မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်
မြန်မာနိုင်ငံ၏ တရားဝင် စံအဖြစ်သုံးနှုံးရမည့် စာလုံးပေါင်းများဖြင့် ပထမဆုံးအကြိမ် နှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သော အဘိဓာန် မှာ မြန်မာစာအဖွဲ့ ဦးစီးဌာန၏ ၁၉၉၃ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သော မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန် သည် ဖြစ်သည်။[၁] ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်များ သတ်မှတ်ချက်အရ တိတိကျကျ ဖွင့်ဆိုရလျှင်-
- "အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ အဘိဓာန်" ဆိုသည်မှာ အင်္ဂလိပ် ဘာသာ စကားလုံးများကို မြန်မာ ဘာသာဖြင့် အဓိပ္ပါယ် ဖွင့်ဆို ရှင်းပြထားသည့် အဘိဓာန်ကို ဆိုလိုသည်။
- "မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်" ဆိုသည်မှာ မြန်မာ ဘာသာ စကားလုံးများကို အင်္ဂလိပ် ဘာသာဖြင့် အဓိပ္ပါယ် ဖွင့်ဆို ရှင်းပြထားသည့် အဘိဓာန်ကို ဆိုလိုသည်။
အဘိဓာန်များ စာရင်းအတိုချုပ်
ပြင်ဆင်ရန်ကျမ်းပြုသည့်နှစ်များမှာ အငြင်းပွားဖွယ် ရှိသည့်အတွက် အမှန်တကယ် ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေဖြစ်သော ခုနှစ်ကိုသာ အတည်ပြုပြီး၊ အစဉ်လိုက် ဖော်ပြအပ်ပါသည်။
- ၁၇၉၈ - မြန်မာအင်ပါယာ၌ ပြောဆိုသော ဘာသာစကားအချို့၏ နှိုင်းယှဉ် ဝေါဟာရစာရင်း[၂]
- ၁၈၂၅ - အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ဟာ့ဖ် အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)[၃]
- ၁၈၂၆ - မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် ယုဒသန် အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)[၄]
- ၁၈၄၁ - အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ Lane-မက္ခရာ အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)[၅]
- ၁၈၄၅ - အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ယုဒသန် အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)
- ၁၈၆၂ - Burmese Spelling Book / သတ်ပုံကျမ်း (ပထမအကြိမ်)[၆]
- ၁၈၆၄ - အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ / မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် Bennett အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)[၇]
- ၁၉၄၀ - မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် စတူးဝပ်-ဒန်း အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)[၈]
- ၁၉၇၈ - အများသုံး မြန်မာ-အင်္ဂလိပ်-ပါဠိ ဦးဟုတ်စိန် အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)[၉]
- ၁၉၉၃ - မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် မြန်မာစာအဖွဲ့ အဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)[၁၀]
ခေတ်ဦး မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် နှင့် အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ အဘိဓာန်များ
ပြင်ဆင်ရန်မြန်မာအင်ပါယာ၌ ပြောဆိုသော ဘာသာစကားအချို့၏ နှိုင်းယှဉ်ဝေါဟာရစာရင်း
ပြင်ဆင်ရန်ဖရန်စစ် ဘူချနန် ဆိုသူက ၁၇၉၉ ခုနှစ်တွင် အာရှသုတေသနဂျာနယ်၏ ပဉ္စမတွဲတွင် "မြန်မာအင်ပါယာ၌ ပြောဆိုသော ဘာသာစကားအချို့၏ နှိုင်းယှဉ်ဝေါဟာရစာရင်း" ကို ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ဤစာတမ်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဘာသာစကားများကို အနောက်တိုင်းမှ ပထမဆုံး လေ့လာမှုတစ်ခု ဖြစ်သည်။
