ဓာတု အင်ဂျင်နီယာ ဘာသာရပ်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

 

ဓာတုအင်ဂျင်နီယာများသည် ဓာတုကုန်ထုတ်လုပ်ခြင်းအတွက် စက်ရုံဒီဇိုင်းနှင့်လုပ်ငန်းလည်ပတ်မှုဆိုင်ရာကိစ္စများ၊ ဘေးကင်းစိတ်ချရမှုနှင့်သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အပေါ်သက်ရောက်မှုများအားအကဲဖြတ်ဖြတ်ခြင်းများအတွက်တာဝန်ယူနိုင်ရန် မော်ဒယ်ပုံစံတူပြုလုပ်တွက်ချက်မှုများ၊အခြေခံလျှပ်စစ်နှင့်စက်မှုအင်ဂျင်နီယာပညာရပ်များ၊ အလိုအလျောက်ထိန်းချုပ်မှုပညာများကိုလေ့လာဆည်းပူးပါသည်။

 

 

၁၈ရာစုအစပိုင်း စက်မှုတော်လှန်ရေးမတိုင်မီ ကာလအထိ ဓာတုပစ္စည်းများနှင့် ဓာတုအခြေခံ လူသုံးကုန်ပစ္စည်းများ (ဥပမာ။ ။ ဆော်ဒါ၊ ဆပ်ပြာနှင့် ဆေးပစ္စည်းများ)ကို မိရိုးဖလာနည်းလမ်းဖြင့် ပုံသေချိန်တွယ် ရောစပ်ကာ ချက်လုပ် ရောင်းချခဲ့ကြသည်။

အောင်းပူ(Latent Heat) အကြောင်းကို ၁၇၆၁ ခုနှစ်တွင် စတင်လေ့လာနိုင်ခဲ့ပြီး ၁၈၂၄ခုနှစ်တွင် Carnot  ၏ Laws of Thermodynamics နှင့် ၁၈၅၀ ခုနှစ်တွင် Clausius နှင့် Kelvin တို့၏ Thermodynamic ဆိုင်ရာ တွေ့ရှိချက်များကိုအခြေခံ၍ ၁၈၇၃ ခုနှစ်တွင် Willard Gibbs ဆိုသူက ပထမဆုံး Chemical Thermodynamics စာအုပ်ဖြစ်သော “Graphical Methods in the Thermodynamics of Fluids” ကို ရေးသားခဲ့ပါသည်။

 

 

ရှေးဦးပိုင်းကာလမှ ၁၇ရာစုအလယ်အထိ မိရိုးဖလာ ဓာတုနည်းပညာများကိုသာ ပုံသေအသုံးချ၍ ကုန်ထုတ်လုပ်ခြင်းကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းလုပ်ငန်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ပါသည်။

(၉) ဆာလဖြူရစ်အက်ဆစ်ချက်ခြင်း။ သဘာဝတွင်းထွက် သံရိုင်းတစ်မျိုးဖြစ်သော Pyrite (FeS2) ကိုလေနှင့် ဓာတ်ပြုစေခြင်းဖြင့် Green Vitriol (FeSO4 .7H2O) ကိုရသည်။ ထိုဓာတ်ကို ပေါင်းခံခြင်း(Distillation)ဖြင့် အက်ဆစ်ကို ထုတ်ယူရရှိသည်။

 

 

ပထမဆုံးအက်ဆစ်စက်ရုံ (Acid  Plant) ၁၇၃၆ ခုနှစ်တွင် Joshua Ward ဆိုသူက ကန့်ခဲ (Brimstone) နှင့် ယမ်းစိမ်း(Nitre) တို့ကို ရေပမာဏ အနည်းငယ်ထည့်ထားသော ဖန်ဘူးထဲတွင် မီးရှို့ခြင်းဖြင့်ဆာလဖြူရစ်အက်ဆစ် (Sulphuric Acid) ကို စတင်ထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ ပမာဏအနည်း ငယ်သာ ထုတ်လုပ်ရောင်းချနိုင်သဖြင့် ၁၇၄၇ ခုနှစ်တွင် John Roebuck က ဖန်ဘူးအစား သစ်သားကိုယ်ထည်ဖြင့် ခဲသတ္တုကန်ကို ပြောင်းလဲအသုံးပြုကာ ပမာဏတိုးမြှင့်ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ထိုထုတ်လုပ်မှုနည်းစဉ်ကို Lead Chamber Process ဟုခေါ်ဆိုပြီးမလိုလားအပ်သော SO2 နှင့် NOx ကဲ့သို့ အဆိပ်သင့်ဓာတ်ငွေ့များထွက်သဖြင့် သူနှင့်အတူလေသွင်းလေထုတ် စနစ်များ၊ လေသန့်စင်ရန်အတွက် Counter Current Towers (Absorption Column)များကို ၁၈၂၇ ခုနှစ်တွင် Glover နှင့် Gay.Lussac တို့က ထပ်မံတီထွင်ခဲ့ကြသည်။ ဗြိတိသျှ ဓာတုဗေဒစက်မှုသမိုင်းတွင် အရေးပါသော တီထွင်မှုဖြစ်ပြီး နောက်ဆုံးကျန်ရှိသည့်စက်ရုံသည် ၁၉၇၃ ခုနှစ်တွင် ရပ်ဆိုင်းခဲ့သည်။

