ဂျူးလိယက်ဆီဇာ: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

စာတွဲများ: မိုဘိုင်းလ် တည်းဖြတ် မိုဘိုင်းလ် app တည်းဖြတ် အန်းဒရွိုက် app တည်းဖြတ်
reduce red links, typos
စာကြောင်း ၁ -
{{short description|ရှေးခေတ်ရောမနိုင်ငံရေးသမား၊ဗိုလ်ချုပ်နှင့်အာဏာရှင်}}
{{About| ‌ရောမအာဏာရှင်}}
{{infobox Politician
| name = ဂျူးလိယက်ဆီဇာ
Line ၅၆ ⟶ ၅၅:
* ဂေါလ်စစ်ပွဲများ(ဘီစီ ၅၈ မှ ၅၁ အထိ)
* ဆီဇာ၏ပြည်တွင်းစစ်(ဘီစီ ၅၀ မှ ၄၅ အထိ)}}}}
နာမည် အပြည့်အစုံမှာ '''ဂိုင်းယပ်စ် ဂျူးလိယက် ဆီဇာ''' ({{lang-la|Gaius Julius Caesar}} (ဂိုင်ယု(စ်) ယူလီယု(စ်) ကိုင်ဇာ)) ဖြစ်သည်။ သို့သော် မျိုးရိုး အမည်နှင့် ကိုယ်ပိုင် အမည်တို့ ပေါင်းစပ်ထားသော '''ဂျူးလိယက် ဆီဇာ''' (Julius Caesar) ဟူသည့် အမည်ကို ပို၍ လူသိ များသည်။ '''ဂျူးလိယက်ဆီဇာ'''သည် ရောမသမ္မတနိုင်ငံ ပျက်သုန်းခြင်း([[en|The fall of the Roman Republic]])နှင့် ရောမဧကရာဇ်နိုင်ငံတော် ပေါ်ပေါက်လာခြင်း([[en|The Rise of the Roman Empire]])တို့တွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှပါဝင်ခဲ့သူလည်း ဖြစ်သည်။ ဂျူးလိယက် ဆီဇာသည် သူ၏အမည်ကို ဂျာမန် ဘာသာတွင် ([[Kaiser]])အဖြစ်လည်းကောင်း၊ ဆလပ်ဗ်ဘာသာတွင် ([[Tsar]])အဖြစ်လည်းကောင်း၊အစ္စလာမ်ကမ္ဘာမှ ဘာသာစကားများတွင်([[Qaysar]])ဟူ၍လည်းကောင်း ဧကရာဇ်များ အဆင့်အမြင့်ဆုံးအုပ်ချုပ်သူများကို ရည်ညွှန်းသည့် စကားလုံးအဖြစ် အသုံးပြုရ‌‌လောက်အောင်ပင် နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်တွင် ထူးချွန်ပြောင်မြောက်လှသူ ဖြစ်သည်။<ref>https://www.britannica.com/biography/Julius-Caesar-Roman-ruler</ref>ထို့အပြင် သမိုင်းပညာရှင်အများအပြားကလည်း ဂျူးလိယက် ဆီဇာကို ထက်မြက်သော စစ်ဗိုလ်ချုပ်အဖြစ်လည်း လက်ခံထားကြ၏။<ref>Tucker, Spencer (2010). Battles That Changed History: An Encyclopedia of World Conflict. ABC-CLIO. p. 68.
