ဒမီသရီ အီဗန်နိုဗစ် မန်းဒယ်လိယပ်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

၁၈၃၄ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၈ ရက်နေ့တွင် မန်းဒယ်လိယပ် (Mendeleev) ကို အီဗန် ပါပလိုဗီချ် မန်ဒလိရပ် (Ivan Pavlovich Mendeleev) နှင့် မာရီးယား ဒီမီသရီအီဗန်နာ မန်ဒလိယပ် (Maria Dmitrievna Mendeleeva) တို့က သာဘို့ ( Tobolsk ) မြို့အနီးရှိ ရွာငယ်လေးတွင် မွေးဖွားခဲ့ပါသည်။မွေးဖွားခဲ့သည်။

သူ၏ အဘိုးမှာ ခရစ်ယာန် ဘုန်းတော်ကြီး တစ်ပါး ဖြစ်သည်။ သူသည် မောင်နှမ ( ၁၄ ) ယောက်ထဲတွင် အငယ်ဆုံး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ( ၁၃ ) နှစ်သားအရွယ်တွင် သူ့၏ အဖေဆုံးပါးခဲ့ပြီး သူ့အမေ ပိုင်ဆိုင်သော စက်ရုံသည် မီးလောင်၍ ပျက်စီးခဲ့သည်။ ၁၈၄၉ ခုနှစ်တွင် မန်ဒလိယပ် (Mendeleev) ၏ မိသားစုသည် [[စိန့်ပီတာစဘတ်မြို့]] (Saint Petersburg) သို့ ပြောင်းရွှေ့ နေထိုင်ခဲ့သည်။ ၁၈၅ဝ တွင် ၎င်းမြို့၌ Main Pedagogical Institute ကျောင်းကို တက်ရောက်ခဲ့ပါသည်။တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ဘွဲ့ရရှိခဲ့ပြီးနောက် သူသည် တီဘီရောဂါ (tuberculosis TB) ခံစားရပြီး ပင်လယ်နက် မြောက်ဘက် ကမ်းခြေပေါ်ရှိ ယူကရိန်းနိုင်ငံသို့ ၁၈၅၅ ခုနှစ်တွင် ပြောင်းရွှေ့ နေထိုင် ခဲ့ပါသည်။ခဲ့သည်။ ၎င်းနိုင်ငံတွင် Simferopol gymnasium №1. ကျောင်း၌ မဟာသိပ္ပံ ကျောင်းသား ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၈၅၇ ခုနှစ်တွင် ကျန်းမာရေး ကောင်းလာပြီး စိန့်ပီတာစဘတ်မြို့သို့ ပြန်လာခဲ့သည်။ ၁၈၅၉ ခုနှစ် နှင့် ၁၈၆၁ ခုနှစ်အကြားတွင် ဂျာမနီနိုင်ငံ အနောက် တောင်ဘက်ရှိ Heidelberg မြို့၌ သေးငယ်သော ဖန်ပြွန်ထဲရှိ အရည်၏ အတက်၊ အကျ အခြေအနေကို ရောင်စဉ်ကြည့် ကိရိယာကို အသုံးပြုပြီး လေ့လာခဲ့ပါသည်။လေ့လာခဲ့သည်။

မန်းဒယ်လိယပ်သည် သိပ္ပံပညာရပ်ကို စိန့်ပီတာစဘတ်မြို့တွင် သင်ယူခဲ့ပြီး စိန့်ပီတာစဘတ်တက္ကသိုလ်မှ ၁၈၅၆တွင် ဘွဲ့ရခဲ့ပါသည်။ဘွဲ့ရခဲ့သည်။ ၁၈၆၃ မှ စတင်ကာ ပါမောက္ခ အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီး ၁၉၆၃ တွင် သဘာပတိအဖြစ် ရာထူးတိုးမြှင့်ခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ မန်ဒလိယပ်သည် ဒြပ်စင်အလှည့် ဇယားကို ပထမဆုံး ရေးဆွဲခဲ့သူအဖြစ် လူသိများခဲ့ပါသည်။လူသိများခဲ့သည်။ ၁၈၆၁ ဩဂုတ်လ နှောင်းပိုင်းတွင် ရောင်စဉ်ကြည့်ကရိယာ (spectroscope) နှင့် ပတ်သက်သော သူ၏ ပထမဆုံးသော စာအုပ်ကို ရေးသားခဲ့သည်။

