ဆီ: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

 

ဆီသည် ပတ်ဝန်းကျင်အပူချိန်၌ စေးပျစ်သော အရည် ဖြစ်ကာ၊ ရေကြောက်၍ ဆီကြိုက်သော နန်းပိုလာ(nonpolar) ဓာတ်ဝတ္ထု တမျိုး ဖြစ်သည်။ကာဘွန်နှင့် ဟိုက်ဒရိုဂျင် မြင့်မားသော အရာ (conponent) ဖြစ်ပြီး၊ မီးလောင်လွယ်ကာ၊ မျက်နှာပြင် သွက် (surface active) သည်။

 

ဆီကို ယေဘူယျအားဖြင့် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုသောအခါ၊ ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံအားဖြင့်၊ ဂုဏ်သတ္တိအားဖြင့်၊ အသုံးချပုံအားဖြင့် ဆက်စပ်မှုမရှိနိုင်သော ဓာတုဒြပ်ပေါင်း အမျိုးအစားများ ပါဝင်လာသည်။ ဆီသည် မူလတွင် တိရစ္ဆာန်၊ ဟင်းသီးဟင်းရွက် သို့မဟုတ် ရေနံဓာတုပစ္စည်းမှ ရသော ဆီများ ဖြစ်နိုင်ပြီး၊ တည်ငြိမ်(volatile)သည် သို့မဟုတ် မတည်ငြိမ်(non-volatile)သည်လည်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ၎င်းကို အစာအတွက် (ဥပမာ- သံလွင်ဆီ)၊ လောင်စာအတွက် (ဥပမာ- အပူပေးဆီ)၊ ဆေးဘက်ရည်ရွယ်ချက်များအတွက် (ဥပမာ- တွင်းဆီ(mineral oil))၊ ချောဆီအတွက် (ဥပမာ- စက်ဆီ(motor oil)) နှင့် သုတ်ဆေးများ၊ ပလတ်စတစ် အမျိုးအစားများစွာ ထုတ်လုပ်ခြင်းတို့အတွက်နှင့် အခြား ပစ္စည်းများအတွက် အသုံးပြုသည်။ အထူးပြင်ဆင်ထားသည့် ဆီကို အချို့သော ဘာသာရေးအခမ်းအနားများနှင့် ထုံးတမ်းစဉ်လာပွဲများတွင် ဆီမန်းအဖြစ် အသုံးပြုကြသည်။

 

== အမျိုးအစားများ ==

 

=== အော်ဂဲနစ်ဆီများ ===

အော်ဂဲနစ်ဆီများကို သဘာဝ ဇီဝဖြစ်စဉ်များမှတဆင့် အပင်များ၊ တိရစ္ဆာန်များနှင့် အခြား သက်ရှိများက မှတ်သားလောက်သော ဇီဝကွဲပြားမှု(diversity)နည်းဖြင့် ထုတ်လုပ်သည်။ ဆီ(oil)ကို ဓာတ်ပစ္စည်းများ ပေါင်းစပ်သော အရောအနှောကို ရည်ညွှန်းနေစဉ်၊ သွေးဆီ(lipid)မှာမူ ဖက်တီးအက်ဆစ်(fatty acids)၊ စတီးရွိုက်(steroids)နှင့် သက်ရှိများက ထုတ်လုပ်သော ဆီများတွင် မကြာခဏ တွေ့ရသည့် အလားတူ ဓာတုပစ္စည်းများအတွက် သိပ္ပံအခေါ်အဝေါ် ဖြစ်သည်။ အော်ဂဲနစ်ဆီများတွင် သွေးဆီကလွဲ၍ ပရိုတိန်းပါသော ဓာတုပစ္စည်းများ၊ (သာမန်အပူချိန်၌ အတုံးဖြစ်သော ဆီတူ(oil-like)ဂုဏ်သတ္တိရှိသော ဒြပ်ပေါင်းအမျိုးအစား ဖြစ်သည့်) ဖယောင်းများ နှင့် အယ်လကာလွိုက်များ ပါဝင်သည်။

 

