ဂျိမ်းစ် မွန်ရိုး: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

No edit summary
No edit summary
စာကြောင်း ၁ -
{| border="0" cellpadding="2" style="margin:7px;width: 20em; font-size: 90%; text-align: left; float:right; border:1px solid #5BBFF4; background-color:#D8F3FE;"
|-
|colspan="2" align="center"| '''ဂျိမ်းစ် မွန်ရိုး'''<ွှbrbr>ွှ james monroe <ွှbrbr>ွှ ၁၇၅၈-၁၈၂၆
[[Image:james monroe.jpg| 250px | right |thumb]]
စာကြောင်း ၂၂ -
|-
|'''လူသိများရခြင်း'''
|အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ပဥ်စမမြောက်သမ်မတ၊ပဉ္စမမြောက်သမ္မတ၊ မွန်ရိုး၀ါဒကိုတင်သွင်းသူမွန်ရိုးဝါဒကိုတင်သွင်းသူ
|-
|'''အလုပ်အကိုင်'''
|စစ်ဗိုလ်ချုပ်၊ အမေရိကန်သမ်မတအမေရိကန်သမ္မတ
|-
|'''ရာထူးသက်တမ်းကာလ'''
|၄၊ မတ်၊၁၈၁၄- ၄၊ မတ်၊ ၁၈၂၅
|-
|'''ဒုတိယ သမ်မတသမ္မတ'''
| [[ဒန်နီရယ် ဒီ တွမ်ကင်း]]
|-
|'''လှှဲအပ်သူလွှဲအပ်သူ'''
|[[ဂျိမ်းစ် မဒီဆင်]]
|-
စာကြောင်း ၄၄ -
 
 
နိုင်ငံတည်ငြိမ်စတွင် အာဏာရလာသော ဂျိမ်းစ် မွန်ရိုးသည် ပြည်ထောင်စု စနစ်ကို မကြိုက်သူဖြစ်သည်။ တိုင်းပြည်၏ ပထမ ၃၅နှစ်အတွင်း ကြုံတွေ့ခဲ့ရသောအချက်များမှာ ပြည်ထောင်စု စနစ်ကြောင့် ပြည်နယ်များက တစ်ထီးတစ်နန်းပုံဆန်မျိုး ကျင့်သုံးနေကြခြင်း၊ ထို့ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် အုပ်ချုပ်ရေးအခက်အခဲ၊ ဗာဂျီးနီးယားနယ်သားများ တောက်လှျောက်တောက်လျှောက် သမ်မတဖြစ်ခဲ့ခြင်းတို့သမ္မတဖြစ်ခဲ့ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။ မွန်ရိုးလက်ထက်ရောက်မှ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် အမေရိကန်ပုံစံဟုခေါ်သည့် ပုံစံသစ်၀င်ရောက်လာခဲ့သည်။ သမ်မတတစ်ဦးအနေဖြင့်သမ္မတတစ်ဦးအနေဖြင့် မွန်ရိုးသည် ပြည်တွင်းရေးများကို ကိုင်တွယ်ရာတွင် အောင်မြင်မှုကြီးကြီးမားမား မရှိသော်လည်း နိုင်ငံခြားရေးတွင်မူ သူတင်သွင်းသည့် မွန်ရိုး၀ါဒ[[မွန်ရိုးဝါဒ]] (Monroe Doctrine) ကြောင့် အထူးအောင်မြင်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ ထို၀ါဒသည် အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေး၀ါဒ၏အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝါဒ၏ အုတ်မြစ်သဖွယ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။
 