Froude, Jam</ref>ဆီဇာသည်ကား စစ်ရေးနှင့်နိုင်ငံရေးတွင်သာကျွမ်းကျင်သည်မဟုတ် စာပေဖက်တွင်လည်း ထူးချွန်သူဖြစ်သည်။ ဂေါလ်([[Gaul]])နယ်ကို သိမ်းသွင်းစဉ်([[Conquest of Gaul]]) တိုက်ယင်းခိုက်ယင်းမအားလပ်သည့်ကြားမှ လက်တင်ဘာသာဖြင့် သူရေးသားခဲ့သော မှတ်တမ်းများ(ဥပမာ[[Commentāriī dē Bellō Gallicō]]) သည်လည်း ရိုးရှင်းပြတ်သားသောကြောင့် လက်တင်ဘာသာကို လေ့လာသင်ယူလိုသူတိုင်းလက်စွဲအဖြစ်ပင် ယ​နေ့တိုင် လေ့လာနေကြရလေသည်။ <ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊အတွဲ(၄)</ref>သို့သော်လည်း ရောမသမ္မတနိုင်ငံတော် ပျက်စီးခြင်းတွင် အဓိကကျသူ ဖြစ်သောကြောင့် အာဏာရှင် ဒီမိုကရေစီ၏ရန်သူ စသည်ဖြင့်လည်း သတ်မှတ်ခံရသူဖြစ်သည်။<ref>ကျော်စွာ ၁၀၀ -ဒေါက်တာသန်းထွန်း</ref>
 
နာမည် အပြည့်အစုံမှာ '''ဂိုင်းယပ်စ် ဂျူးလိယက် ဆီဇာ''' ({{lang-la|Gaius Julius Caesar}}; (/ဂိုင်ယု(စ်) ယူလီယု(စ်) ကိုင်ဇာ)/ ) ဖြစ်သည်။သည် ရောမသမ္မတနိုင်ငံ ပျက်သုန်းခြင်း၊ ရောမဧကရာဇ်နိုင်ငံတော် ပေါ်ပေါက်လာခြင်း ဖြစ်စဉ်များ၌ အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှပါဝင်ခဲ့သော ရောမစစ်ဗိုလ်ချုပ်၊ နိုင်ငံရေးသမားတစ်ဦးဖြစ်သည်။ သို့သော် မျိုးရိုး အမည်နှင့် ကိုယ်ပိုင် အမည်တို့ ပေါင်းစပ်ထားသော '''ဂျူးလိယက် ဆီဇာ''' (Julius Caesar) ဟူသည့် အမည်ကိုအမည်ဖြင့် ပို၍ လူသိ များသည်။ '''ဂျူးလိယက်ဆီဇာ'''သည် ရောမသမ္မတနိုင်ငံ ပျက်သုန်းခြင်း([[en|The fall of the Roman Republic]])နှင့် ရောမဧကရာဇ်နိုင်ငံတော် ပေါ်ပေါက်လာခြင်း([[en|The Rise of the Roman Empire]])တို့တွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှပါဝင်ခဲ့သူလည်း ဖြစ်သည်။ပို၍လူသိများသည်။ ဂျူးလိယက် ဆီဇာသည် သူ၏အမည်ကို ဂျာမန် ဘာသာတွင် ([["Kaiser]])" အဖြစ်လည်းကောင်း၊ ဆလပ်ဗ်ဘာသာတွင် ([["Tsar]])အဖြစ်လည်းကောင်း၊အစ္စလာမ်ကမ္ဘာမှ" အဖြစ်လည်းကောင်း၊ အစ္စလာမ်ကမ္ဘာမှ ဘာသာစကားများတွင်([[ "Qaysar]])" ဟူ၍လည်းကောင်း ဧကရာဇ်များ အဆင့်အမြင့်ဆုံးအုပ်ချုပ်သူများကို ရည်ညွှန်းသည့် စကားလုံးအဖြစ် အသုံးပြုရ‌‌လောက်အောင်ပင် နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်တွင် ထူးချွန်ပြောင်မြောက်လှသူ ဖြစ်သည်။<ref>https://www.britannica.com/biography/Julius-Caesar-Roman-ruler</ref> ထို့အပြင် သမိုင်းပညာရှင်အများအပြားကလည်း ဂျူးလိယက် ဆီဇာကို ထက်မြက်သော စစ်ဗိုလ်ချုပ်အဖြစ်လည်း လက်ခံထားကြ၏။<ref>Tucker, Spencer (2010). Battles That Changed History: An Encyclopedia of World Conflict. ABC-CLIO. p. 68.
