲ႕ ၀တ္ျပဳ ဆုေတာင္းရာ ေနရာ ေဒသ ေတြမွာ ေရာက္ရွိ ေနၾကတဲ့ အခ်ိန္ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေန႕မွာ အလစ္အငိုက္ ယူၿပီး အီဂ်စ္နဲ႔ ဆီးရီးယား ႏိုင္ငံ ေတြက ဦးေဆာင္တဲ့ အာရပ္ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ တပ္ေတြက အာရပ္-အစၥေရး (၆) ရက္ စစ္ပြဲမွာ သိမ္းပိုက္ ခံထားခဲ့ ရတဲ့ ဆိုင္းႏိုင္းကၽြန္းဆြယ္နဲ႕ ဂိုလန္ကုန္းျမင့္ေတြမွာ ရွိေနတဲ့ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲေရး မ်ဥ္းေၾကာင္းကို တိတ္တဆိတ္ ေက်ာ္ျဖတ္ၿပီး အစၥေရးႏိုင္ငံကို စတင္တိုက္ခိုက္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေအာက္တိုဘာလ ၆ ရက္ ကေန ၂၆ ရက္ေန႕ အထိ တိုက္ခိုက္ခဲ့တဲ့ စစ္ပြဲျဖစ္ပါတယ္။
ႏုိင္ငံႀကီးတုိ႔၏ အဆင္း ဘီးတပ္ေပးမႈ
ဒီစစ္ပြဲ ျဖစ္ေပၚလာရတဲ့ အေၾကာင္းေတြအနက္ အဓိကက်တဲ့ အေၾကာင္းကေတာ့ ဆုိဗီယက္ျပည္ေထာင္စုနဲ႔ ဆုိင္ပါ တယ္၊ ေခတ္သစ္ စစ္ပြဲေတြမွာ တခါမွ အသံုးမခ်ခဲ့ဘူးေသးတဲ့ သူတို႕ရဲ႕လက္နက္ေတြကို လက္ေတြ႔ စစ္ေျမျပင္မွာ အေမရိကန္ လက္နက္ ေတြနဲ႕ ယွဥ္ျပိဳင္ အစမ္းသပ္ခံဖို႕ ေမာ္စကိုက ေခါင္းေဆာင္မ်ားက စဥ္းစားရာ ကေန စတင္လာတာ ျဖစ္တယ္ စသျဖင့္ ေထာက္လွမ္းေရး သတင္း ရပ္ကြက္ေတြက သံုးသပ္ၾက ပါတယ္။
ဒီလိုနဲ႕ ၁၉၇၂ ခုႏွစ္မွာ အီဂ်စ္ႏိုင္ငံဟာ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုကေန မစ္ဂ္-၂၁ ဂ်က္တိုက္ေလယာဥ္ေတြ၊ အက္စ္ေအ-၂၊ -၃၊ -၄၊ -၆၊ -၇၊ စတဲ့ ေျမျပင္မွ ေ၀ဟင္ပစ္ ဒံုးက်ည္ေတြ၊ တီ-၅၅ နဲ႕ -၆၂ တင့္ကားေတြကို လက္ခံ ရရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒီေနာက္မွာေတာ့ အီဂ်စ္ သမတ အန္၀ါဆဒတ္က အီဂ်စ္ႏိုင္ငံဟာ အစၥေရးႏိုင္ငံကို စစ္ခင္းမွာ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ အီဂ်စ္ စစ္သည္ေတာ္ တသန္း အထိ အသက္ေတြ စြန္႕လႊတ္ တိုက္ပြဲ၀င္မွာ ျဖစ္ေၾကာင္း တရား၀င္ ထုတ္ေဖာ္ ေျပာခဲ့ ပါတယ္။
ေအာက္တိုဘာလ ၆ ရက္ေန႕မွာေတာ့ အာရပ္ႏိုင္ငံမ်ားက ပစ္ခတ္တိုက္ခိုက္မႈမ်ားနဲ႕ အတူ စတုတၳေျမာက္ အာရပ္-အစၥေရး စစ္ပြဲ စတင္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။ စစ္ပြဲစတင္ၿပီး ေနာက္ ၃ ရက္အၾကာ ေအာက္တိုဘာ ၉ ရက္ေန႕က စတင္ၿပီး အီဂ်စ္နဲ႕ ဆီးရီးယားကို ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုက ေရေၾကာင္း၊ ေလေၾကာင္းကေန ေထာက္ပံ့ေရး ပစၥည္းေတြ မ်ိဳးစံု ေပးပို႕ခဲ့ပါတယ္။ စစ္ပြဲမွာ အီဂ်စ္၊ ဆီးရီးယား၊ ေဂ်ာ္ဒန္၊ အီရတ္ ႏိုင္ငံေတြ တိုက္ရိုက္ ပါ၀င္ၾကပါတယ္။ အယ္လ္ဂ်ီးရီးယား၊ လစ္ဗ်ား၊ ေမာ္ရိုကို၊ ေဆာ္ဒီအာေရးဘီးယားနဲ႕ ကူ၀ိတ္တုိ္႕က စစ္ေရးနဲ႕ ဘ႑ာေရး အကူအညီေတြ ေပးခဲ့ၾကသလို၊ ပါကစၥတန္၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံေတြ ကေတာင္ ေလယာဥ္မွဴးေတြ၊ ေဆးကုသေရး အဖြဲ႕ေတြ လႊတ္ေပးၿပီး ကူညီခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
အစၥေရးဘက္ကုိေတာ့ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက စစ္ေရး အကူအညီေတြ အစြမ္းကုန္ ျဖည့္ဆည္း ေပးခဲ့ ေတာ့တာပါပဲ။