၁၈၆၂ ဧပြီလ ၄ ရက်တွင် Feozva Nikitichna Leshcheva နှင့် စေ့စပ် ကြောင်းလမ်းခဲ့ပြီး၊ ၂၇ ရက်တွင် စိန့်ပီတာစဘတ်ရှိ နီကိုလာရဲဘ် အင်ဂျင်နီယာ ကောလိပ် (Nikolaev Engineering College) ခရစ်ယာန် ဘုရားကျောင်းတွင် လက်ထပ်ခဲ့ပါသည်။လက်ထပ်ခဲ့သည်။ မန်းဒလိယပ်သည် စိန့်ပီတာစဘတ် နည်းပညာကျောင်းနှင့် ပြည်နယ် တက္ကသိုလ်တို့တွင် ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ ပါမောက္ခအဖြစ် တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီး ၁၈၆၅ တွင် “On the Combinations of Water with Alcohol” ခေါင်းစဉ်ဖြင့် ပါရဂူဘွဲ့ကို ရရှိခဲ့ပါသည်။ရရှိခဲ့သည်။ ၁၈၆၇ တွင် သူသည် စိန့်ပီတာစဘတ် တက္ကသိုလ်၏ ဌာနတစ်ခုဖြစ်သော “The general and inorganic chemistry of physical and mathematical” ဌါနမှူး အဖြစ် ရာထူးတိုးမြှင့်ခံရပြီး၊ ၁၈၇၁ တွင် ၎င်းဌာနသည် ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ သုတေသန ပညာရပ်အတွက် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အသိအမှတ်ပြု ဌာနအဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း ခံခဲ့သည်။ ၁၈၇၆ တွင် အန်နာပိုဗာ ကို စွဲလန်းခဲ့ပြီး၊ သူမ၏ နှစ်သက်မှုကို ပြန်လည် ရရှိအောင် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ၁၈၈၁ တွင် သူမအား ကမ်းလှမ်းခဲ့ပြီး၊ သူမ ငြင်းပယ်ပါက ကိုယ့်ကိုကိုယ် သတ်သေမည်ဟု ခြိမ်းခြောက် ပြောဆိုခဲ့သည်။ ၁၈၈၁ အစောပိုင်းတွင် အန်နာပိုဗာနှင့် လက်ထပ်ပြီးနောက် ၁လ အကြာတွင် ပထမဇနီး ဖြစ်သူနှင့် ကွာရှင်း ပြတ်စဲခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူသည် Russian Orthodox Church ကျောင်း၏ ကျင့်ဝတ် ထုံးစံအရ အပြစ်ကျူးလွန်သူ တစ်ယောက် ဖြစ်နေခဲ့ပါသည်။ဖြစ်နေခဲ့သည်။ ဒုတိယ အကြိမ်တရားဝင် လက်မထပ်ရန် အနည်းဆုံး ရ နှစ်စောင့်ဆိုင်းဖို့ လိုအပ်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ သူ၏ ကွာရှင်း ပြတ်ဆဲမှု နှင့် ပတ်ဝန်းကျင်မှ အငြင်းပွားမှုများသည် Russian Academy of Sciences သို့ လျှောက်ထားခွင့်ကို အဟန့်အတားများ ဖြစ်စေခဲ့ပါသည်။ဖြစ်စေခဲ့သည်။ သူနှင့် ဒုတိယဇနီးသည်၏ သမီး ဖြစ်သူသည် ရှရှားနိုင်ငံ၏ ကျော်ကြားလှသော ကဗျာဆရာ အဲလက်ဇန်းဒါး ဘလွခ် (Alexander