Froude, Jam</ref> ဆီဇာသည်ကား စစ်ရေးနှင့်နိုင်ငံရေးတွင်သာကျွမ်းကျင်သည်မဟုတ် စာပေဖက်တွင်လည်း ထူးချွန်သူဖြစ်သည်။ ဂေါလ် ([[Gaul]]) နယ်ကို သိမ်းသွင်းစဉ်([[Conquest of Gaul]])တိုက်ခိုက်နေရင်း တိုက်ယင်းခိုက်ယင်းမအားလပ်သည့်ကြားမှမအားလပ်သည့်ကြားမှ လက်တင်ဘာသာဖြင့် သူရေးသားခဲ့သော မှတ်တမ်းများ (ဥပမာ[[ : Commentāriī dē Bellō Gallicō]]) သည်လည်း ရိုးရှင်းပြတ်သားသောကြောင့် လက်တင်ဘာသာကို လေ့လာသင်ယူလိုသူတိုင်းလက်စွဲအဖြစ်ပင်လေ့လာသင်ယူလိုသူတိုင်း လက်စွဲအဖြစ် ယ​နေ့တိုင် လေ့လာနေကြရလေသည်။ <ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊အတွဲ(၄)</ref> သို့သော်လည်း ရောမသမ္မတနိုင်ငံတော် ပျက်စီးခြင်းတွင် အဓိကကျသူ ဖြစ်သောကြောင့် အာဏာရှင်အာဏာရှင်၊ ဒီမိုကရေစီ၏ရန်သူ စသည်ဖြင့်လည်း သတ်မှတ်ခံရသူဖြစ်သည်။<ref>ကျော်စွာ ၁၀၀ -ဒေါက်တာသန်းထွန်း</ref>
 
ဂျူးလိယက် ဆီဇာသည်အထင်ကရရောမနိုင်ငံရေးသမားစစ်ဗိုလ်ချုပ်ကောင်ဆယ်အဖြစ်စံချိန်တင်ဆီဇာသည် အထင်ကရ ရောမနိုင်ငံရေးသမား စစ်ဗိုလ်ချုပ်အတိုင်ပင်ခံအဖြစ် စံချိန်တင် ခုနှစ်ကြိမ်အထိ ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရသူ ဂိုင်းယပ်စ်မရိုင်းယပ်စ်၏ တူတော်သူလည်းဖြစ်သည်။ <ref>Plutarch,Marius 6</ref> မရိုင်းယပ်စ် ([[en|Gaius Marius]]) နှင့် ဆာလာ([[en|Sulla]]) တို့ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်၍ မရိုင်းယပ်စ်ကွယ်လွန်ကာ ဆာလာ အာဏာရလာချိန်တွင် ဆာလာက ဆီဇာကိုသာသနာ့ဘောင်မှထုတ်ကာဆီဇာကို သာသနာ့ဘောင်မှထုတ်ကာ ဇနီးကော်နယ်လီယာနှင့် ကွာရှင်းစေသည်။ ဆီဇာက ကွာရှင်းရန်ငြင်းဆို၏။ ထို့အပြင် ဆာလာက ဆီဇာကို သတ်ရန်လည်းကြိုးစားပြန်သည်။ အကြောင်းပြချက်မှာ ဆီဇာ့ထံတွင် မရိုင်းယပ်စ်၏ စိတ်ဓာတ်များ အပြည့်ရှိနေသောကြောင့်ဟု ဆိုသည်။ ဆာလာ၏လူများက ဆီဇာကဲ့သို့ငယ်ရွယ်သူကို သတ်ရန်အကြောင်းမရှိဟု ပြောကြသောကြောင့် ချမ်းသာရာရခဲ့၏။ သို့သော် စိတ်မချရသောကြောင့် ရပ်ဝေးတွင်တိမ်းရှောင်ရသည်။<ref>Plutarch,Caesar</ref> ဆာလာအာဏာကျဆင်းလာချိန်တွင် ရောမသို့ပြန်လာကာ နိုင်ငံရေးလုပ်၏။ ဘီစီ ၅၉တွင် ပထမဆုံးအကြိမ် ကောင်ဆယ်အဖြစ် အရွေးခံရပြီး ဘီစီ ၆၀တွင် နံမည်ကျော်နာမည်ကျော် ရောမစစ်ဗိုလ်ချုပ် ပွန်ပီ ([[en| Pompei]]) ၊ လူချမ်းသာ ကရက်ဆပ်စ်([[en| Crassus]]) တို့နှင့်ပေါင်းကာ ပထမသုံးပွင့်ဆိုင်အဖွဲ့ ([[en| First Triumvirate]]) ကိုဖွဲ့ကာ ရောမသမ္မတနိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်သည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊အတွဲ(၄)</ref> ဂေါလ်စစ်ပွဲများ(ဘီစီ ၅၈မှ၅၈ မှ ၅၁)အပြီးတွင် ဂေါလ်နယ်ကို သိမ်းပိုက်သည်။ထိုအတောအတွင်းသိမ်းပိုက်သည်။ ထိုအတောအတွင်း အရှေ့ဘက်စစ်ပွဲများတွင် ကရက်ဆပ်စ်ကွယ်လွန်ပြီး သုံးပွင့်ဆိုင်အဖွဲ့ပျက်ကာ ဘီစီ ၄၉တွင် ပွန်ပီနှင့်ဆီဇာ စစ်ဖြစ်ပြီး ပြည်တွင်းစစ်စ၏။ဘီစီပြည်တွင်းစစ်စတင်၏။ ဘီစီ ၄၅တွင် ဆန့်ကျင်ဘက် အင်အားစုများကို အနိုင်ရကာ ပြည်တွင်းစစ်ပြီးဆုံး၍ ရောမတွင် ပြိုင်ဘက်မရှိသူဖြစ်လာသည်။ ဆီးနိတ်([[en| (Roman Senate]]) ကလည်း မတတ်သာသဖြင့် ဆီဇာအလိုကျ အာဏာရှင်အဖြစ်ခန့်အပ်သည်။ ပြက္ခဒိန်ကိုပြင်ဆင်ခြင်း၊ နယ်ဘက်အုပ်ချုပ်ရေးကို ပြင်ဆင်ခြင်းစသည်တို့ကို ဆောင်ရွက်ဆဲမှာပင် အာဏာကိုတဦးတည်းချုပ်ကိုင်ထားမှုကြောင့်အာဏာကိုတစ်ဦးတည်း ချုပ်ကိုင်ထားမှုကြောင့် ဆီးနိတ်အတွင်းမှ သက်ဦးဆံပိုင်အာဏာရှင်စံနစ်သက်ဦးဆံပိုင်အာဏာရှင်စနစ် ဖြစ်သွားမည်ကို မလိုလားသူများက လုပ်ကြံသဖြင့် ဘီစီ ၄၄ မတ် ၁၅တွင်၁၅ တွင် ကွယ်လွန်သည်။ ဆီဇာကွယ်လွန်သွားသောအခါ တူတော်သူ အော့တေးဗီးယန်းက ဆီဇာ၏အမွေခံယူပြီး ဆီဇာ၏ပြုပြင်ရေး လုပ်ငန်းများကို ဆက်လက် လုပ်ဆောင်သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ဩဂတ်စတက် အမည်ဖြင့် ပထမဆုံး ရောမဧကရာဇ် ဖြစ်လာကာ ရောမသမ္မတနိုင်ငံမှ ရောမဧကရာဇ် နိုင်ငံတော် ဖြစ်လာသည်။ တနည်းအားဖြင့် ဆိုသော် ဆီဇာ၏လုပ်ရပ်များက ရောမသမ္မတနိုင်ငံ ကျဆုံးခြင်းအတွက် အဓိကနေရာမှပါဝင်ခဲ့သည် ဟုဆိုရပေမည်။ <ref>ခေါတ်ဟောင်းသမိုင်းခေတ်ဟောင်းသမိုင်း- [[my|ဒေါက်တာ သန်းထွန်းဒေါက်တာသန်းထွန်း]] </ref>
 
==ငယ်ဘဝနှင့်ရောမနိုင်ငံရေးအခြေအနေ==