သံ (သတ္တု): တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

'''သံ''' ({{lang-en|Iron}}) သည် ပုံမှန်အားဖြင့် တောက်ပြောင်ပြီး ငွေရောင်သန်းသော (lustrous silver-gray) သတ္တု အမျိုးအစား ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း စိုစွတ်သော လေနှင့်ထိတွေ့သောအခါ လေထဲရှိ အောက်ဆီဂျင်ကြောင့် ဓာတ်တိုးခြင်း (oxidation) ဖြစ်ပြီး အနက်ရောင် ရှိသော Iron (II)oxide or Ferrous oxide (FeO) အဖြစ်ပြောင်းသွားပါသည်။ ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယား (periodic table ) ၏ group VIII ၌တည်ရှိပါသည်။၌တည်ရှိသည်။ သံ၏ ဂုဏ်သတ္တိများမှာ နန်းကြိုးဆွဲနိုင်ခြင်း (ductile) ၊ အပြားခတ်နိုင်ခြင်း (malleable) တို့ဖြစ်သည်။ သံသည် ပုံဆောင်ခဲ အသွင် လေးမျိုးအနေဖြင့် တည်ရှိနေနိုင်ပြီး အားပျော့သည့် အက်ဆစ် (dilute acids) များတွင် အလွယ်တကူ ပျော်ဝင်နိုင်ပါသည်။ပျော်ဝင်နိုင်သည်။ chemically active ဖြစ်ပြီး Bivalent iron (II) (ferrous) နဲ့ trivalent iron (III) (ferric) ဒြပ်ပေါင်းဟူ၍ ဒြပ်ပေါင်းပုံစံ နှစ်မျိုးအဖြစ် တည်ရှိနိုင်ပါသည်။တည်ရှိနိုင်သည်။ Ferrous ဒြပ်ပေါင်းဆိုသည်မှာ သံ၏ ပေါင်းစည်းကိန်း ၂ နှင့် ပေါင်းထားသော ဒြပ်ပေါင်းများဖြစ်သည်။ (ဥပမာ-FeO)။ Ferric ဒြပ်ပေါင်းဆိုသည်မှာ သံ၏ ပေါင်းစည်းကိန်း ၃ နှင့် ပေါင်းထားသည့် ဒြပ်ပေါင်းများ ဖြစ်သည် (ဥပမာ – Fe2O3)။

သံသည် စကြာဝဠာထဲတွင် ဒဿမမြောက် အပေါ်များဆုံး ဒြပ်စင် ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒြပ်ထုအနေဖြင့် ၃၄.၆%ခန့် ရှိပြီး အပေါများဆုံး ဒြပ်စင်ဖြစ်သည်။ သံ အများစုကို hematite (iron (III) oxide-Fe2O3)၊ magnetite (ferrimagnetic-Fe3O4) စသည့် သံအောက်ဆိုဒ် အမျိုးမျိုးနှင့် taconite ဟုခေါ်သော သံပါဝင်နူန်း ၂၅ % မှ ၃၀ % အထိပါဝင်သော သံကျောက်များတွင် တွေ့ရှိရပါသည်။တွေ့ရှိရသည်။ ကမ္ဘာကြီး၏ အလယ်ဗဟိုတွင် သံနှင့်နီကယ် သတ္တုစပ် အမြောက်အများ ပါဝင်ဖွဲ့စည်းထားပါသည်။ပါဝင်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ သံဓာတ်သည် အလွန်သေးငယ်သော micro-organism များမှစ၍ လူသားများအထိ မရှိမဖြစ် လိုအပ်ပါသည်။ တစ်ကမ္ဘာလုံး သံထုတ်လုပ်မှုမှာ တစ်နှစ်လျှင် တန်ပေါင်း သန်း ၅၀၀ ခန့်ဖြစ်ပြီး အသုံးပြုပြီးသော သံများကို အသစ်ပြန်လည် ပြောင်းလဲ ထုတ်လုပ်ခြင်းမှာ တစ်နှစ်လျှင် တန်ပေါင်း သန်း ၃၀၀ ခန့် ဖြစ်သည်။ သံ အဓိက ထွက်ရှိသော နိုင်ငံများမှာ တရုတ် ၊ ဘရာဇီး ၊ ဩစတြေးလျ ၊ ရုရှား နှင့် ယူကရိန်း နိုင်ငံတို့ဖြစ်ပြီး သံ တူးဖော်သောတခြား နိုင်ငံများမှာ အမေရိကန် ၊ ကနေဒါ ၊ ဘင်နီဇွဲလား ၊ ဆွီဒင် နှင့် အိန္ဒိယ နိုင်ငံတို့ ဖြစ်သည်။

သံဓာတ်သည် အသားအမျိုးမျိုး ၊ အာလူးနှင့် ဟင်းသီးဟင်းရွက်များထဲတွင် အဓိက ပါဝင်ပါသည်။ပါဝင်သည်။ လူ့ ခန္ဓာကိုယ်၏ သံဓာတ်စုပ်ယူမှုမှာ အပင်များ၏ သံဓာတ်စုပ်ယူမှုထက် ပို၍ လျင်မြန်ပါသည်။ သံသည် သွေးနီဥများ (Hemoglobin) အတွက် မရှိမဖြစ် လိုအပ်ပါသည်။ hemoglobin သည် သွေးထဲမှတဆင့် အောက်ဆီဂျင်ကို ခန္ဓာကိုယ် အစိတ်အပိုင်း အသီးသီးသို့ သယ်ယူပို့ဆောင်ပေးပါသည်။ သံဓာတ်ချို့တဲ့ ခြင်းသည် လူ့ခန္ဓာကိုယ်အတွက် အဓိက ပြဿနာ တစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ အမျိုးသားများ အတွက် တစ်နေ့တာ သံဓာတ်လိုအပ်မှု ပျမ်းမျှနူန်းသည် 7mg ခန့်ဖြစ်ပြီး အမျိုးသမီးများအတွက် 11mg လိုအပ်ပါသည်။ ထိုကဲ့သို့ လိုအပ်သော သံဓာတ်များကို နေ့စဉ်စားသုံးနေသော အစားအစာ များထဲမှ အလုံအလောက် ရရှိနိုင်ပါသည်။ရရှိနိုင်သည်။

Iron (III)-O-arsenite,pentahydrate (or Ferric arsenite- As2Fe2O6.Fe2O3.5H2O) သည် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ကို အန္တရာယ် ဖြစ်စေပြီး လေနှင့် ရေကို ညစ်ညမ်းစေပါသည်။ညစ်ညမ်းစေသည်။