ပေါ်လီနီးရှားဒဏ္ဍာရီ

ပေါ်လီနီးရှား ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များ (သို့) ပေါ်လီနီးရှားဒဏ္ဍာရီ (အင်္ဂလိပ်: Polynesian narrative or Polynesian mythology) တွင် ပေါ်လီနီးရှား အပြင်ရပ်ဝန်းဒေသအဖြစ် သိရှိသော ပြန့်ကျဲနေသော ယဉ်ကျေးမှုများနှင့်အတူ ပေါ်လီနီးရှား တြိဂံဒေသအတွင်းရှိ အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်း ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာကျွန်းစုများမှ ပေါ်လီနီးရှားလူမျိုးများ၏ နှုတ်မှုရေးရာ ရိုးရာဓလေ့များပါဝင်သည်။ ပေါ်လီနီးရှားလူမျိုးများသည် ဘီစီ (၁၀၀၀) ဝန်းကျင်ခန့်က တော်န်ဂါ-ဆမိုးအား နယ်မြေတွင် ပြောကောင်းပြောဆိုနိုင်ခဲ့သည့် 'ရှေးဦး ပေါ်လီနီးရှားဘာသာစကား'အဖြစ် ပြန်လည်တည်ဆောက်ပုံဖော်ထားသော ဘာသာစကားတစ်ခုမှ ဆင်းသက်လာသည့် ဘာသာစကားများကို ပြောဆိုကြသည်။

Tiki Makiʻi Tauʻa Pepe (foreground) and Tiki Manuiotaa (background) from the meʻae Iʻipona on Hiva Oa

ဖော်ပြချက်

A sacred god figure wrapping for the war god 'Oro, made of woven dried coconut fibre (sennit), which would have protected a Polynesian god effigy (to'o), made of wood

အေဒီ (၁၅)ရာစုမတိုင်ခင် ပေါ်လီနီးရှားလူမျိုးများသည် အရှေ့အရပ်ဆီသို့ ပျံ့ကားချဲ့ထွင်လာကြရာ ကွတ်ကျွန်းစု အထိရောက်လာကြသည်။ ထိုမှတစ်ဆင့် အခြားသော ကျွန်းစုများ ဥပမာ တဟီးတီကျွန်း (Tahiti) ၊ မားရ်ကေးဆပ်စ်ကျွန်းစု (Marquesas) များအထိ ပျံ့နှံ့ ခြေဆန့်ခဲ့ကြသည်။ ထိုသူများ၏ မျိုးဆက်များသည် တဟီးတီကျွန်းမှ ရာပါ နူအီ (အီစတာကျွန်း) ကိုရှာဖွေတွေ့ရှိကြပြီး ထို့နောက် ဟာဝါရီကျွန်းများ၊ နယူးဇီလန် တို့ကို ဆက်လက်တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ နယူးဇီလန်၌ နေထိုင်အခြေချမှုများသည် အေဒီ (၁၃၀၀) ခန့်ဟူ၍ နောက်ဆုံး သုတေသနများက ဖော်ပြကြသည်။ အမျိုးမျိုးသော ပေါ်လီနီးရှားဘာသာစကားများသည် ဩစတြာနီးရှား ဘာသာစကားမိသားစု၏ အစိတ်အပိုင်းများဖြစ်ကာ များစွာသော ဘာသာစကားများသည် အချို့သောဘာသာစကားပြောသူများကြား ဆက်သွယ်မှုပြုရန် သဒ္ဒါ၊ ဝေါဟာရ အားဖြင့် နီးကပ်စွာ ဆက်နွှယ်နေကြသည်။ ထိုကွဲပြားသော လူမျိုးစုများကြား အရေးပါသော ယဉ်ကျေးမှုတူညီမှုများရှကြ၍ အထူးသဖြင့် လူမှုရေးရာ စီမံဆောင်ရွက်ခြင်း၊ ကလေးသူငယ်ကို ကြွေးမွေးသုတ်သင်ပြုစုခြင်း၊ ဥယျာဉ်ခြံစိုက်ပျိုးခြင်း၊ အဆောက်အအုံတည်ဆောက်ခြင်း၊ ချည်မျှင်နှင့်အထည်လုပ်ငန်းများတွင်ဖြစ်ကြသည်။ ထိုသူတို့၏ ဒဏ္ဍာရီများသည် အထူးအားဖြင့် တူညီမျှဝေသုံးစွဲထားသော ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များကို ဒေသဆိုင်ရာတွင် ကိုက်ညီစေရန် ပြန်လည်ပြုပြင်ထားသော ပုံပြင်များကို ဖော်ပြထားကြသည်။