သို႕ေသာ္လည္း ေအာက္တိုဘာလ ၂၂ ရက္ေန႕ အေရာက္မွာေတာ့ ဆိုင္းႏိုင္း ကၽြန္းဆြယ္ထဲမွာ အီဂ်စ္ရဲ႕ အမွတ္ (၃) တပ္ေတာ္ဟာ အစၥေရး စစ္တပ္ရဲ႕ ၀ိုင္းပတ္ ေခ်မႈန္းမႈကို လည္စင္းခံရဖို႕ အဆင္သင့္ျဖစ္ေနတဲ့ အေန အထားကို ေရာက္သြားတဲ့ အခါမွာေတာ့ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စု အၾကား အထပ္ထပ္ ေစ့စပ္ ညွိႏိႈင္းမႈ ေနာက္မွာ ကမၻာ့ ကုလသမဂၢရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အမွတ္ (၃၃၈) နဲ႕ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲဖို႕ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ ပါတယ္။
ေနာက္ ၂ ရက္အၾကာမွာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အမွတ္ (၃၃၉) ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ၿပီး ေအာက္တိုဘာလ ၂၆ ရက္ေန႕က စတင္ၿပီး တိုက္ခိုက္မႈေတြ ရပ္ဆိုင္းခဲ့ပါတယ္။ စစ္ပြဲလည္း ၿပီးဆံုး ခဲ့ပါတယ္။
၁၉၄၆ မွ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္အတြင္း ပါလက္စတုိင္းနယ္ေျမ ဆုံးရွဳံးမႈ။
အစိမ္းေရာင္မွာ ပါလက္စတုိင္းနယ္ေျမျဖစ္ၿပီး၊ အျဖဴေရာင္မွာ အစၥေရးနယ္ေျမျဖစ္သည္။
လက္ဘႏြန္ ပဋိပကၡ (၁၉၇၈)
ဒီျပသနာရဲ႕ အစကေတာ့ PLO ကေန ခြဲထြက္ခဲ့တဲ့ လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႕တခုျဖစ္တဲ့ ဖာတာ (Fatah) အဖြဲ႕က အဖြဲ႕၀င္ ၁၁ ေယာက္ဟာ ၁၉၇၈ မတ္လ ၁၁ ရက္မွာ အေမရိကန္ ကမၻာလွည့္ ခရီးသည္ တေယာက္ကို သတ္ျဖတ္ ခဲ့ပါတယ္၊ အဲဒီေနာက္ သူတို႕ဟာ အစၥေရးႏိုင္ငံရဲ႕ တတိယ အႀကီးဆံုး ၿမိဳ႕ျဖစ္တ့ဲ Haifa ၿမိဳ႕အနီးက ကမ္းရိုးတမ္း လမ္းေပၚမွာ ခရီးသည္တင္ ကားတစီးကို စီးနင္းခဲ့တယ္၊ အစၥေရး ႏိုင္ငံရဲ႕ ဒုတိယ အႀကီးဆံုး ျမိဳ႕ျဖစ္တဲ့ Tel Aviv ကို ေနာက္ထပ္ ခရီးသည္တင္ ကားတစီးနဲ႕ ေမာင္းခ် လာခဲ့တဲ့ လမ္းတေလွ်ာက္ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပစ္ခတ္မႈေတြမွာ အစၥေရး ႏိုင္ငံသား ၃၆ ေယာက္ ေသေၾကခဲ့ၿပီး ၇၆ ေယာက္ ဒဏ္ရာရခဲ့ပါတယ္။
ဒီလိုမ်ိဳး အျဖစ္အပ်က္ေတြကို ေနာက္ထပ္ မျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္တဲ့ အေနနဲ႕ Litani စစ္ဆင္ေရးလို႕ အမည္ ေပးၿပီး အစၥေရး ကာကြယ္ေရးတပ္ဖြဲ႕က ဆင္ႏႊဲခဲ့တဲ့ စစ္ပြဲတခုပဲျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ဆင္ေရးရဲ႕ ရည္မွန္းခ်က္ ကေတာ့ လက္ဘႏြန္ ေတာင္ပိုင္းေဒသကို ေျခကုပ္ယူၿပီး အစၥေရး ႏိုင္ငံထဲကို ၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ေနတဲ့ PLO အပါ အ၀င္ တျခား ပါးလက္စတိုင္း လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႕ေတြကို Litani ျမစ္ရဲ႕ ေျမာက္ဖက္ျခမ္းကို ေရာက္သည္ အထိ တိုက္ထုတ္ဖို႕ပါပဲ။ လက္ဘႏြန္ ႏိုင္ငံထဲကို မတ္လ ၁၄ ရက္ေန႕မွာ ၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
