ဗြိတိသျှအင်ပါယာ: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ
Content deleted Content added
အရေးမကြီး robot Adding: mr:ब्रिटिश साम्राज्य |
အရေးမကြီး robot Adding: tk:Britan imperiýasy; cosmetic changes |
||
စာကြောင်း ၂ -
[[File:BritishEmpire1919.png|thumb|300px|ဗြိတိသျှအလံတော် နှင့် တစ်ချိန်က ဗြိတိသျှ အင်ပါယာ၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသ ဖြစ်ခဲ့ကြသော ကမ္ဘာပေါ်ရှိ နယ်မြေများ။ လက်ရှိ ဗြိတိသျှ ပင်လယ်ရပ်ခြား နယ်မြေများ ကို အနီရောင် အောက်ခံမျဉ်းသား ထားသည်။]]
'''ဗြိတိသျှ အင်ပါယာ''' သည် ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း(United Kingdom)မှ အုပ်ချုပ်သော သို့မဟုတ် စီမံခန့်ခွဲသော ဒိုမီနီယမ်များ၊ ကိုလိုနီများ၊ အထိန်းသိမ်းခံနိုင်ငံများ၊ အုပ်ချုပ်ပိုင်ခွင့်အောက်တွင် ထားရှိသောနိုင်ငံများနှင့် အခြားနယ်ပယ်များတို့နှင့် ဖွဲ့စည်းထားရှိခဲ့ပြီး ၎င်းတို့သည် ၁၆ ရာစု နှောင်းပိုင်းနှင့် ၁၇ ရာစုအစောပိုင်းတို့တွင် အင်္ဂလန်မှ ထူထောင်ခဲ့သော ပင်လယ်ရပ်ခြား ကိုလိုနီများ၊ အရောင်းအဝယ်ဋ္ဌာနများတို့နှင့်အတူ ပေါ်ပေါက် ခဲ့သည်။ ၎င်းအထွတ်အထိပ်ဖြစ်နေချိန်တွင် သမိုင်းတွင် အကြီးဆုံးသော အင်ပါယာ တစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး ရာစုနှစ်တစ်ခုကျော် တိုင်အောင် အထင်ကရဖြစ်သည့် ကမ္ဘာ့အင်အားကြီး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ၁၉၂၂ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ အင်ပါယာသည် ထိုအချိန်က ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ လေးပုံတစ်ပုံဖြစ်သောလူဦးရေ ၄၅၈ သန်း ကျော်ခန့် ကို သြဇာလွှမ်းမိုးခဲ့ပြီး အကြမ်းအားဖြင့် ကမ္ဘာ၏စုစုပေါင်း မြေပြင်ဧရိယာ လေးပုံတစ်ပုံဖြစ်သော
ရလဒ်တစ်ခုအနေဖြင့် ၎င်း၏ နိုင်ငံရေး၊ ဘာသာ စကား နှင့် ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်များသည် ၎င်းတို့ အုပ်ချုပ်သော နေရာ ဒေသများသို့ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။ နယ်ချဲ့တို့၏ တန်ခိုးသြဇာ အထွတ်အထိပ် ရောက်နေ ချိန်တွင် " ဗြိတိသျှ အင်ပါယာပေါ်တွင် ဘယ်သောအခါမျှ နေမဝင်ပါ " ဟု ပြော လေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ အဘယ့် ကြောင့်ဆိုသော် တစ်ကမ္ဘာလုံးအနှံ့ ၎င်းတို့ ဩဇာ လွှမ်းခြုံထားခြင်းသော မြောက်မြားစွာ သော နယ်ပယ်ဒေသ များအနက်မှ အနည်းဆုံးတစ်ခုပေါ်တွင် နေမင်းကြီးသည် အမြဲတမ်း ထွန်းလင်းတောက် ပနေမည်မှာ သေချာ သောကြောင့်ဖြစ်သည်။
== နယ်မြေသစ်ရှာဖွေကြပုံများ ==
နယ်ပယ်သစ်များကို ရှာဖွေနေသည့် အချိန် ဖြစ်သည့် ၁၅ နှင့် ၁၆ ရာစု အတောအတွင်းတွင်၊ ပေါ်တူဂီ နှင့် စပိန် တို့သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဥရောပမှ စူးစမ်းရှာဖွေခြင်းကို စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြပြီး ထိုဖြစ်စဉ်တွင် ပင်လယ်ရပ်ခြား အင်ပါယာကြီးများကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအင်ပါယာများမှ နှင်းအပ်သည့် ကြီးကျယ်သော ကြွယ်ဝချမ်းသာ မှုများအပေါ်တွင် ဝန်တိုမှုဖြစ်ပေါ်ကာ အင်္ဂလန်၊ ပြင်သစ် နှင့် နယ်သာလန် တို့သည် အမေရိကနှင့် အာရှတို့တွင် ၄င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင်ကိုလိုနီများနှင့် ကုန်သွယ်မှုကွန်ရက်များကို စတင်ထူထောင်လာကြသည်။