အချို့သော ကျွန်းစုများတွင် အကူအညီသည် 'ငါးဖမ်းခြင်းနှင့် ပင်လယ်နတ်ဘုရား' ကဲ့သို့ ကြီးမားစွာ အရေးပါအရာရောက်ကြ၏ ။ ကောင်းကင်နှင့် မြေကမ္ဘာ လက်ထပ်ခြင်းအကြောင်း ပုံပြင်များလည်း ရှိရာ နယူးဇီလန်ပုံစံတွင် 'ရန်ဂီနှင့် ပါပါ' (Rangi and Papa) တို့ဖြစ်၍ ထိုနှစ်ဦးပေါင်းစည်းခြင်းသည် ကမ္ဘာလောကကို ပေါ်ပေါက်စေ၍ ထိုလောကအတွင်း ရှိရှိသမျှအရာတို့သည်လည်း ဖြစ်ပေါ်လာကြသည်။ မှော်ငါးမျှားချိတ်ဖြင့် ဆွဲကာမှ ပင်လယ်ရေအောက်ထဲမှနေ၍ ပေါ်လာသော ကျွန်းများ (သို့) မိုးကောင်ကင်မှ ပစ်ချပေးလိုက်သော ကျွန်းများအကြောင်း ဇာတ်လမ်းများလည်းရှိကြသည်။ ပင်လယ်ခရီးစဉ်၊ ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ခြင်း၊ ဖြားယောင်းသွေးဆောင်မှုများ၊ တိုက်ပွဲများ စသည့်ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များလည်းရှိကြသည်။ မောင်းယီဒဏ္ဍာရီ (Māui) နှင့် ဟီနာ (ဆီနာ) နတ်သမီးအကြောင်းသည်လည်း ကျော်ကြားသည်။

ဤသို့မျှဝေသုံးစွဲထားသော ပါးစပ်ပြော အကြောင်းအရာများအပြင် ကျွန်းတစ်ကျွန်းစီတွင် ဆိုင်ရာပိုင်ရာ နတ်လူများ၊ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ သူရဲကောင်းများနှင့်ပတ်သက်သော ဇာတ်လမ်းများလည်း ရှိကြသည်။ ထိုဇာတ်လမ်းပုံပြင်များမှာ မှတ်မိကြသော သမိုင်းဆိုင်ရာ ခိုင်မာသော အကျဉ်းချုပ်ဖော်ပြချက်အဖြစ် ဖြည်းဖြည်းခြင်းပြောင်းလဲသွားခဲ့ကြသည်။ များသောအားဖြင့် ထိုကဲ့သို့သော ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များသည် အမျိုးမျိုးသော ပထဝီသွင်ပြင်၊ ဂဟဗေဒသွင်ပြင်များနှင့် ဆက်စပ်မှုရှိခဲ့ကြ၍ ယခုတွင် ထိုအကြောင်းအရာများသည် သဘာဝလွန် ပုဂ္ဂိုလ်များနှင့်ပတ်သက်၍ ဆိတ်သုဉ်းသွားသော အကြွင်းအကြံများအဖြစ် ဖော်ပြနိုင်သည်။

ယေဘူယျ ကိုးကား

• Beckwith, Martha, Hawaiian Mythology, Yale University Press, 1940, as re-issued in 1970, University of Hawaii Press
• Buck, Sir Peter / Te Rangi Hiroa, Samoan Material Culture. Bishop Museum bulletin.
• Craig, D. Robert, Dictionary of Polynesian Mythology, 1989, Greenwood Press.
• Kirch, Patrick, 'On the Road of the Winds' 2000, University of California Press.
• Malo, David, Hawaiian Antiquities, first published in English in 1898, available as Bernice P. Bishop Museum Special Publication 2, Second Edition, 1951