အစၥေရးရဲ႕ ဒီ စစ္ဆင္ေရးဟာ စစ္ေရးအရ ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး PLO နဲ႕ တျခား လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႕ေတြကို Litani ျမစ္ ေျမာက္ဖက္ျခမ္း ေရာက္ေအာင္ တိုက္ထုတ္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ လက္ဘႏြန္ အစိုးရရဲ႕ ကန္႕ကြက္မႈေၾကာင့္ ကုလ သမဂၢ ျငိမ္းခ်မ္းေရးထိန္သိမ္းမႈတပ္ က မတ္လ ၂၃ ရက္ေန႔ကေန စတင္ၿပီး ပဋိပကၡ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ေဒသေတြမွာ တပ္စြဲ လုိက္ပါတယ္။ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္ဖြဲ႕ကို တစိပ္တပိုင္း တပ္ရုတ္သိမ္းေစခဲ့ပါတယ္။
ပထမ လက္ဘႏြန္စစ္ပြဲ (၁၉၈၂)
ပထမလက္ဘႏြန္စစ္ပြဲလို႕ အစၥေရးႏိုင္ငံက ေခၚဆိုေလ့ရွိတဲ့ ဒီစစ္ပြဲဟာ ဇြန္လ ၆ ရက္ေန႕မွာ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္က လက္ဘႏြန္ႏိုင္ငံ ေတာင္ပိုင္းကို ၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ရာကေန စတင္ ျဖစ္ပြားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အစၥေရးက ဒီစစ္ဆင္ေရးကုိ Operation Peace of the Galillee လုိ႔ အမည္ေပးပါတယ္။
ဒီစစ္ပြဲရဲ႕ အေၾကာင္းခံကေတာ့ ဇြန္လ ၃ ရက္ေန႕မွာ ေသနတ္သမား ၃ ေယာက္က အစၥေရးသံအမတ္ Shlomo Argov ကို လန္ဒန္ျမိဳ႕ေပၚမွာ ဦးေခါင္းကို ပစ္ခတ္ၿပီး လုပ္ၾကံခ့ဲမႈျဖစ္ပါတယ္။ လုပ္ၾကံသူ ၃ ဦးလံုးကို ဖမ္းဆီး ရမိၿပီး Abu Nidal Organization (ANO) ရဲ႕ အဖြဲ႕၀င္ေတြ ျဖစ္ေၾကာင္း သိရွိရပါတယ္။ Abu Nidal ဟာ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီလို႕ ေခၚတဲ့ Fatah အဖြဲ႕ကို တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ ပါလက္စတိုင္း ႏိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအျဖစ္အပ်က္ကို လက္တုန္႕ျပန္တဲ့အေနနဲ႕ PLO တပ္ဖြဲ႕ေတြ တည္ရွိေနတဲ့ လက္ဘႏြန္ေတာင္ပိုင္းေဒသကို အစၥေရး နယ္စပ္ကေန ကီလိုမီတာ ၄၀ အကြာ အထိ ရွင္းလင္းမယ္လို႕ တရား၀င္ ထုတ္ေဖာ္ေျပာၿပီး တိုက္ခိုက္ ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီတိုက္ခိုက္မႈေၾကာင့္ပဲ စက္တင္ဘာလထဲမွာေတာ့ လက္ဘႏြန္မွာ ရွိေနတဲ့ တိုက္ခိုက္ေရး အင္အား ၆၅၀၀ အထိ ရွိတဲ့ PLO တပ္ေတြဟာ ေဂ်ာ္ဒန္၊ ဆီးရီးယား၊ အီရတ္၊ ဆူဒန္၊ ေတာင္ယီမင္၊ ေျမာက္ယီမင္၊ ဂရိ၊ တူနီးရွား စတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို တရား၀င္ ဆုတ္ခြာခဲ့ရပါေတာ့တယ္။ Multinational Force in Lebanon (MNF) ေခၚတဲ့ ႏိုင္ငံစံု တပ္ေတြ ျဖစ္တဲ့ အေမရိကန္၊ ျပင္သစ္၊ အီတလီနဲ႕ ျဗိတိသွ် တပ္ေတြက PLO ဆုတ္ခြာမႈကို ႀကီးၾကပ္ ကြပ္ကဲခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၈၃ ခုႏွစ္ ေမလမွာေတာ့ အစၥေရးတပ္ အခ်ိဳ႕ လက္ဘႏြန္ေတာင္ပိုင္းကေန စတင္ ဆုတ္ခြာ ေပးခဲ့ၿပီး စစ္ပြဲ ၿပီးဆံုးခဲ့ပါတယ္။ သို႕ေသာ္လည္း ၁၉၈၅ ခုႏွစ္ ဇြန္လ အထိ အစၥေရးတပ္မ်ား လက္ဘႏြန္ တပ္မေတာ္နဲ႕အတူ လက္ဘႏြန္ေတာင္ပိုင္းမွာ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။
ဟစ္ဇဘိုလာ