ဖွဲ့စည်းပုံကို မနှစ်သက်လှသော်လည်း သမ်မတတစ်ဦးအနေဖြင့် ဥပဒေကို လေးလေးစားစားလိုက်နာသည်။ သူ့အတွေးအခေါ်များသည် အများအမြင်တွင် ၀ါရှင်တန်၊ဝါရှင်တန်၊ ဂျက်ဖာဆန်တို့နှင့် သိသိသာသာလမ်းခွဲထွက်နေသည်။ ၀ါရှင်တန်မှာဝါရှင်တန်မှာ မွန်ရိုးရှေ့နေဘ၀က ဆရာရင်းဖြစ်သော်လည်း မွန်ရိုးမှာ ၀ါဒအရဝါဒအရ ၀ါရှင်တန်နောက်လိုက်မဟုတ်ပေ။ဝါရှင်တန်နောက်လိုက်မဟုတ်ပေ။ ပထမရာထူးသက်တမ်းအတွက် မိန့်ခွန်းပြောရာ ရေတပ်နှင့်ကြည်းတပ်ကို အမြဲတမ်းတပ်မတော်အဖြစ် ဖွဲ့စည်းရန်၊ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများ၏ လုံခြုံရေးကို တိုးမြှင့်ရန် စသည်တို့ကို ချပြခဲ့သည်။ အခွန်တိုးမြှင့်ကောက်ခံရန် ၁၈၁၉တွင် ဥပဒေကြမ်းတင်သွင်းသော်လည်း လှှတ်တော်ကလွှတ်တော်က လက်မခံခဲ့ပေ။
 
သူ့ခေတ်ကို နေပျော်ထိုင်ပျော်ခေတ်ဟု ဆိုကြသည်။ နှစ်ဖက်လုံးမှ ပါတီစွဲဖြုတ်ပြီး အဆင်ပြေပြေနေထိုင်ကြခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဤအချက်က ၁၈၂၀ ရွေးကောက်ပွဲတွင် သက်သေခံသည်။ မွန်ရိုးသာ မဲအပြတ်အသတ်ဖြင့် နောင်သမ်မတဖြစ်မည့် ဂၽွန်[[ဂျွန် ကွင်စီ အဒမ်စ်]] ကိုနိုင်၍ သမ်မတဆက်ဖြစ်သည်။သမ္မတဆက်ဖြစ်သည်။ သူ့သမ်မတသက်တမ်းအတွင်းသူ့သမ္မတသက်တမ်းအတွင်း ပြည်နယ်ငါးခု တိုးလာခဲ့သည်။ ပြည်တွင်းရေးအနေဖြင့် မွန်ရိုးလက်ထက်တွင် အက်ကြောင်းများစပေါ်ပေါက်လာသည်။ [[မစ်ဇူရီပြည်နယ်]]တွင် ကျေးကၽွန်ပိုင်ဆိုင်ရေးအတွက်ကျေးကျွန်ပိုင်ဆိုင်ရေးအတွက် အငြင်းပွားရာ သမ်မတကသမ္မတက ဗဟိုအစိုးရကိစ္စမဟုတ်၊ ဗဟိုအစိုးရကိစ်စမဟုတ်၊ပြည်နယ်ကိစ္စသာ ပြည်နယ်ကိစ်စသာဖြစ်သည်ဟုဖြစ်သည်ဟု ယူဆပြီး လက်ရှောင်နေခဲ့သည်။ လှှတ်တော်အမတ်လွှတ်တော်အမတ် [[ဟင်နရီ ကလေး]] ကဦးဆောင်စေ့စပ်မှ ထိုပြဿနာပြေလည် ခဲ့သည်။ သို့သော် သမ်မတကသမ္မတက အာဏာဖြင့် ၀င်ရောက်ဖြေရှင်းခြင်း မဟုတ်သည့်အတွက် ထိုပြဿနာသည် နောင်တွင် [[အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ်]] အဖြစ်သို့ ဦးတည်သွားခဲ့ရသည်။
 
ကျေးကၽွန်များကို စာနာသော်လည်း မွန်ရိုးကိုယ်တိုင်သည် ဇာတိဗာဂျီးနီးယားတွင် မြေပိုင်ရှင်ဖြစ်နေသည်။ ထို့ကြောင့် ကျေးကၽွန်လွတ်မြောက်ရေးကို လက်မခံနိုင်ပေ။ ထိုသို့ ကျေးကၽွန်များကို လွတ်မြောက်ခွင့်ပေးလိုက်လျှင် အကြမ်းဖက်မှု၊ ဒုစရိုက်မှုတို့ကြောင့် လူမှုရေး၊နိုင်ငံရေးတို့တွင် ပြဿနာများနိုင်သည်ကို မြင်ပြီး ကျေးကၽွန်များအားကျေးကျွန်များအား ကိုလိုနီအဆင့် ထူထောင်ပေးရန်နှင့် အဆင့်မြင့်တင်ပေးရန်လိုလားသည်။ အမေရိကန် ကိုလိုနီအသင်းကြီး ကို တက်တက်ကြွကြွထောက်ခံသည်။ ထိုအသင်း၏ မူ၀ါဒမှာ လွတ်လပ်ပြီးသော ကျေးကၽွန်များကို [[အာဖရိက]]တွင် ပြန်လည်နေရာချထားပေးရန်ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံးအသုတ်ကို ပြန်လည်နေရာချထားပေးသည့် နယ်မြေကိုလည်း [[မွန်ရိုးဗီးယား]] ဟုဂုဏ်ပြုခေါ်ခဲ့ကြသည်။ (ယနေ့[[လိုင်ဘေးရီးယား]]နိုင်ငံ၏ [[မြို့တော်]])
 