Lead Chamber Process ဖြင့် ထုတ်လုပ်သောအက်ဆစ်သည် မသန့်စင်သဖြင့် ပိုမိုခေတ်မှီသော Contact Process ကို ၁၈၃၁ ခုနှစ်တွင် Peregrine Phillip က မူပိုင်ခွင့်တင်ကာ စမ်းသပ်လုပ်ကိုင်ခဲ့ သည်။ အဆိုပါထုတ်လုပ်မှုနည်းစဉ်သည် ပထမဆုံးဓာတ်ကူပစ္စည်းအသုံးပြုသည့် ဓာတုပစ္စည်း စက်ရုံဖြစ်ပြီး ပလက်တီနမ်သတ္တု (Platinum) ကိုအသုံးပြုထားပါသည်။ ၁၈၇၀ ခုနှစ်အထိ ၎င်း Contact Processကို အသုံးချနိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဆိုပါ Contact Process ကိုယနေ့အချိန်အထိ အသုံးပြုလျက်ရှိသည်။

 

 

၁၈ရာစုမှ ၁၉ရာစုကြားကာလတွင် ချည်ထည်နှင့် သိုးမွေးထည်များ ဝယ်လိုအားတိုးတက်လာခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့၏ အနောက်ကိုလိုနီနယ်မြေများ တိုးပွားလာခြင်းကြောင့် လူဦးရေအဆမတန်တိုးပွားလာ၍ အထည်အလိပ်များ ပိုမိုထုတ်လုပ်လာခဲ့ကြသည်။ ရှေးအခါက ချည်ထည်များ၊ သိုးမွေးထည်များကို ဖြူဖွေးလာအောင် ထုံးနှင့် ကော့စတစ်ကဲ့သို့သော အယ်လ်ကာလီများထဲတွင် တစ်ပါတ်ခန့်စိမ်ရသည်(Bucking Process)။

ထိုလုပ်ငန်းစဉ်သည် လနှင့်ချီကြာမြင့်သဖြင့် တိုးလာသောဝယ်လိုအားကို အလျှင်မမှီနိုင်တော့ပေ။ ထို့ကြောင့် သဘာဝနည်းလမ်းထက် ပိုမိုမြန်ဆန်သော ဓာတုဗေဒချွတ်ဆေးများကိုစတင်သုံးစွဲလာခဲ့သည်။ ထိုအခါ ချည်မျှင်နှင့်အထည်စက်ရုံသုံး ဆပ်ပြာကဲ့သို့သော Detergent ဓာတုပစ္စည်းများလည်း ပိုမိုလိုအပ်လာခဲ့သည်။ ၁၇၈၅ ခုနှစ်တွင် ဆပ်ပြာဝယ်လိုအားသည် ၁၅၀၀ တန်သာ ရှိခဲ့ရာမှ တန်ချိန် ၅၀၀၀၀ အထိ အဆမတန် တိုးတက်လာခဲ့သည်။ ဆပ်ပြာနှင့် အယ်ကာလီများ ချက်လုပ်ရန် အဓိကကုန်ကြမ်းဖြစ်သော ဆိုဒါနှင့်ပိုတက် လိုအပ် ချက်သည်လည်း ပိုမိုမြင့်မားလာခဲ့ကြောင်း ၁၈၃၀ ခုနှစ် မှတ်တမ်းများအရ တွေ့ရှိရသည်။

 

 

သို့သော် ၁၇၇၅ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်တို့သည် ဗြိတိသျှ လက်အောက်မှ လွတ်မြောက်ရေးအတွက် စတင်တော်လှန် တိုက်ခိုက်ကြရာမှ ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းများ ပိတ်ဆို့သွားခဲ့ရသည်။  အမေရိကန်နှင့် ဥရောပ ကုန်သွယ်ရေးလည်း ရပ်တံ့သွားခဲ့ပြီး ဆိုဒါနှင့်ပိုတက်မရနိုင်တော့ပေ။  ကုန်သွယ်ရေးဆိုင်ရာအရေးပါသော ဆိပ်ကမ်းများသည် ရေကြောင်းတိုက်ပွဲများ ကြောင့် ၁၈၀၄ ခုနှစ်တွင် နပိုလီယံခေတ်ဦး အထိ ပိတ်ဆို့ခံခဲ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် ပြင်သစ်အနေဖြင့် မူလက ကြားနေနိုင်ငံစပိန်ထံမှ ဝယ်ယူခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ကိုယ်တိုင်ထုတ်လုပ်နိုင်ရေးအတွက် အားထုတ်ကြိုးပမ်းလာခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ၁၇၇၅ ခုနှစ်တွင် Franch Royal Academy မှ အိမ်သုံးဆား (NaCl) မှ Soda Ash (Na2CO3) ချက်လုပ်ပေးနိုင်သူကို ဆုချီးမြှင့်မည်ဟု ကြေညာခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ၁၇၈၃ ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်ဘုရင် Louis XVI ကလည်း ဆားမှ အယ်ကာလီ (NaOH) ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်သူကို ပြင်သစ်ငွေဒင်္ဂါး ၂၄၀၀(livres)  ဆုချမည်ဟု ထပ်မံ ကြေညာ ခဲ့သည်။

၁၈၀၁ ခုနှစ်တွင် Napoleon ကသူ့၏စက်ရုံကိုပြန်ပေးခဲ့သည်။ ထို့အပြင်သူ၏ Leblanc Process ကိုပါ Napoleon က လူထုအတွင်းဖြန့်ဝေလိုက်သဖြင့် ဥရောပတစ်တိုက်လုံးတွင် ဆိုဒါစက်ရုံ အမြောက်အများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တော့သည်။ ထို့ကြောင့် မူလပိုင်ရှင် Leblanc သည် မွဲတေသထက် မွဲတေလာခဲ့ပြီး ၁၈၀၆ ခုနှစ်တွင် မိမိကိုယ်တိုင်အဆုံးစီရင်သွားခဲ့သည်။

 

 

 

 

[[ကဏ္ဍ:ဓာတုအင်ဂျင်နီယာ]]

[[ကဏ္ဍ:အင်ဂျင်နီယာ ပညာရပ်]]

{{stub}}