အစၥေရးကာကြယ္ေရးတပ္ဖြဲ႕ေတြ လက္ဘႏြန္ေတာင္ပိုင္းကို ၀င္ေရာက္ သိမ္းပိုက္ခ်ိန္ကေန စတင္ ေပၚေပါက္ လာၿပီး ယေန႕အခ်ိန္အထိ အစၥေရးတပ္ေတြကို ေပ်ာက္က်ားစစ္ ဆင္ႏႊဲေနခဲ့တဲ့ ဟစ္ဇဘိုလာ (Hezbollah) အဖြဲ႕ ကိုလည္း အာရပ္-အစၥေရး ပဋိပကၡထဲမွာ ထည့္သြင္း ေျပာဆိုရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဟစ္ဇဘိုလာဟာ လက္ဘႏြန္ ေတာင္ပိုင္းေဒသမွာ ယေန႕အခ်ိန္ထိ ထိန္းခ်ဳပ္ထားႏိုင္ေနတုန္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႕ဟာ ရွီယာ မြတ္ဆလင္ လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႕ တခုျဖစ္ၿပီး အာရပ္ကမၻာနဲ႕ မြတ္ဆလင္ကမၻာက အသိအမွတ္ျပဳထားတဲ့ ေတာ္လွန္ေရး အဖြဲ႕အစည္း တခုလည္း ျဖစ္ေနခဲ့ပါတယ္။
ဟစ္ဇဘုိလာ တပ္ဖဲြ႔၀င္ ၂ဦး (ဓာတ္ပုံ-AP)
အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၊ အစၥေရး၊ ကေနဒါနဲ႕ နယ္သာလန္ ႏို္င္ငံေတြကေတာ့ ဟစ္ဇဘိုလာကို အၾကမ္းဖက္ အဖြဲ႕ အစည္းအျဖစ္ ေၾကညာထားပါတယ္။ ၁၉၈၂ လက္ဘႏြန္ စစ္ပြဲ အခ်ိန္ကေန စတင္ၿပီး ယေန႕ထက္ထိ အေသခံ ဗံုးခြဲမွႈမ်ား၊ ျပန္ေပးဆြဲမႈမ်ား၊ ေခ်ာင္းေျမာင္း ပစ္ခတ္မႈမ်ား၊ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ စီးနင္းတိုက္ခိုက္မႈမ်ားနဲ႕ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္ဖြဲ႕ေတြကို ဟစ္ဇဘိုလာ တပ္ဖြဲ႕ေတြက ဆက္တိုက္ တိုက္ခိုက္ေနခဲ့ပါတယ္။
တခု အံ့ၾသစရာ ေကာင္းတာကေတာ့ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ ၁၁ ရက္ေန႕မွာ World Trade Center ကို Al Qaeda က တိုက္ခိုက္မႈကို ဟစ္ဇဘိုလာေတြက အရပ္သားမ်ားကို တိုက္ခိုက္မႈအျဖစ္ ရႈံ႕ခ်ခဲ့တာပဲ ျဖစ္ပါ တယ္။ ပင္တဂြန္ စစ္ဌာနခ်ဳပ္အေပၚ တိုက္ခိုက္မႈကိုေတာ့ ေထာက္ခံျခင္းလည္း မျပဳ၊ ရႈံ႕ခ်ျခင္းလည္း မရွိဘဲ ဟစ္ဇဘိုလာက ႏႈတ္ပိတ္ေနခဲ့ပါတယ္။
ပထမ အင္တီဖာဒါ လႈပ္ရွားမႈ (၁၉၈၇)
Intifada ဒါမွမဟုတ္ war of stones လို႕ ေခၚတဲ့ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္ဖြဲ႕ေတြကို ေက်ာက္တံုး ေက်ာက္ခဲ ေတြနဲ႕ ပစ္ခတ္ တိုက္ခိုက္မႈ ျဖစ္တဲ့ ပါလက္စတိုင္း ျပည္သူ လူထုရဲ႕ အစၥေရး အုပ္ခ်ဳပ္မႈကို ဆန္႕က်င္တဲ့ လႈပ္ရွားမႈဟာ Jabalia ဒုကၡသည္ စခန္းကေန စတင္ ေပၚေပါက္ခဲ့ပါတယ္။
ဒီလႈပ္ရွားမႈအတြင္းမွာ ပါလက္စတိုင္းျပည္သူ ၁၀၀၀ ေလာက္ကို ပါလက္စတိုင္းေတြကပဲ သစၥာေဖာက္တယ္လို႕ ယူဆၿပီး သတ္ျဖတ္ခဲ့ ပါတယ္။ တကယ့္ တကယ္ ကေတာ့ သတ္ျဖတ္ ခံရသူေတြရဲ႕ အနည္းစုကိုသာ အစၥေရး အာဏာပိုင္ ေတြနဲ႕ ဆက္သြယ္ခဲ့တယ္လို႕ သက္ေသျပႏိုင္ခဲ့တာပါ။
ဒီလႈပ္ရွားမႈဟာ ၁၉၈၇ ခုႏွစ္ကေန ၁၉၉၃ ခုႏွစ္ထိ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကာလေတြအတြင္းမွာ အစၥေရး တပ္ေတြ လက္ခ်က္နဲ႕ ပါလက္စတိုင္း ျပည္သူေတြ ၁၂၀၀ ေလာက္ ေသေၾကခဲ့ၿပီး ပါလက္စတိုင္း လူထု လက္ခ်က္နဲ႕ အစၥေရးစစ္သား ၁၆၀ ေက်ာ္လည္း ေသဆံုးခဲ့ရပါတယ္။ ပါလက္စတိုင္းျပည္သူ ၁၂၀,၀၀၀ ေက်ာ္ လည္း အဖမ္း အဆီး ခံခဲ့ရပါတယ္။< ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲ (၁၉၉၀) ဒီစစ္ပဲြကေတာ့ အီရတ္ႏုိင္ငံက သူ႔လုိပဲ အာရပ္ႏုိင္ငံတခုျဖစ္တ့ဲ ကူ၀ိတ္ကုိ က်ဴးေက်ာ္ သိမ္းပုိက္ရာကေန ျဖစ္ခ့ဲ ပါတယ္။ ၁၉၉၀ ၾသဂုတ္ ၂ ရက္ေန႕ကေန ၁၉၉၁ ေဖေဖာ္၀ါရီ ၂၈ ရက္ေန႕အထိ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပါရွန္း ပင္လယ္ေကြ႕ စစ္ပြဲမွာလည္း အစၥေရးႏိုင္ငံဟာ ပါ၀င္ ပတ္သက္ခ့ဲရျပန္ပါတယ္။ ၾသဂုတ္လမွာ ကူ၀ိတ္ႏိုင္ငံကို ၀င္ေရာက္သိမ္းပိုက္ခဲ့တဲ့ အီရတ္ႏိုင္ငံအေပၚ စစ္ေရးအရ အေရးယူ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ အျဖစ္ ကုလ သမဂၢရဲ႕ အတည္ ျပဳခ်က္နဲ႕အတူ ႏိုင္ငံေပါင္း ၃၄ ႏိုင္ငံပါ၀င္တဲ့ ညြန္႕ေပါင္း တပ္ဖြဲ႕ ေတြက ကူ၀ိတ္ကို က်ဴးေက်ာ္ထားတဲ့ အီရတ္ တပ္ေတြကို တိုက္ထုတ္ ရာကေန ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲ စတင္ခဲ့ ပါတယ္။ ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲမွာ အီရတ္က အစၥေရးႏိုင္ငံကို စစ္ထဲပါ၀င္လာေအာင္ စကဒ္ဒံုးက်ည္ေတြ ပစ္ခတ္ၿပီး ရန္စ ခဲ့ပါတယ္။ အီရတ္ရဲ႕ တြက္ကိန္းမွာေတာ့ ညြန္႕ေပါင္းတပ္ဖြဲ႕ထဲမွာ အစၥေရးႏိုင္ငံ ပါ၀င္လာခဲ့ရင္ အေမရိကန္နဲ႕ ညြန္႕ေပါင္း အျဖစ္ တြဲေနတဲ့ အာရပ္ႏိုင္ငံေတြ ထြက္သြားလိမ့္မယ္လို႕ ယူဆခဲ့တာပါပဲ၊ ဒါ့အျပင္ ဘာသာေရး စစ္ပြဲ အသြင္ ေဆာင္ေအာင္လည္း အားထုတ္ခဲ့တာပါပဲ။ ဒီလိုနဲ႕ အစၥေရးႏိုင္ငံေပၚ စကဒ္ဒံုးက်ည္ စုစုေပါင္း ၃၉ လံုး ပစ္ခတ္ၿပီး ရန္စခဲ့ပါတယ္။ ဘယ္တုန္းကမွ နားရြက္ တံေတြး ဆြတ္တာကုိ ၿငိမ္ မခံခဲ့တဲ့ အစၥေရး ႏိုင္ငံက ဒီတခါေတာ့ ၿငိမ္ခံခ့ဲပါတယ္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ ဖိအား ေပးမႈေၾကာင့္သာ ျငိမ္ခံေနခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ကလည္း အစၥေရးကို စစ္ေရး အရ ၀င္ေရာက္ မစြက္ဖက္ေအာင္ သံတမန္ နည္းအရ အစြမ္းကုန္ ဖိအား ေပးခဲ့တဲ့ အျပင္ Patriot ေခၚတဲ့ ဒံုးခြင္းဒံုး Anti-Missile System ေတြ ေပးပို႕ၿပီး စကဒ္ ဒံုးက်ည္ေတြ ရန္က ကာကြယ္ ႏိုင္ေအာင္ ျဖည့္ဆည္း ေပးခဲ့ ပါတယ္။ အကယ္၍သာ အစၥေရး ေလတပ္က အီရတ္ကို လာေရာက္ ဗံုးၾကဲခဲ့ရင္ ေဂ်ာ္ဒန္နဲ႔ ဆီးရီးယား ႏိုင္ငံ ေတြကို ျဖတ္ေက်ာ္လာရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ဒီႏိုင္ငံေတြ ကလည္း စစ္ပြဲထဲကို အီရတ္ ဘက္ကေန ပါ၀င္ တိုက္ခိုက္ လာႏိုင္ေျခ ရွိတာေၾကာင့္ ပိုမို ရႈပ္ေထြးမႈ ျဖစ္လာေစမွာပါပဲ။ သူ႕ကို ထိလာရင္ အျမဲတမ္း လက္တုန္႕ျပန္ေလ႕ရွိတဲ့ အစၥေရးႏိုင္ငံကိုေတာ့ ဒီစစ္ပြဲမွာ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက နားခ်ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။
မုိင္းနင္းမိေသာ ကေလးငယ္တဦး
ေအာ္စလို သေဘာတူညီခ်က္ (၁၉၉၃)
အေမရိကန္သမတ ကလင္တန္ ေရွ႕ေမွာက္မွာ ဆိုဗီယက္ ျပည္ေထာင္စုက အဲန္ဒရီေကာ့ဇီယက္ဗ္၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက ၀ါရဲန္ခရစၥတိုဖာတို႕ကို သက္ေသထားၿပီး အစၥေရး ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ယစ္ဇက္ရာဘင္နဲ႕ PLO ရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ ယာဆာရာရာဖတ္တို႕ ေနာ္ေ၀းႏိုင္ငံ ေအာ္စလိုျမိဳ႕မွာ ၾသဂုတ္လ ၂၀ ရက္ေန႕က တရား၀င္ လက္မွတ္ ေရးထိုးခဲ့ၾကတဲ့ သေဘာတူညီခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။