မွန်ရိုး၏ အအောင်မြင်ဆုံး လုပ်ဆောင်ချက်မှာ နိုင်ငံခြားရေး၀ါဒဖြစ်သည်။နိုင်ငံခြားရေးဝါဒဖြစ်သည်။ သမ်မတမဖြစ်မီက နိုင်ငံခြားရေးဌာနတွင် နေရာစုံမှ နိုင်ငံစုံ တာ၀န်ထမ်းဆောင်ဖူးသည်။ သမ်မတသမ္မတ [[ဂျော့ချ် ၀ါရှင်တန်ဝါရှင်တန်]] လက်ထက်တွင် ပြင်သစ်သို့ သံအမတ်အဖြစ် စေလှှတ်ခံရသည်။စေလွှတ်ခံရသည်။ သို့သော် နှစ်နှစ်အကြာတွင် သဘောမတွေ့သဖြင့် ပြန်လည်ခေါ်ယူခံရသည်။ ၁၈၀၃တွင် အထူးသံတမန်အဖြစ် ပြင်သစ်သို့ ပြန်သွားရပြီး [[လူ၀ီစီယားနားနယ်လူဝီစီယားနားနယ် ၀ယ်ယူမှုဝယ်ယူမှု]]အတွက် ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့သည်။ ဗြိတိန်တွင် သံအမတ်အဖြစ် တာ၀န်ယူစဉျကတာ၀န်ယူစဉ်က ကြိုးစားပမ်းစား ပုံဖော်ခဲ့သည့် ကုန်သွယ်ရေးစာချုပ်ကို လှှတ်တော်သို့လွှတ်တော်သို့ တင်ပြရန် ငြင်းဆန်ခံရသည်။
 
ထို နိုင်ငံတကာအတွေ့အကြုံများကြောင့် မွန်ရိုးသည် အမေရိကန်အနေဖြင့် ဥရောပတိုက်နိုင်ငံများမှ ဖြန့်ကျက်လာနိုင်သည့် အာဏာစက်များကို မာမာတင်းတင်း ရင်ဆိုင်ခြင်းဖြင့် တုန့်ပြန်မှ ရနိုင်မည်ဟု သဘောထားရှိခဲ့သည်။ ထိုမူ၀ါဒမှာထိုမူဝါဒမှာ အမေရိကန်တို့ ၁၉ရာစုတစ်လှျောက်၁၉ရာစုတစ်လျှောက် ကျင့်သုံးခဲ့သည့် မွန်ရိုး၀ါဒမွန်ရိုးဝါဒ ဖြစ်လာသည်။ ဒုတိယမြောက် သမ်မတသမ္မတ[[ ဂၽွန်ဂျွန် အဒမ်စ်]]၏ သားဖြစ်သူ [[ဂၽွန်ဂျွန် ကွင်စီ အဒမ်စ်]] အားနိုင်ငံခြားရေး၀န်ကြီး အဖြစ်ခန့်အပ်သည်။ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး[[ အင်ဒရူး ဂျက်ဆန်]] (နောင်တွင် သမ်မတသမ္မတ ဖြစ်မည့်သူ) ကလည်း ဖလော်ရီဒါမှ ဌာနေလူနီများ၏ ပုန်ကန်မှုကို နှိမ်နှင်းပြီး နောက်ကွယ်မှ သွေးထိုးပေးသော [[စပိန်နိုင်ငံ|စပိန်]]အား [[မကျူးကျော်ရေး စာချုပ်]]တွင် လက်မှတ်ထိုးလာရန် စွမ်းဆောင်ပေးခဲ့သည်။ သို့ဖြင့် ဖလော်ရီဒါပြည်နယ်ကို သိမ်းပိုက်လိုက်ခြင်းအားဖြင့် လူ၀ီစီယားနားနယ် ၀ယ်ယူမှုအတွက် နယ်ခြား သတ်မှတ်ရေးကိစ်စသတ်မှတ်ရေးကိစ္စ ပြီးပြတ်သွားခဲ့သည်။
 