Blok) နှင့် အကြောင်း ပါခဲ့သည်။ ထို့ပြင် သူသည် ပထမ အိမ်ထောင်ဖက် နှင့် သားတစ်ယောက်၊ သမီးတစ်ယောက် ထွန်းကားခဲ့ပြီး ဒုတိယ အိမ်ထောင်ဘက်နှင့် သားတစ်ယောက်၊ အမွှာကလေး၂ယောက် မွေးဖွားခဲ့ပါသည်။မွေးဖွားခဲ့သည်။ မန်းဒယ်လိယပ်သည် Royal Society of London မှ Copley Medal ဆုတံဆိပ်ကို ရရှိခဲ့ပြီး ဥရောပ တစ်ခွင်လုံးရှိ သိပ္ပံ နည်းပညာဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်း များစွာတို့မှ အလေးအနက် ပြုခြင်းကို ရရှိခဲ့ သော်လည်း၊ ၁၈၉ဝ ဩဂုတ်လ ၁၇ ရက်တွင် စိန့်ပီတာစဘတ် တက္ကသိုလ်မှ အနားယူခဲ့ပါသည်။အနားယူခဲ့သည်။ ၁၈၉၃ တွင် အလေးချိန်နှင့် အတိုင်းအတာတို့ကို စီမံခန့်ခွဲအုပ်ချုပ်ရေး ဒါရိုက်တာ အဖြစ် နေရာပေးခြင်း ခံခဲ့ရပါသည်။ခံခဲ့ရသည်။ ဤအခန်းကဏ္ဍတွင် vodka ထုတ်လုပ်ခြင်း အတွက် ပုံသေနည်း အသစ်များကို စံသတ်မှတ်ချက် အဖြစ် တွက်ထုတ် ယူခဲ့ပါသည်။ယူခဲ့သည်။ သူ့အလုပ်၏ ရလဒ်အဖြစ် ၁၈၉၄တွင် vodka အတွက် စံသတ်မှတ်ချက် အသစ်များကို ရုရှားဥပဒေတွင် စတင် ထည့်သွင်းခဲ့ပြီး vodka အားလုံးတွင် အယ်ကိုဟော(alcohol) ပမာဏ ၄ဝ ရာခိုင်နှုန်းသာ ပါဝင်ရမည် ဖြစ်သည်။ မန်းဒယ်လိယပ်သည် ဆီပါဝင်မှု အချိုးအဆကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပြီး ရုရှားတွင် ပထမဆုံး ဆီသန့်စင် စက်ရုံကို တည်ထောင်ရန် ကူညီပေးခဲ့သည်။ ၁၉၀၅ တွင် သူသည် Royal Swedish Academy of Sciences ၏ အဖွဲ့ဝင် တစ်ယောက်အဖြစ် ရွေးချယ် ခံခဲ့ရပြီးနောက် တစ်နှစ်အကြာတွင် ဓာတုဗေဒ ပညာရပ်အတွက် နိုဘယ်လ်ဆု ရွေးချယ်ရေးကော်မတီမှ Swedish Academy သို့ ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားကို ပထမဆုံး ရေးဆွဲခဲ့သူအဖြစ် သူ့အား ဓာတုဗေဒ ဆိုင်ရာနိုဘယ်လ်ဆု ချီးမြှင့်ပေးပါရန် ထောက်ခံခဲ့သည်။ The Chemistry Section of the Swedish Academy မှလည်း ထိုထောက်ခံချက်ကို အားပေးခဲ့ပါသည်။အားပေးခဲ့သည်။ Swedish Academy သည် ကော်မတီ၏ ရွေးချယ်မှုကို ထောက်ခံရန် ရည်ရွယ်ခဲ့သော်လည်း အကယ်ဒမီ အစည်းဝေးတွင် နိုဘယ်ကော်မတီ၏ dissenting အဖွဲ့ဝင် တဦးဖြစ်သူ Peter Klason သည် သူနှစ်သက်သော Henri Moissan အား ထောက်ခံခဲ့သည်။ Svante Arrhenius သည်လည်း နိုဘယ်ကော်မတီ၏ အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦး မဟုတ်သော်လည်း အကယ်ဒမီတွင် အရှိန်အဝါ လွှမ်းမိုးမှု ရှိသူဖြစ်ပြီး မန်းဒယ်လိယပ်၏ periodic