၁၇ နှင့် ၁၈ ရာစု များတွင် အစဉ်လိုက်ဖြစ်ပွားသော နယ်သာလန်နှင့် ပြင်သစ် စစ်ပွဲများသည် အင်္ဂလန်အား ( ဗြိတိန်၊ စကော့တ လန်နှင့် ၁၇၀၇ ပေါင်းစည်းခြင်း အက်ဥပဒေ ကို လိုက်နာခြင်းဖြင့်) မြောက်အမေရိကနှင့် အိန္ဒိယတို့တွင် လွှမ်းမိုးမှုရှိသော ကိုလိုနီ တန်ခိုးသြဇာဖြင့် ချန်ရစ်ထားခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ ၁၇၈၃ ခုနှစ်တွင် မြောက်အမေရိက၌ ဖြစ်ပွားခဲ့သော လွတ်လပ်ရေး တိုက်ပွဲတစ်ခုအပြီးတွင် ကိုလိုနီနယ်မြေ တစ်ဆယ့်သုံးခုကို လက်လွတ်ဆုံးရှုံးခဲ့ရခြင်းသည် ဗြိတိန်တို့ အတွက် အလွန်တရာ ခံလိုက်ရသောထိုးနှက်ချက်တစ်ရပ် ဖြစ်ခဲ့ပြီး လူဦးရေအထူထပ်ဆုံး ကိုလိုနီနယ်မြေများမှ ခံစားခွင့်ကို ပိတ်ပင်ထားခြင်း ဖြစ်ခဲ့သည်။ ထိုကဲ့သို့ အနှောင့်အယှက်ရှိသော်လည်း ဗြိတိသျှ တို့၏ အာရုံစိုက်မှုမှာ အာဖရိက၊ အာရှ နှင့် ပစိဖိတ်တို့ ဆီသို့ လျင်မြန်စွာ ပြောင်းသွားခဲ့သည်။
== ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်အဆင့်တိုးမြှင့်ခြင်း ==
၁၈၁၅ ခုနှစ် Napoleonic France (နပိုလီယန် ပြင်သစ်) ကို အနိုင်ရပြီးနောက်တွင် ဗြိတိန်တို့သည် ရာစုနှစ်တစ်ခု လုံးတွင် ပြိုင်ဘက် ကင်းသော သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို လက်တွေ့အားဖြင့် အကျိုးခံစားခဲ့ပြီး ၄င်း၏ အင်ပါယာ ဦးပိုင်များကို တစ်ကမ္ဘာလုံး အနှံ့ချဲ့ထွင်တော့သည်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်အဆင့်တိုးမြှင့်ခြင်းများကို ၄င်းတို့ လူမျိုး လူဖြူများ အခြေချသည့် ကိုလိုနီ နယ်မြေများ အားပေးအပ်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့အနက်အချို့မှာ ဒိုမီနီယမ်များအဖြစ် ပြန်လည်၍ အဆင့်ခွဲခြားခြင်း ခံရသည်။
၁၉ ရာစု နှောင်းပိုင်းတွင်
၂၀ ရာစု၏ ကျန်ရှိသည့်အပိုင်းတွင် အင်ပါယာ၏ နယ်မြေပိုင်နက်အများစုသည် ဥရောပအင်အားကြီးနိုင်ငံများ၏ ကြီးမားသော တစ်ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကိုလိုနီနိုင်ငံကို လွတ်လပ်ရေးပေးရေးလှုပ်ရှားမှု ၏
== အမွေအနှစ် ==
ယူနိုက်တက် ကင်းဒမ်း (United Kingdom)သည် ဗြိတိသျှကျွန်းများအပြင်ဘက်ရှိ နယ်မြေဒေသ ၁၄ ခု အပေါ်တွင် အချုပ်အခြာ အာဏာကို ထိန်းသိမ်းထားပြီး ၎င်းတို့အား ၂၀၀၂ ခုနှစ် တွင်
== ဗြိတိသျှ ပင်လယ်ရပ်ခြား နယ်မြေဒေသများ တစ်ဆယ့်လေးခု ==
[[File:BritishEmpire1815.png|thumb|200px|left|ဗြိတိသျှ အင်ပါယာသည် နပိုလီယံ၏ အောင်မြင်မှုနယ်မြေများကိုလည်း ရရှိခဲ့သည်။]]
ယခင် ဗြိတိသျှကိုလိုနီအများစုမှာ