၁၉ရာစုအစောပိုင်းကပင် လက်တင်အမေရိကဒေသများတွင် တော်လှန်ရေးများစတင်ခဲ့သည်။ ရုရှားအနေဖြင့်လည်း [[အော်ရီဂွန်ပြည်နယ်]]တွင် ကိုလိုနီထူထောင်ခြင်းကို ထင်ထင်ရှားရှား ပြုလုပ်နေသည်။ လက်တင်အမေရိကနိုင်ငံများ လွတ်လပ်ရေးရလျှင် ကုန်သွယ်မှုအကြီးအကျယ်ပြုလုပ်ရန် ရည်ရွယ်ထားကြသည့် ဗြိတိန်အနေဖြင့် ထိုတော်လှန်ရေးများကို ကူညီပေးသည့်အနေဖြင့် ကိုလိုနီအရှင်သခင်ဥရောပတိုင်းပြည်များကို ဆန့်ကျင်လိုသည်။ ထိုဆန့်ကျင်မှုတွင် အမေရိကန်အား ပါ၀င်စေရန်လည်း လိုလားသည်။ မွန်ရိုးအနေဖြင့် ထိုအချက်ကို ပဏာမအားဖြင့် လက်ခံသော်လည်း လှှတ်တော်တွင်လွှတ်တော်တွင် ကိုယ့်နည်းကိုယ့်ဟန်ဖြင့် ဗြိတိန်နှင့် မပူးပေါင်းဘဲ ဥရောပနိုင်ငံများအားလုံး(ဗြိတိန်အပါအ၀င်)၏ စစ်ရေးကျူးကျော်မှုခြေလှမ်းများကို ဟန့်တားနိုင်ရန်အတွက် တင်ပြလာသော နိုင်ငံခြားရေး၀န်ကြီးနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဂၽွန်ဂျွန် ကွင်စီ အဒမ်စ်၏ အဆိုကသာ လှှမ်းမိုးခဲ့သည်။လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ မွန်ရိုး၀ါဒမွန်ရိုးဝါဒ ဖြစ်လာမည့် ထိုအဆိုပြုချက်ကို ဂၽွန်ဂျွန် ကွင်စီ အဒမ်စ်က ရေးသားတင်သွင်းသော်လည် တင်ပြသူမှာ မွန်ရိုးဖြစ်သောကြောင့် [[မွန်ရိုး၀ါဒမွန်ရိုးဝါဒ]] ဟုသာတွင်သည်။ “များပြားလှသော အမေရိကန်ပြည်သူတို့၏ အသက်၊သွေးခေၽွးနှင့်အသက်၊သွေးချွေးနှင့် ရင်းပြီး ကာလတစ်လှျောက်ကာလတစ်လျှောက် ရင့်ကျက်လာသော အသိပညာတို့ကို အသုံးပြု၍... ” ဟုအစချီထားသော ထို၀ါဒကိုထိုဝါဒကို အမေရိကန်၏ မှျော်လင့်ချက်၀ါဒမျှော်လင့်ချက်ဝါဒ (American Exceptionalism) ဟုလည်း ခေါ်သည်။
 
ဆက်စပ်လေ့လာရန်-[[မွန်ရိုး၀ါဒမွန်ရိုးဝါဒ]]
[[Category:အမေရိကန် သမ်မတများသမ္မတများ]]
[[Category:သမိုင်း]]
[[Category:နိုင်ငံရေး]]
{{DEFAULTSOြှT:ဂ|ဂျိမ်းစ် မွန်ရိုး}}
[[Category:အမေရိကန်နိုင်ငံ]]
[[Category:အတ်ထုပ်ပတ်တိအတ္ထုပ္ပတ္တိ]]
[[Category:ဒီမိုကရေစီ]]
{{DEFAULTSOြှTDEFAULTSORT:ဂ| ဂျိမ်းစ် မွန်ရိုး}}