သေဘာတူညီခ်က္အရ ဂါဇာကမ္းေျမွာင္ေဒသနဲ႕ West bank ေခၚတဲ့ ေဂ်ာ္ဒန္ျမစ္ အေနာက္ဖက္ကမ္း ေဒသ ေတြ ကေန အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္ေတြကို ဆုတ္ခြာေပးမွာ ျဖစ္ၿပီး Palestinian Authority ေခၚတဲ့ ပါလက ္စတိုင္း အစိုးရကို ဖြဲ႕စည္းၿပီး ဒီေဒသေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ေပးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီနည္းနဲ႔ ပါလက္စတုိင္း အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရေဒသ ေပၚေပါက္လာပါတယ္။
ဒုတိယ အင္တီဖာဒါ လႈပ္ရွားမႈ (၂၀၀၀)
၂၀၀၀ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလမွာ စတင္ခဲ့တဲ့ ပါလက္စတိုင္းျပည္သူလူထုရဲ႕ ဒုတိယ အၾကိမ္ ေျမာက္ လူထု အံုၾကြမႈပဲ ျဖစ္ပါ တယ္။ ယေန႕ထက္ထိ ဒီအံုၾကြမႈရဲ႕ အက်ိဳးဆက္ေတြကို ေတြ႔ေနရဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဂ်ဴဒစ္ဇဲမ္နဲ႕ အစၥလာမ္ ဘာသာေတြမွာ ဘာသာေရးအရ အေရးပါတဲ့ ေဂ်ရုဆလင္ ျမိဳ႕ေဟာင္းမွာရွိတဲ့ Temple Mount ဆိုတဲ့ ဘုရား ေက်ာင္းကို စက္တင္ဘာလ ၂၈ ရက္မွာ အစၥေရး အတိုက္အခံ ေခါင္းေဆာင္ ေအရီယယ္လ္ ရွရြန္ နဲ႕ လီကြတ္ပါတီက ကိုယ္စားလွယ္တခ်ိဳ႕ သြားေရာက္ လည္ပတ္ခဲ့တဲ့ အေပၚ အာရပ္ ကမၻာက မခံမရပ္ႏိုင္ ျဖစ္ရာ ကေန အံုၾကြမႈေတြ ျဖစ္လာတဲ့ ျဖစ္စဥ္အျပင္ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ ဇူလိုင္လ ၁၁ ရက္ ကေန ၂၅ ရက္ထိ က်င္းပ ခဲ့တဲ့ အေရွ႕ အလယ္ပိုင္း ေဒသ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ေဒးဗစ္စခန္း ထိပ္သီး ေဆြးေႏြးပြဲကေန PLO ရဲ႕ေခါင္းေဆာင္ ယာဆာ ရာဖတ္ ေက်ာခိုင္း ထြက္လာတဲ့ ျဖစ္စဥ္ကလည္း ဒီ အျဖစ္အပ်က္ႀကီးကို ျဖစ္ပြား ေစခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအံုၾကြမႈမွာ ပါလက္စတိုင္းေတြရဲ႕ တိုက္ခိုက္မႈေၾကာင့္ အစၥေရး ျပည္သူလူထု ၁၀၀၀ ေက်ာ္ ေသဆံုးခဲ့ရၿပီး ပါလက္ စတိုင္း ျပည္သူ လူထု ၅၀၀၀ နီးပါးလည္း အသက္ ဆံုးရႈံးခဲ့ရပါတယ္။
ဒုတိယ လက္ဘႏြန္စစ္ပြဲ (၂၀၀၆)
ဒီစစ္ပြဲကို ျဖစ္ေစခဲ့တဲ့ ဘက္ ႏွစ္ဖက္ကေတာ့ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္ဖြဲ႕နဲ႕ ဟစ္ဇဘိုလာ ျပည္သူ႕စစ္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဇူလိုင္လ ၁၂ ရက္ေန႕မွာ အစၥေရး နယ္စပ္ျမိဳ႕ေတြမွာရွိတဲ့ စစ္စခန္းေတြကို ဟစ္ဇဘိုလာ ျပည္သူ႕စစ္ေတြက ဒံုးက်ည္ ေတြနဲ႕ တိုက္ခိုက္မႈ ကေန စတင္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အစၥေရး နယ္စပ္ကို ျဖတ္ေက်ာ္ၿပီး ေပ်ာက္က်ား တပ္ ေတြနဲ႕ အစၥေရး တပ္ဖြဲ႕ေတြကို ဟစ္ဇဘိုလာ ျပည္သူ႕စစ္ေတြက စတင္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါတယ္။
