ဥပဒေ: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

ဟမ္မူရာဗီဘုရင်သည် ရှေးသူဟောင်းတို့ ပြုထားခဲ့သော ဥပဒေအမျိုးမျိုးကို စုပေါင်းပြီးလျှင် မိမိဉာဏ်နှင့် ဖြည့်သွင်းသင့်သော ဥပဒေများကို ထပ်လောင်းဖြည့်သွင်း ကာ ဥပဒေသစ်ကို ပြု၏။ ဥပဒေများကို အရှည်သဖြင့် တည်တံ့ရန် ရှစ်ပေခန့် မြင့်သော ကျောက်တုံးကြီးတွင် စာကြောင်းရေပေါင် သုံးထောင့်ခြောက်ရာခန့် ထွင်းထားခဲ့၏။ ဥပဒေတွင် မုဆိုးမများ၊ မိဘမဲ့ ကလေးများ၊ ဆင်းရဲသားများကိုလည်း နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခြင်းမပြုနိုင်ရန် အထူးထည့်သွင်းပြုစုသည်။ လက်ထပ်ရေးဥပဒေများကိုလည်း အသေအချာ စီစဉ်၏။ မိန်းမများကို အခွင့်အရေးများစွာပေးသည်။ မိန်းမများ အား ကိုယ်ပိုင် ရောင်းဝယ်ရေးအလုပ်ကို လုပ်ခွင့်ပြုသည်။ လင်နှင့် မယား၊ ဆရာနှင့်တပည့်၊ သခင်နှင့်ကျွန်၊ မြေပိုင်ရှင်နှင့်မြေငှါးမြေပိုင်ရှင်နှင့်မြေငှား စသောသူတို့၏ ပေါင်းသင်းဆက်ဆံရေး တာဝန်ဝတ္တရားများကို အစုံအလင်ညွှန်ကြား ထားလေသည်။ [[ရောမ]]ဥပဒေသည် [[ဥရောပ]] ဥပဒေစနစ် နှစ်မျိုးတွင် တစ်မျိုး အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ကျန်တစ်မျိုးမှာ အင်္ဂလိပ် ဥပဒေစနစ်ဖြစ်သည်။ ရောမလူမျိုးများသည် အုပ်ချုပ်ရေးတွင် အလွန်ကျွမ်းကျင်သူများ ဖြစ်ခဲ့ကြသည့် အားလျော်စွာ နှစ်ရှည်လများ တည်ရှိခဲ့သော ဓလေ့ထုံးစံများပေါ်တွင် အခြေခံထား၍ ဥပဒေများကို ပြုစုခဲ့ကြသည်။ ရောမသမ္မတနိုင်ငံလက်ထက်တွင် ဥပဒေများ စတင်ပေါ်ပေါက်၍ ရောမ နိုင်ငံတော် ဖြစ်လာသောအခါ ထွန်းကားလာလေရာ၊ ၁၄၅၃ ခုနှစ်တိုင်အောင်ပင် ဖြစ်တော့သည်။ ချို့ယွင်းသော ဥပဒေများကို ပြင်ဆင်ခြင်း၊ တရားစီရင်ချက်များနှင့် ဥပဒေပြုအဖွဲ့မှ ဥပဒေသစ်များကို ပြုလုပ်ခြင်း များဖြင့် ရောမဥပဒေစနစ်ကို ခိုင်မြဲအောင် တည်ဆောက်ကြသည်။ [[ဘီစီ]] ၄၅ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ရောမနိုင်ငံ [[ဓမ္မသတ်တရား၊ ရှိပါငြားလည်း၊ တိမ်းပါးငဲ့ကွက်၊ လက်ဆောင်ဖျက်|ဓမ္မသတ်]] ၁၂ စောင်တွဲကို ပထမဆုံးအကြိမ် ဥပဒေများအဖြစ် စနစ်တကျ ပြုလုပ်သည်။ [[အေဒီ]] ၅၂၈-၅၃၄ ခုနှစ်များတွင် စိုးစံခဲ့သော ရောမဧကရာဇ်ဘုရင် ဂျပ်စတင်းနီးယန်း လက်ထက်တွင်ကား ရောမနိုင်ငံရှိ ဥပဒေဟူသမျှကို ညှိနှိုင်းပြုစု တည်းဖြတ်ရန် ကော်မရှင်အဖွဲ့တစ်ခု ခန့်အပ်သည်။ ထိုကော်မရှင်က ရောမနိုင်ငံ ဓမ္မသတ် ၁၂ စောင်တွဲကိုလည်းကောင်း၊ ရောမနိုင်ငံ ရှေ့နေရှေ့ရပ်၊ ခုံသမာဓိ [[တရားသူကြီး]]တို့၏ [[ဖြတ်ထုံး]] သင်္ခေပကျမ်းကို လည်းကောင်း၊ ဥပဒေလေ့လာသူ စာသင်သားတို့အတွက် ဥပဒေပေါင်းချုပ်ကို လည်းကောင်း ပြုစုစီရင်သည်။ ယင်းကျမ်းစုကို ''ကော်ပပ်ဂျူးရစ် စီဗီလစ်''ဟုခေါ်၍ အဓိပ္ပာယ်အားဖြင့် ဓမ္မသတ်ပေါင်းချုပ်ပင်ဖြစ်သည်။ ယခုခေတ်မှီ နိုင်ငံတို့၏ တရားဥပဒေများမှာ ယင်းရောမဓမ္မသတ်ပေါင်းချုပ်ကို မှီ၍ပြုသော ဥပဒေများ ဖြစ်သည်။

ထိုပြင်ထို့ပြင် တရားမဥပဒေနှင့် [[ရာဇဝတ်ဥပဒေ]] ဟူသော ဥပဒေ နှစ်မျိုးကို အသိအမှတ်ပြုလာကြသည်။ တရားမ ဥပဒေသည် လူများ၏ အခွင့်အရေးများကို ဖော်ပြထားသည်။ အခွင့်အရေး