ဟာ့ဖ် အဘိဓာန်
ပြင်ဆင်ရန်ဤအဘိဓာန်၏ ထူးခြားချက်မှာ အသံထွက် ခတ်ဆင်ဆင်တူသော မြန်မာစာလုံးများ၊ လူနာမည်၊ မြို့ရွာနာမည်များကို အင်္ဂလိပ်စာလုံးအဖြစ် ပေါင်းသည့် နည်းစနစ် (transliteration) ကို မြန်မာ့သမိုင်းတွင် အစောဆုံး စနစ်ကျအောင် အခြေခံ အုတ်မြစ်ချပေးခဲ့သည့် ပထမဆုံး အဘိဓာန် စာအုပ် ဖြစ်သည်။ ၎င်းသုံးနှုန်းသွားသည်မှာ-
- တ အက္ခရာကို ta ဟုလည်းကောင်း၊
- သ အက္ခရာကို tha ဟုလည်းကောင်း၊
- ထ အက္ခရာကို hta ဟုလည်းကောင်း၊
ရှင်းလင်း ကွဲပြားအောင် ပထမဆုံး သုတေသန လုပ်ပြီး၊ အုတ်မြစ်ချသွားခဲ့သည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ ယုဒသန် အပါအဝင် နောက်နောင် အဘိဓာန် ထုတ်သူများကလည်း ဤစနစ်ကို အများအားဖြင့် လိုက်နာကျင့်သုံးခဲ့ရမှစ၍ ယခုခေတ် မြန်မာနာမည်များ၏ စာလုံးပေါင်းပုံမှာ အခြားနိုင်ငံများထက် ပိုမိုစနစ်ကျသည်ကို တွေ့ရဆဲ ဖြစ်သည်။
ယုဒသန် အဘိဓာန်
ပြင်ဆင်ရန်ပထမဆုံး မြန်မာ-အင်္ဂလိပ်အဘိဓာန်ကို မြန်မာပြည်၌ ခရစ်ယာန် သာသနာပြုရန်အတွက် ရောက်ရှိလာသူ သိက္ခာတော်ရ ဆရာယုဒသန်က ၁၈၂၄ ခုနှစ်တွင် ရှေ့ပြေးအဘိဓာန် အသေးတစ်စောင်ကို ဦးဆုံးပြုစုခဲ့သည်။ ယင်းအဘိဓာန်ကို ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ ပုံနှိပ်သည်။ ၁၈၄၉တွင် ယုဒသန်အဘိဓာန်ကို ပို၍ပြည့်စုံကောင်းမွန်အောင်ပြုလုပ်၍ ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ထို့နောက်၁၈၉၃၌ အီး.စီ စတီးဗန်ဆန်က ဥပမာစာစုများထည့်သွင်း၍ ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၁ တွင် ထပ်မံချဲ့ထွင်သူမှာ အက်ဖ်အေးချ်အက်ဗက်လက်သ် ဖြစ်သည်။ သို့သော်၎င်းက ထိုဥဒါဟရုဏ်များအား ထုတ်နှုတ်ခဲ့သည်။[၁၁] ဆရာယုဒသန်ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို့ရှိ အမေရိကန်နှစ်ခြင်းသာသနာပုံနှိပ်တိုက်က မြန်မာ-အင်္ဂလိပ်အဘိဓာန်ကို ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ရာ လူသိအများဆုံးအဘိဓာန်လည်းဖြစ်သည်။
မက္ခရာ အဘိဓာန်
ပြင်ဆင်ရန်မစ္စတာ ချားလ်စ် လိန်းအမည်ရှိ ဥရောပ တိုက်သား တစ်ဦးသည်လည်း မက္ခရာမင်းသားကြီး၏ အကူအညီအဖြင့် အင်္ဂလိပ်-မြန်မာအဘိဓာန်တစ်စောင်ကို ၁၈၃၃ ခုနှစ်တွင် ပြုစုဖူးသည်။ (အချို့ကလည်းမက္ခရာ မင်းသားပြုစုသည်ဆို၏။)[၁၂]
ဒေါက်တာ စတူးဝပ် ဦးဆောင်သော အဘိဓာန်
ပြင်ဆင်ရန်၁၉၁၃ ခုနှစ်သို့ ရောက်သောအခါ ဒေါက်တာ စတူးဝပ် အမှူးပြုသော ပညာရှင် တစ်စုသည် မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်သစ်ကို ပြုစုရန် တိုင်ပင်ခဲ့ကြသည်။ ထို့နောက် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်ခန့်မှစ၍ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသနအသင်းက ဆရာယုဒသန်အဘိဓာန်ထက် ဝေါဟာရ ပိုမိုပြည့်စုံပြီး ခေတ်မီသောအဘိဓာန်တစ်ရပ် ပြုစုနိုင်ရန် ကြိုပမ်းဆဲမှာပင် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး ဖြစ်ပွားသည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရတို့ အိန္ဒိယသို့ ဆုတ်ခွာရာတွင် အဘိဓာန်ပြုစုရန် စုဆောင်းထားသော စာချပ်တို့မှာ သီဟိုဠ်မှ တစ်ဆင့် အင်္ဂလန်သို့ရောက်ပြီး 'အ' အက္ခရာ အတွဲ(၆)တွဲသာ ထုတ်ဝေနိုင်ခဲ့သည်။ A Burmese-English Dictionary အမည်ဖြင့် ထုတ်ဝေ၍ ထုတ်ဝေခဲ့သောနှစ်များမှာ ပထမတွဲ (၁၉၄၁)၊ ဒုတိယတွဲ (၁၉၅၀)၊ တတိယတွဲ (၁၉၅၆)၊ စတုတ္ထတွဲ (၁၉၆၂)၊ ပဉ္စမတွဲ (၁၉၆၉)၊ ဆဌမတွဲ (၁၉၈၁) တို့ဖြစ်ကြသည်။[၁၃]
| ဗမာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန် ထုတ်ဝေခြင်းများ | |||
|---|---|---|---|
| ထုတ်ဝေသည့်နေ့စွဲ | အတွဲ | အမည် | အဓိကပြုစုသူ(များ) |
| ၁၉၄၁ | အတွဲ ၁ | A Burmese-English Dictionary | J. A. Stweart C. W. Dunn |
| ၁၉၅၀ | အတွဲ ၂ | A Burmese-English Dictionary | C. W. Dunn Hla Pe (co-ed.) |
| ၁၉၅၆ | အတွဲ ၃ | A Burmese-English Dictionary | C. W Dunn H. F. Searle Hla Pe |
| ၁၉၆၂ | အတွဲ ၄ | A Burmese-English Dictionary | H. F. Searle A. J. Allott Hla Pe |
| ၁၉၆၉ | အတွဲ ၅ | A Burmese-English Dictionary | A. J. Allott J. W. A. Okell Hla Pe (joint-ed.) |
| ၁၉၈၁ | အတွဲ ၆ | A Burmese-English Dictionary | A. J. Allott J. W. A. Okell Hla Pe (joint-ed.)[၁၃] |
မြန်မာစာအဖွဲ့ အဘိဓာန်
ပြင်ဆင်ရန်၁၉၈၀ ပြည့်နှစ်များမှစ၍ မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်အသစ်တစ်ခုကို မြန်မာစာအဖွဲ့မှ စတင်ပြုစုခဲ့ရာ ဝေါဟာရ ၂၅ဝဝဝ ခန့် ပါဝင်သော မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်ကို ၁၉၉၃-ခုနှစ်တွင် ပုံနှိပ် ထုတ်ဝေနိုင်ခဲ့သည်။[၁၄]
ကိုးကား
ပြင်ဆင်ရန်- ↑ Vicky Bowman, San San Hnin Tun Burmese Phrasebook Lonely Planet 2001 Page 10 "The best available bilingual dictionary is their Myanmar-English Dictionary published in 1993."
- ↑ A Comparative Vocabulary of Some of the Languages Spoken in the Burma Empire by Francis Buchanan, 1799 (18 pages)
- ↑ An English and Burman Vocabulary by George H. Hough, 1825 (424 pages)
- ↑ A dictionary of the Burman language, by Adoniram Judson and Jonathan Wade, 1826 (426 pages)
- ↑ A Dictionary: English and Burmese, by Charles Lane and Prince Mekhara, 1841 (468 pages)
- ↑ Burmese spelling book, 1862 (48 pages)
- ↑ Vocabulary and phrase book in English and Burmese, by Cephas Bennett, Third Edition, 1804-1885 (157 pages)
- ↑ A Burmese-English Dictionary by Stewart and Dunn, 1949 (444 pages)
- ↑ အများသုံး မြန်မာ-အင်္ဂလိပ်-ပါဠိ ဦးဟုတ်စိန် အဘိဓာန် by U Hote Sein, 1978 (1064 pages)
- ↑ Myanmar-English Dictionary by Myanmar Language Commission
- ↑ HlaPe (1 December1985)။ Burma: Literature, Historiography,Scholarship,Language, Life,andBuddhism။ Institute of Southeast Asian Studies။ p. 94။ ISBN 978-9971-988-00-5။
|date=ရှိ ရက်စွဲတန်ဖိုး စစ်ဆေးရန် (အကူအညီ) - ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၀)
- ↑ ၁၃.၀ ၁၃.၁ Hla Pe (1 December 1985)။ Burma: Literature, Historiography, Scholarship, Language, Life, and Buddhism။ Institute of Southeast Asian Studies။ p. 211။ ISBN 978-9971-988-00-5။
- ↑ မြန်မာ-အင်္ဂလိပ်အဘိဓာန်။ မြန်မာစာအဖွဲ့။ 27 November 2019 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 8 February 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။