မၾကာခင္မွာပဲ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္ဖြဲ႕ေတြနဲ႕ အစၥေရးေလတပ္က လက္ဘႏြန္ႏိုင္ငံအတြင္းက စစ္ေရးအရ အခ်က္ အခ်ာ က်တဲ့ တံတားေတြ အေဆာက္အဦးေတြကို အေျမာက္နဲ႕ပစ္ ဗံုးၾကဲၿပီး တိုက္ခိုက္ ခဲ့ပါတယ္။ ဇူလိုင္ ၁၆ ရက္ မွာေတာ့ - ဆီးရီးယားနဲ႕ အီရန္ႏိုင္ငံေတြက ေက်ာေထာက္ ေနာက္ခံ ျပဳေပး ထားၿပီး လက္ဘႏြန္ ႏိုင္ငံက ဧည့္ခံ ေပးထားတဲ့ အၾကမ္းဖက္ သမားေတြကို အစၥေရး ႏိုင္ငံက တိုက္ ထုတ္မွာ ျဖစ္ပါတယ္၊ လက္ဘႏြန္ အစိုးရ ကိုေတာ့ တိုက္ေနတာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး- လို႕ အစၥေရး အစိုးရက တရား၀င္ ေၾကျငာခ်က္ ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ - အၾကမ္းဖက္ သမားေတြကို လက္ခံထားတဲ့ လက္ဘႏြန္ အစိုးရသာ အရာရာ ကိစၥအားလံုး အတြက္ တာ၀န္ ရွိပါ တယ္ - လို႕လည္း တရား၀င္ ထုတ္ေဖာ္ ေျပာၾကားခဲ့ ပါေသးတယ္။
စစ္ပြဲအတြင္း အျပစ္မဲ့ ျပည္သူလူထု မ်ားစြာ ေသေၾကခဲ့ရၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရး ေကာင္စီ က ၾသဂုတ္လ ၁၁ ရက္ေန႕မွာ ထုတ္ျပန္ေၾကညာခဲ့တဲ့ ကုလ သမဂၢလံုျခံဳေရးေကာင္စီ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အမွတ္ (၁၇၀၁) ထြက္ရွိလာပါတယ္။ ေနာက္တေန႕မွာ လက္ဘႏြန္အစိုးရနဲ႕ ဟစ္ဇ္ဘိုလာက ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို လက္ခံ ခဲ့ၿပီး အစၥေရးက ၁၃ ရက္ေန႕မွာ လက္ခံခဲ့ၿပီးတဲ့အခါ ၾသဂုတ္လ ၁၄ ၇က္ေန႕မွာ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲေရး စတင္ခဲ့ ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႕ စစ္ပြဲလည္း ၿပီးဆံုးခဲ့ပါတယ္။
ဟားမတ္ဇ္
ဟားမတ္ဇ္ရဲ႕ အဓိပၸာယ္ကေတာ့ အစၥလာမ္ခုခံေရးလႈပ္ရွားမႈ (Islamic Resistance Movement) လို႕ ဆိုပါ တယ္။ ဟားမတ္ဇ္ေတြဟာ ပါလက္စတိုင္း-ဆြန္နီ မြတ္ဆလင္္ ျပည္သူ႕စစ္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ လက္ရွိမွာ ပါလက္ စတိုင္း အစိုးရ အဖြဲ႕မွာ ေနရာ အမ်ားဆံုး ရရွိ ထားတဲ့ အဖြဲ႕လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဟားမတ္ဇ္ဟာ ၁၉၈၇ ခုုႏွစ္ ပထမ အင္တီ ဖာဒါး လႈပ္ရွားမႈမွာ စတင္ ဖြဲစည္းခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အေသခံ ဗံုးခြဲမႈေတြ အရပ္သားေတြကို ပစ္မွတ္ ထား တိုက္ခိုက္ ခဲ့မႈေတြေၾကာင့္ နံမည္ဆိုးနဲ႕ ေက်ာ္ၾကားတဲ့ အဖြဲ႕အစည္း တခုလည္း ျဖစ္ေနခဲ့ပါတယ္။
ဟားမတ္ဇ္ရဲ႕ ေၾကညာခ်က္ကေတာ့ အစၥေရးႏိုင္ငံကို သိမ္းယူၿပီး အစၥေရးလို႕ အမည္ရေနတဲ့ ေဒသမွာ ပါလက္ စတိုင္း အစၥလာမ္ႏိုင္ငံနဲ႕ အစားထိုးေရးပဲ ျဖစ္တယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။
ဂါဇာပဋိပကၡ (၂၀၀၈-၂၀၀၉)