စနစ်သည် အလွန် ကြာမြင့်နေပြီ ဖြစ်ကြောင်း အကြောင်းပြချက်ဖြင့် မန်းဒယ်လိရပ်အား ပယ်ချရေးကို တွန်းအား ပေးခဲ့သည်။ Arrhenius သည် သူ၏ ခေတ်ပြိုင်များကို အာဃာတ အငြိုးထားခြင်းဖြင့် မန်းဒယ်လိရပ်ကို ဆန့်ကျင်ပြီး၊ Arrhenius’s dissociation theory (Acid-base reaction theory) ကို ထောက်ခံခဲ့သည်။ ထိုအငြင်းပွားမှု များပြီးနောက် အကယ်ဒမီ၏ အဖွဲ့ဝင် အများစုက Moissan ကို ထောက်ခံ မဲဆန္ဒ ပေးခဲ့ကြသည်။ ၁၉၀၇ ခုနှစ်တွင် Arrhenius ၏ မန်းဒယ်လိယပ်ကို လုံးဝ ဆန့်ကျင်သော အဖွဲ့များက မန်းဒယ်လိယပ်အား ထောက်ခံရေးကို ရှုံးနှိမ်အောင် ထပ်မံ ကြိုးပမ်း ခဲ့ကြပြန်သည်။

မန်းဒယ်လိယပ် (Mendeleev) သည် ဓာတုဗေဒနှင့် သက်ဆိုင်သော အခြား အရေးကြီးသည့် အချက် အလက်များ ကိုလည်း ကူညီ ထောက်ပံ့ ခဲ့သည်။ သူသည် ရုရှားနိုင်ငံ၏ ဓာတုဗေဒ နှင့် သိပ္ပံသုတေသီဆိုင်ရာ ပညာရှင် တစ်ဦး ဖြစ်သည်ဟု တချီဂေရဲဘ် (L.A. Tchugayev) က ထုတ်ဖော် ပြောဆို ခဲ့ပါသည်။ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် မန်းဒယ်လိယပ်သည် ဓာတုဗေဒ ပါရမီရှင် တစ်ယောက်ဖြစ်သကဲ့သို့၊ ပထမတန်းစား ရူပဗေဒ ပညာရှင် နှင့် စီးပွားရေး နယ်ပယ်တွင် အသုံးချမှု အတွက် ကျွမ်းကျင်စွာ တွေးခေါ်နိုင်သူ တစ်ယောက် ဖြစ်ခဲ့သည်။ အသီးအပွင့် ဖြစ်ထွန်းမှု လေ့လာခြင်း နယ်ပယ်တွင် အရည်၏ လှုပ်ရှားမှုဖြင့် (တွန်း)အား တစ်ခု ဖြစ်ပေါ်ကြောင်း ကို သိရှိခဲ့ပြီး၊ မိုးလေဝသ ဘာသာရပ်၊ ဘူမိဗေဒ ဘာသာရပ်၊ ဓာတုဗေဒနှင့် ရူပဗေဒ၏ စပ်ဆက်လျှက်ရှိသောစပ်ဆက်လျက် ရှိသော အခြားသော စည်းမျဉ်းများ၊ ဓာတုဗေဒ နည်းပညာနှင့် စပ်ဆက်လျှက် ရှိသော ဘာသာရပ် အခွဲများ ( ဥပမာအားဖြင့် – ပေါက်ကွဲခြင်း၊ ရေနံနှင့် လောင်စာများ ) နှင့် စက်ရုံများတွင်လည်း ကျွမ်းကျင်သူ တစ်ယောက်ဖြစ်သည်။[[File:Mendeleyev gold Barry Kent.JPG|thumb|150px|မန်းဒယ်လိယပ် ဆုတံဆိပ်]]

၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင် စတင် တည်ထောင်ခဲ့သော ရုရှား ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်း (Russian Chemical Society) ကို စတင် တည်ထောင်သူများ ထဲတွင် တစ်ယောက် အပါအဝင် ဖြစ်သည်။ စိုက်ပျိုး မွေးမြူရေးနှင့် ကုန်သွယ်မှု အခွန်ကြီးကြပ်ရေး တွင်လည်း စာတွေ့သာမက၊ လက်တွေ့ပါ လုပ်ဆောင်ခဲ့သူ တစ်ဦးလည်း ဖြစ်သည်။ Aether ၏ ဓာတုဗေဒ ဆိုင်ရာ ယူဆချက် ကြိုးပမ်းမှု အခြအနေတွင် အစွမ်းမဲ့ ဓာတုဗေဒဒြပ်စင် နှစ်ခု၏ atomic အလေးချိန်သည် ဟိုက်ဒရိုဂျင်ထက် နည်းကြောင်း အဆိုပြု တင်သွင်းခဲ့သည်။ ၎င်း ဒြပ်စင် နှစ်ခုအနက် ပိုပေါ့သော ဒြပ်စင်သည် အရာအားလုံးကို ထိုးဖောက်နိုင်ခြင်း၊ နေရာတကာ ပျံ့နှံ့လျက်ရှိသော ဓာတ်ငွေ့ တစ်ခုဟု ယူဆပြီး ၎င်းထက် အနည်းငယ် ပိုလေးသော ဒြပ်စင်မှာ ကရိုနီယမ် (coronium) ဒြပ်စင်ဟု မန်ဒလိရပ် (Mendeleev)က အဆိုပြုခဲ့သည်။ မန်းဒယ်လိယပ်သည် သူ၏ဘဝကို စာပေ လေ့လာမှုတွင် အများဆုံး မြုပ်နှံခဲ့ပြီး ပျော်ရည်ကဲ့သို့ မတိကျသော ကွန်ပေါင်းများ၏ သဘာဝနှင့် ပက်သတ်၍ အရေးကြီးသော အကြံပြု ဆွေးနွေးမှုများကိုလည်း လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ အခြားသော ရူပဓာတုဗေဒ ဌာန တွင်လည်း အပူကြောင့် အရည်၏ ထုထည် ပွခြင်းကို ရှာဖွေ တွေ့ရှိခဲ့ပြီး Gay-Lussac’s law (အငွေ့ထုထည် ပြန့်ကားခြင်းဆိုင်ရာ ဂုဏ်သတ္တိ) နှင့် ဆင်တူသော ပုံသေနည်း များကိုလည်း တွက်ထုတ်ခဲ့ပါသည်။တွက်ထုတ်ခဲ့သည်။ ၁၈၆၁ တွင် Thomas Andrews’ ၏ ဓာတ်ငွေ့ အပူချိန်နှင့် ပတ်သက်သော ယူဆချက်ကို ကြိုတင် ခန့်မှန်းခဲ့ပါသည်။ခန့်မှန်းခဲ့သည်။ သူ့အား metric system ကို စတင် ဖော်ထုတ်သူ အဖြစ် ရုရှားအင်ပါယာမှ ဂုဏ်ပြု မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ မန်းဒယ်လိယပ်သည် nitrocellulose ကို အခြေခံ၍ ကျည်မှုန့်အစား၊ မီးခိုးမှုန့်မထွက်သော အမှုန့်တမျိုး (pyrocollodion)ကို တီထွင်ခဲ့ပါသည်။တီထွင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ရရှားရေတပ်မှ ၎င်း၏ ကုန်ကျစရိတ်နှင့် အကျိုး သက်ရောက်မှုတို့ကို ချိန်ဆပြကာ အသုံးပြုရန် မသင့်လျော်ကြောင်း ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပါသည်။ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ၁၈၉၂ တွင် သူသည် ၎င်းအား ထုတ်လုပ်နိုင်ရန် စုဆောင်းမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ပါသည်။ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူသည် ရေနံ၏ မူလ အစကို သိရှိရန် လေ့လာခဲ့ပြီး ရေနံသည် ကမ္ဘာမြေကြီးအောက် အလွန်နက်သော နေရာတွင် ရှိ၍ ၎င်းမူလ အစမှသာလျှင် ရေနံကို ရှာဖွေ တွေ့ရှိနိုင်သည်ဟု မှတ်ချက် ချခဲ့ပါသည်။ချခဲ့သည်။ သူထုတ်ဝေခဲ့သော စာအုပ်များအနက် အထင်ရှားဆုံး စာအုပ်မှာ ''ဓာတုဗေဒစည်းမျဉ်း'' ပင် ဖြစ်သည်။<ref>ဘာသာပြန်သူ ကိုဆန်းထွန်း[http://elements.muctr.com]</ref>