သွေးဆီများကို သက်ရှိများက ၎င်းတို့ကို ပြုလုပ်ပုံ၊ ၎င်းတို့၏ ဓာတ်တည်ဆောက်ပုံနှင့် ဆီများနှင့် နှိုင်းစာလျှင် ၎င်းတို့၏ ရေတွင် ကန့်သတ်ရှိသော ပျော်ဝင်စွမ်း(solubility)တို့အားဖြင့် အမျိုးအစား ခွဲသည်။ ၎င်းတို့တွင် [[ကာဗွန်]] နှင့် [[ဟိုက်ဒရိုဂျင်]] ပါဝင်မှုမြင့်မားပြီး အခြားအော်ဂဲနစ်ဒြပ်ပေါင်းများနှင့် ဓာတ်သတ္တုများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက [[အောက်စီဂျင်]] သိပ်မများပါ။ ၎င်းတို့သည် နန်းပိုလာ(non-polar)မော်လီကျူးများ အတော်လေး ဖြစ်တန်ရာသော်လည်း၊ ဖော့စဖော့သွေးဆီ(phospholipids)နှင့် စတီးရွိုက်များမှာ ပါသည့်အတိုင်း၊ ပိုလာနှင့် နန်းပိုလာ အပိုင်းနှစ်ပိုင်းလုံးတွင် ပါရှိနိုင်သေးသည်။

 

<ref name="alberts">Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter. ''Molecular Biology of the Cell''. New York: Garland Science, 2002, pp. 62, 118-119.</ref>

 

=== တွင်းဆီများ ===

 

== အသုံးချပုံများ ==

=== ဟင်းချက် ===

စားသုံးနိုင်သော ဟင်းသီးဟင်းရွက်နှင့် တိရစ္ဆာန်ဆီများနှင့် အဆီ (fats) များကိုလည်း ချက်ပြုတ်ခြင်းနှင့် အစားအစာ ပြင်ဆင်ခြင်းအတွက် အမျိုးမျိုးသော ရည်ရွယ်ချက်များအတွက် အသုံးပြုကြသည်။ အထူးသဖြင့် အစားအစာများကို ပွက်ပွက်ဆူနေသော ရေတွင် ပြုတ်သည်ထက် ဆီပူထဲတွင် ကြော်သည်က များသည်။ ဆီများကို အစားအစာများကို အနံ့ထူးစေရန်(flavoring)နှင့် အရောင်အသွေးလှပစေရန် (texture) အသုံးချသည်။ ဟင်းချက်ဆီများကို ထောပတ်၊ ဝက်ဆီ (lard) နှင့် အခြားပုံစံများကဲ့သို့သော တိရစ္ဆာန်ဆီများမှ ရရှိပြီး၊ သံလွင်၊ ပြောင်း၊ နေကြာနှင့် အခြားမျိုးစိတ်များကဲ့သို့သော အပင်ဆီများမှလည်း ရရှိသည်။

 

=== အလှကုန် ===

ဆံသား တောက်ပြောင်စေရန်၊ ဆံနွယ်များ မရှုပ်ထွေးစေရန်၊ ချောမွတ်စေရန် နှင့် ဆံပင် ကြီးထွားမှု တည်ငြိမ်စေရန် ဆီကို အသုံးချသည်။ ဥပမာ- ဆံပင်ပေါင်းတင်ဆေး။

 

=== ဘာသာတရား ===

သမိုင်းတစ်လျှောက်တွင်၊ ဆီကို ဘာသာရေးဆိုင်ရာကြားခံတစ်ခုအဖြစ် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ၎င်းကို ဝိညာဉ်ရေးသန့်စင်စေသည့် အရာအဖြစ် မကြာခဏယူမှတ်ပြီး ဘိသိက်ပေးရန် ရည်ရွယ်သုံးသည်။ အသုံးပြုသည်။ ဥပမာတစ်ခုအနေနှင့် ဘိသိက်ဆီမန်း(holy anointing oil) သည် [[ဂျူးဘာသာ]] နှင့် [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]] အတွက် အရေးပါသော ထုံးစံဖြစ်မြဲ အရည် ဖြစ်သည်။

 

=== ပန်းချီကား ===

ဆေးသုတ်ရာတွင် ဆီပါပါက ရောင်ခြယ်ပစ္စည်းများသည် လွယ်ကူစွာ စွဲတင်နေသဖြင့် သုတ်ဆေးများအတွက် ကြားခံပစ္စည်းအဖြစ် သင့်လျော်သည်။ လက်ရှိ ရှေးအကျဆုံး ဆီဆေးပန်းချီများသည်အေဒီ ၆၅၀ မှ ဖြစ်သည်။ 

 