၂၀၀၈ ဒီဇင္ဘာ ၁၉ ရက္ေန႕မွာ ကုန္ဆံုးသြားတဲ့ ၆ လၾကာ အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး သေဘာတူညီခ်က္ အၿပီး ဒီဇင္ဘာ ၂၇ ရက္ေန႕မွာ Operation Cast Lead လို႕ ေခၚတဲ့ စစ္ဆင္ေရးနဲ႕ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္ဖြဲ႕ ေတြက ဟားမတ္ဇ္ တပ္ဖြဲ႕ေတြရွိရာ ဂါဇာေဒသကို ထိုးစစ္ဆင္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါတယ္။ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲ ထားစဥ္ ကာလေတြ အတြင္းမွာ အစၥေရးႏိုင္ငံ ေတာင္ပိုင္းေဒသေတြမွာ ရွိတဲ့ ျမိဳ႕ေတြကို ဟားမတ္ဇ္ တပ္ေတြက ဒံုးက်ည္ ေတြနဲ႕ ပစ္ခတ္ တိုက္ခိုက္မႈေတြ ရွိခဲ့တာေၾကာင့္ ေနာင္ကို ဒီလို တိုက္ခိုက္မႈမ်ိဳးေတြ ေနာက္ထပ္ မျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ ဖို႕အတြက္ ရည္ရြယ္တာလို႕လည္း အစၥေရးစစ္တပ္က ေျပာဆိုပါတယ္။
စစ္ဆင္ေရးစတင္ၿပီး ၄ မိနစ္အတြင္းမွာ အစၥေရးေလတပ္က ဟားမတ္ဇ္ အေျခခံစခန္းေတြ၊ ေလ့က်င့္ေရး ဌာနေတြ၊ ကြပ္ကဲေရးရံုးေတြ အပါအ၀င္ ပစ္မွတ္ေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္ကို ဗံုးၾကဲ တိုက္ခိုက္ခဲ့တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။ သို႕ေသာ္လည္း လက္ေတြ႔မွာ ကေလးငယ္ေပါင္း ၄၀၀ ခန္႔၊ အမ်ိဳးသမီး တရာေက်ာ္ အပါအ၀င္ အရပ္သား ၁၃၀၀ ေက်ာ္ ေသဆံုးခဲ့ရတာပါပဲ။
ဗံုးၾကဲတိုက္ခိုက္မႈမ်ား အၿပီး ၂၀၀၉ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီ ၃ ရက္ေန႕မွာ စတင္ခဲ့တဲ့ အစၥေရး ကာကြယ္ေရး တပ္မေတာ္ရဲ႕ ေျမျပင္ စစ္ဆင္ေရးက ဂါဇာေဒသကို ၃ ပိုင္းပိုင္းၿပီး ထိန္းခ်ဳပ္ထားပါတယ္။ ဇန္န၀ါရီ ၈ ရက္ေန႕မွာ ကမၻာ့ ကုလ သမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီက ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အမွတ္ (၁၈၆၀)ကို ထုတ္ျပန္ၿပီး အပစ္အခတ္ရပ္စဲဖို႕နဲ႕ အစၥေရး တပ္ေတြ ဂါဇာေဒသကေန ဆုတ္ခြာေပးဖို႕ ေတာင္းဆိုလိုက္ပါတယ္။ သို႕ေသာ္လည္း ႏွစ္ဖက္လံုးက ခ်က္ခ်င္း မလုိက္နာပါဘူး။ ၃ ပတ္အၾကာမွာမွ အပစ္အခတ္္ ရပ္စဲေရးေၾကညာၾကပါတယ္။
ကုလသမဂၢ အေထြေထြ အတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္ ဘန္ကီမြန္းက လူေပါင္းမ်ားစြာ ေသေၾကခဲ့ၿပီးေၾကာင္းနဲ႕ အမ်ားစုဟာ အျပစ္မဲ့ အရပ္သားေတြသာ ျဖစ္ေၾကာင္းကိုေတာ့ ထုတ္ေဖာ္ေျပာသြားခဲ့ပါၿပီ။
ကုလသမဂၢ၏ စာသင္ေက်ာင္းမ်ားလည္း အတုိက္ခုိက္ခံခ့ဲရၿပီး အမ်ားအျပား ေသဆုံးခ့ဲသည္။
နိဂံုး
စစ္ပြဲတခုမွာ အေသအေပ်ာက္ဆိုတာကေတာ့ ရွိၾကစျမဲပါပဲ။ သို႕ေသာ္လည္း တိုက္ခိုက္ ေနၾကတဲ့ ႏွစ္ဖက္က စစ္သည္ ေတြ အစား စစ္ပြဲ ခင္းက်င္းရာ ေဒသမွာ ေနထိုင္ေနတဲ့ အျပစ္မဲ့တဲ့ ကေလးေတြ ေသေၾကေနၾက တာက ေတာ့ ေၾကကြဲစရာေကာင္းတဲ့ အျဖစ္ အပ်က္ပါပဲ။
အာရပ္-အစၥေရးစစ္ပြဲကေနတဆင့္ ဆက္စပ္စဥ္းစားမိတဲ့အခါ က်ေနာ္တို႕ တိုင္းျပည္မွာလည္း အျပစ္မဲ့တဲ့ ကေလးေတြ အျပစ္မဲ့တဲ့ ျပည္သူေတြ ဘယ္ေလာက္ ေသေၾကခဲ့ၾကၿပီလည္း ဆိုတာ စဥ္းစားမိပါတယ္။ ဒီလို အျဖစ္အပ်က္ေတြကို ရပ္တန္းကရပ္ေအာင္ ဘယ္လို လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ၾကမလဲ။
အာရပ္-အစၥေရး ပဋိပကၡလို အားလံုး ဆက္စပ္ ပတ္သက္ ယွက္ႏြယ္ ရႈပ္ေထြးေနတဲ့ ျဖစ္စဥ္ေတြကို ေလ့လာ သံုးသပ္ၾကည့္ၿပီးတဲ့အခါ က်ေနာ္တို႕ ႏိုင္ငံအတြက္ သင္ခန္းစာယူစရာ တခုခု ရိွမွာ ေသခ်ာပါတယ္။ ။
| 