ဆယ်စုနှစ်များနှင့် အချို့အခြေအနေများတွင် ရာစုနှစ်များအထိ ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်ချုပ်ခြင်းနှင့် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ခြင်းတို့သည် ဗြိတိသျှအင်ပါယာမှ ပေါ်ထွက်လာသော လွတ်လပ်သည့်နိုင်ငံများအပေါ်တွင် ၎င်းတို့၏ အမှတ် အသားများကို ချန်ထားခဲ့ကြသည်။ အင်ပါယာသည် တစ်ကမ္ဘာလုံးအနှံ့ရှိ နယ်မြေများတွင် အင်္ဂလိပ်စာအသုံး ပြုခြင်းကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ ယနေ့တွင် ၎င်းသည် လူဦးရေ သန်း ၄၀၀ ၏ အဓိက ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး တစ် ဘီလီယံ ကျော်မျှသည် ဤဘာသာစကားကို ဒုတိယ သို့မဟုတ် နိုင်ငံခြား ဘာသာစကားအဖြစ် ပြောဆိုကြ သည်။၂၀ ရာစု နောက်ပိုင်း နှစ်ဝက်များမှနေ၍ [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာ|အင်္ဂလိပ်စာ]] ပျံ့နှံ့ခြင်းသည် ဗြိတိသျှအင်ပါယာမှ ပေါက်ဖွား လာသော [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]၏ ယဉ်ကျေးမှုလွှမ်းမိုးခြင်းမှ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ကူညီမှုကြောင့်ဖြစ်သည်။
အင်္ဂလိပ် ပါလီမန်စနစ်သည် ယခင် ကိုလိုနီနိုင်ငံများစွာ၏ အစိုးရများအတွက် ပုံစံအဖြစ် အသုံးချနိုင်ပြီး၊ တရား ဥပဒေ စနစ်များအတွက် အင်္ဂလိပ် ရှေးထုံးတမ်းဥပဒေ ကို အသုံးပြုကြရသည်။ယူနိုက်တက် ကင်းဒမ်း၏ အဆင့်အမြင့်ဆုံး အယူခံရုံးများတွင် တစ်ခုအပါအဝင်ဖြစ်သော
ဘုရား ကျောင်းများ၊ [[မီးရထား]] ဘူတာရုံများနှင့် အစိုးရအဆောက်အအုံတို့တွင် တွေ့ရသော ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီဆိုင်ရာ ဗိသုကာလက်ရာများ သည် တစ်ချိန်က ဗြိတိသျှ အင်ပါယာ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ခဲ့သော မြို့များတွင် ဆက်လက် ၍ တည်ရှိနေဆဲဖြစ် သည်။ ဗစ်တိုးရီးယား ဗြိတိန်တွင် ဖွံ့ဖြိုးခဲ့သော ဘောလုံးနှင့်ကစားရသည့် ကစားနည်း များ- ဘောလုံးပွဲ ၊ ခရစ်ကတ်၊ တစ်သင်းလျှင် ဆယ့်သုံးယောက်စီဖြင့် ကစားရသော ကြေးစား အဆင့် ရွတ်ဘီ ဘောလုံး ကစား နည်းစနစ် ၊ တစ်သင်းလျှင် ဆယ့်ငါးယောက်စီဖြင့် ကစားရသော အပျော်တမ်း အဆင့်ရွတ်ဘီ ဘောလုံး ကစား နည်းစနစ် ၊ [[တင်းနစ်ကစားခြင်း]] နှင့် [[ဂေါက်သီး ကစားခြင်း]] တို့သည် တိုင်းတစ်ပါးသို့ တင်ပို့ခြင်းခံရသည်၊ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်းတို့သည် အင်ပါယာ စနစ် ဖြစ်သော ဗြိတိသျှတို့ ရွေးချယ်ထား သည့် တိုင်းတာခြင်း စနစ် ဖြစ်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှတို့၏ အစဉ်အလာ ဖြစ်သော လမ်းမ၏ လက်ဝဲ ဘက်ကပ်၍ မောင်းနှင်ခြင်း လည်းပါဝင်သည်။
== ဗြိတိန်၏ ဖွဲ့စည်းပုံ ==
ဗြိတိသျှတို့ရေးဆွဲခဲ့သော နယ်နိမိတ်များသည် တစ်သားတည်းဖြစ်သော လူမျိုးစုများ သို့မဟုတ် ဘာသာတရား များကို အမြဲတမ်းထင်ဟပ်ခြင်းမရှိခဲ့ပဲ ကက်ရှ်မီးယား၊ ပါလက်စတိုင်း၊ ဆူဒန်၊ နိုင်ဂျီးရီးယား နှင့် သီရိလင်္ကာ တို့တွင် အငြင်းပွားမှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှအင်ပါယာသည် လူအများအကြီးအကျယ် ရွေ့ပြောင်း ခြင်းအတွက်လည်းတာဝန်ရှိသည်။ ဗြိတိသျှကျွန်းများကို စွန့်ခွာခဲ့ကြသူ သန်းပေါင်းများစွာတို့သည် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၊ ကနေဒါ၊ သြစတြေးလျ နှင့် နယူးဇီလန်
[[Category:သမိုင်း]]
စာကြောင်း ၁၀၅ -
[[ta:பிரித்தானியப் பேரரசு]]
[[th:จักรวรรดิอังกฤษ]]
[[tk:Britan imperiýasy]]
[[tl:Imperyong Britaniko]]
[[tr:Britanya İmparatorluğu]]
|