=== အပူလွှဲ ===

ဆီများကို ဆီအေးခံ (oil cooling) ရာ၌ အေးကူရည် (coolants)အဖြစ် အသုံးပြုသည်။ ဥပမာ- လျှပ်စစ်ထရန်စဖော်မာတွင်။ အပူလွှဲဆီများ (heat transfer oils) ကို အေးကူရည်များ အဖြစ်လည်း၊ (ဆီပူစက် (oil heater) များတွင်) အပူပေးရန် အရည် အဖြစ်လည်း၊ အခြား အပူလွှဲပြောင်းခြင်း ဖြစ်စဉ်များတွင်လည်း အသုံးချသည်။

 

=== ချောဆီ ===

[[ဖိုင်:Motor_oil.jpg|right|thumb| ဒြပ်မော်တာဆီ ]]

ဆီများသည် နန်းပိုလာ ဖြစ်သည့်အလျောက်၊ အခြားအရာဝတ္ထုများတွင် လွယ်ကူစွာ မလိုက်ပါပေ။ ထို့ကြောင့် အင်ဂျင်နီယာရည်ရွယ်ချက်အမျိုးမျိုးအတွက် ချောဆီအဖြစ် အသုံးဝင်စေသည်။ တွင်းဆီများကို ဇီဝလောင်စာဆီများထက် စက်ချောဆီအဖြစ် ပိုမို အသုံးပြုကြသည်။ ၁၉၈၀ တွင် [[အမေရိကန်နိုင်ငံ|ကန်]]က အသုံးပြုခွင့် ပိတ်ပင်ခဲ့သော ဝေလငါးဆီသည် အငွေ့မပျံ၊ ဖုန်မကပ်သောကြောင့် နာရီများတွင် ချောဆီထည့်ရန် ပိုနှစ်သက်ကြသည်။ <ref>{{Template:Cite web|url=http://www.frankenmuthclock.com/questionscuckoo.htm}}</ref>

 

ကြာမြင့်စွာကပင် ဝိဝါဒ ဖြစ်နေသည်မှာ ဟယ်ဘဲမှန်ပြောင်းနှင့် ဗော်ယေဂျာစုံစမ်းရေး (voyager probe) ကဲ့သို့သော နာဆာပရောဂျက်များတွင် ဝေလငါးခေါင်းထဲမှ ရသော ခေါင်းဆီခဲ (spermaceti) ကို အသုံးပြုနေဆဲ ဖြစ်သည် ဟူ၏။ ခေါင်းဆီခဲသည် လွန်စွာ အေးခဲမှုကို လျှော့ချပေးနိုင်သည်။ ခေါင်းဆီခဲသည် အမှန်တကယ် ဆီနှင့်မတူ၊ ဖယောင်းခဲနှင့် ပို၍ တူပြီး၊ နာဆာက ဝေလငါးဆီ သုံးနေကြောင်း သက်သေ မပြနိုင်ချေ။<ref>{{Template:Cite web|url=https://ksj.mit.edu/tracker/2014/03/who-would-believe-nasa-used-whale-oil-vo/|title=Troubled waters: Who Would Believe NASA Used Whale Oil on Voyager and Hubble?|work=Knight Science Journalism at MIT}}</ref>

 

=== လောင်စာဆီ ===

ဆီအချို့သည် အရည်ပုံစံ သို့မဟုတ် အေရိုဆောပုံစံ (aerosol form) ဖြင့် လောင်ကျွမ်းပြီး၊ အပူနှင့် အလင်းကို ထုတ်လွှတ်သည်။ ၎င်းအပူနှင့် အလင်းကို တိုက်ရိုက် အသုံးပြုလျှင်လည်း ရပြီး၊ လျှပ်စစ် သို့မဟုတ် စက်မှုလုပ်ငန်းကဲ့သို့သော အခြားစွမ်းအင်ပုံစံသို့လည်း ပြောင်းလဲ အသုံးပြုနိုင်သည်။ လောင်စာဆီအမြောက်အမြား ရရှိရန်အတွက် [[ရေနံ|ရေနံစိမ်း]] ကိုမြေပြင်ပေါ်သို့ စုပ်တင်ပြီး၊ ရေနံတင်သင်္ဘောတင်၍ လည်းကောင်း၊ ပိုက်လိုင်း မှလည်းကောင်း ရေနံချက်စက်ရုံသို့ တင်ပို့သည်။ ၎င်းတွင် ရေနံစိမ်းမှ နေ၍ [[ဒီဇယ်ဆီ|ဒီဇယ်လောင်စာ]]၊ (petrodiesel) အီသိန်း (နှင့် အခြားချိန်းတို(short-chain) အယ်လကိန်းများ)၊ လောင်စာဆီ (သင်္ဘောများ/မီးဖိုများတွင် စီးပွားဖြစ် အသုံးဆုံးဆီ)၊ [[ဓာတ်ဆီ]]၊ ဂျက်လောင်စာဆီ၊ ရေနံဆီ၊ ဘိုင်ဇင်(သမိုင်းအရ) နှင့် [[အယ်လ်ပီဂျီ (LPG)|ဓာတ်ဆီငွေ့ရည်]]သို့ ပြောင်းသည်။ {{Convert|42|USgal|impgal L}}       ရေနံစိမ်းစည်မှ ဒီဇယ် {{Convert|10|USgal|impgal L}} {{Convert|10|USgal|impgal L}}       လောင်စာဆီ {{Convert|4|USgal|impgal L}} ၊ ဓာတ်ဆီ {{Convert|19|USgal|impgal L}}        အခြားထုတ်ကုန်များ {{Convert|7|USgal|impgal L}}        လောင်စာဆီကြမ်းနှင့် ဓာတ်ဆီငွေ့ရည်များအကြားအစွန်းထွက် {{Convert|3|USgal|impgal L}}       <ref name="EIA">[http://www.eia.gov/energyexplained/index.cfm?page=oil_home U.S. Energy Information Administration (EIA)] — Retrieved 2011-10-02.</ref> နှင့် အပူပေးဆီ{{Convert|2|USgal|impgal L}}     ထွက်သည်။ ထုတ်ကုန်အမျိုးမျိုးအဖြစ်သို့ ရေနံစိမ်းတစ်စည်၏ ထုတ်လုပ်မှုသည် {{Convert|45|USgal|impgal L}} အထိ မြင့်တက်စေသည်။  လောင်စာအဖြစ် အသုံးပြုသော ဆီများ အားလုံးသည် တွင်းဆီများ မဟုတ်၊ ဇီဝဒီဇယ် (biodiesel)၊ ဟင်းရွက်ဆီလောင်စာဆီ နှင့် သံလွင်ဆီတို့လည်း သုံးနိုင်သည်။

 

၁၈ နှင့် ၁၉ ရာစုနှစ်များတွင် မီးအိမ်များ၌ ဝေလငါးဆီ သုံးလေ့ရှိပြီး ၎င်းကို သဘာဝဓာတ်ငွေ့နှင့် လျှပ်စစ်နှင့် အစားထိုးခဲ့သည်။ <ref>{{Template:Cite web|url=http://www.petroleumhistory.org/OilHistory/pages/Whale/whale.html|title=Whale Oil}}</ref>

 

=== ဓာတု feedstock ===

ရေနံစိမ်းကို အမျိုးမျိုးသော ဟိုက်ဒရိုကာဘွန် များသို့ သန့်စင်နိုင်သည်။ ရေနံဓာတုပစ္စည်းများသည် သန့်စင်ပြီးသော ရေနံစိမ်းအစုဝင်<ref>{{Template:Cite book|url=https://books.google.com/?id=Eya6BQAAQBAJ&pg=PA2&dq=%C2%A0+Petrochemicals+are+refined+components+of+crude+oil#v=onepage&q=%C2%A0%20Petrochemicals%20are%20refined%20components%20of%20crude%20oil&f=false|title=Oil Pollution in the Baltic Sea}}</ref> များ ဖြစ်ပြီး၊ ဓာတုထုတ်ကုန်များကို ၎င်းတို့မှ ပြုလုပ်သည်။ ဆပ်ပြာ, [[မြေဩဇာ|ဓာတ်မြေသြဇာ]], [[ဆေးဝါး|ဆေးဝါးများ]], သုတ်ဆေး, [[ပလတ်စတစ်]], ဒြပ်အမျှင် များနှင့် ဒြပ်ရော်ဘာတို့ အဖြစ် အသုံးပြုနိုင်သည်။

 

အထူးသဖြင့် စိမ်းလန်းသောဓာတုဗေဒ (green chemistry) တွင် အော်ဂဲနစ်ဆီများသည် အခြား အရေးပါသော ဓာတုပစ္စည်းများ (feedstock)ဖြစ်သည်။

 

== ကြည့်ရှုပါ ==

* Emulsifier - ဆီနှင့်ရေကို ရောနှောစေသည့် ဓာတုပစ္စည်း

 

== ကိုးကားချက်များ ==

{{Template:Reflist|30em}}

 

== ပြင်ပလင့်များ ==

 

* {{Commons category-inline|Oil}}