ရှိုင်းယား

ရှိုင်းယား (အင်္ဂလိပ်: Shire) သည် ဂရိတ်ဗြိတိန်၊ ဩစတြေးလျ၊ နယူးဇီလန်နှင့် အင်္ဂလိပ်စကားပြော နိုင်ငံအချို့၌တွေ့ရသော ပထဝီဆိုင်ရာ ဝေါဟာရတစ်ခုဖြစ်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် ကောင်တီ၏ ကြောင်းတူသံကွဲဖြစ်သည်။ အန်ဂလို-ဆက်ဆန် အခြေချနေထိုင်မှုစတင်ခဲ့ရာမှ ဝက်စ်ဆစ်(ခ်စ်) (Wessex) တွင် ပထမဆုံး စတင်သုံးစွဲခဲ့ပြီး ၁၀ ရာစုတွင် အင်္ဂလန်တစ်ဝှမ်းသို့ ထိုအသုံးပြန့်နှံ့သွားခဲ့သည်။ ဩစတေးလျ၏ အချို့ကျေးလက်နယ်များ၌ ရှိုင်းယား(တစ်နယ်)ဆိုသည်မှာ ဒေသခံအစိုးရနယ်မြေတစ်ခုဖြစ်၍ ယင်း၌ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေခွဲဖြစ်သည့် ကောင်တီ အယူအဆနှင့်မတူညီချေ။

ဝေါဟာရရင်းမြစ်

The Anglo-Saxon Chronicle mentions locations ending or beginning with 'scire' or 'scira'.

ရှိုင်းယား ဆိုသည့် စကားလုံးသည် ရှေးဟောင်း အင်္ဂလိပ် sćir မှဆင်းသက်ပြီး တဖန်ထိုရှေးစကားလုံးသည် ရှေးဦးဂျာမန်နွယ် *skizo (Old High German: sćira မှ ဆင်းသက်လာခဲ့ပြန်သည်။ အရာရှိတစ်ဦး၏ စောင့်ရှောက်မှု၊ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးတစ်ဦးအောက်ရှိ စီရင်စု/ခရိုင် နှင့် စောင့်ရှောက်မှုတစ်ခု ဟု ညွှန်းဆိုနိုင်သည်။ ယူကေ၌ ရှိုင်းယားသည် ကောင်တီနှင့် ကြောင်းတူသံကွဲ စကားလုံးဖြစ်ကာ ကောင်တီသည် ၁၁ ရာစုနှောင်း နော်မန်တို့ အင်္ဂလန်ကို အောင်မြင်ပြီးနောက် စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့သော အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဆိုင်ရာ ဝေါဟာရဖြစ်သည်။ ခေတ်ပေါ်ဗြိတိသျှအသုံး၌ ကောင်တီများသည် ရှိုင်းယားများကို ရည်ညွှန်းပြီး အထူးသဖြင့် ကောင်တီဟောလ် (ဒေသခံအစိုးရစိုက်ရာမြို့၏ ရုံး/အဆောက်အဦ) ကဲ့သို့သော နေရာများဖြစ်ကြသည်။

'r' ('ရ') သံပါအောင် ထွက်ကြသော နယ်မြေများ (ဥပမာ-စကော့တလန်) တွင် "shire" ကို ရှိုင်းယားရ် (/ʃaɪər/) ၊ 'ရ' သံထွက်လေ့မရှိသောနေရာများတွင် နောက်ဆုံး 'r' ၏ နောက်က သရသံတစ်ခုခုမရှိလျှင် 'r' သံကို မထွက်ကြပေ။ အင်္ဂလန်နှင့် ဝေလတို့၌ "shire" ကို နေရာအမည်နှင့် တွဲဖက်သုံးစွဲပါက သရကို အသံဖျော့၍ အတိုကောက် 'ရှာ(ရ်)' (/ʃɜːr/) ၊ ရှီယာ(ရ်) (/ʃɪər/) ဟုထွက်ရှိကာ နောက်ပိတ် 'ရ' သံသည် နေရာပေါ်မူတည်၍ ကွဲပြားစွာထွက်ကြသည်။ သရသံကို လျှော့ချ၍ လုံးချင်းသရဖြစ်သည့် မတြာဝက်သရ ' ရွှား' (schwa) သံဖြင့်ထွက်ကြသည့်နေရာများမှာ 'လက်စ်တာရှာ' (Leicestershire, /ˈlɛstərʃər/) နှင့် 'ဘားခ်ရှာ' (Berkshire, /ˈbɑːrkʃər/) တို့ဖြစ်ကြ၏ ။

ဇာစ်မြစ်

ဤစနစ်ကို အန်ဂလို-ဆက်ဆန်တို့ အခြေချရာနယ်မြေစတင်ခဲ့သည့် ဝက်စ်ဆစ်တိုင်းပြည် (Wessex) တွင် စတင်သုံးစွဲခဲ့ကြပြီး အင်္ဂလန်တလွှားသို့ ထိုအသုံး ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိသွားသည်မှာ ၁၀ ရာစုခန့်ကဖြစ်၏ ။ ၁၀၈၆ တွင် ဝီလျံဘုရင်ပြုစုခိုင်းသည့် နယ်မြေများ လက်ရေးမူမှတ်တမ်း "Domesday" ကျမ်း၌ ယော့ခ်မြို့တော်ကို ရှိုင်းယားများအဖြစ် ပိုင်းခြားထားကြောင်း တွေ့ရပေသည်။ ၉ ရာစုနှစ်က စကော့နယ်စပ်ဒေသများနှင့် လို့သီယန် (Lothian) ကဲ့သို့သော အင်္ဂလိပ်အခြေချရာနေရာများ၌ စကော့တလန်၏ ပထမဆုံးရှိုင်းယားနယ်မြေများကို ဖန်တီးခဲ့ကြသည်။ ဒေးဗစ်ဘုရင်သည် ရှိုင်းယားနယ်မြေများကို လိုက်ဖက်အောင် ဖန်တီးခဲ့၍ စကော့တလန် အနိမ့်ပိုင်းကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်ရှိ နယ်မြေများ၌ ဘုရင်ကိုယ်စားပြု အရာရှိများ (sheriff) ကို ခန့်အပ်တာဝန်ပေးခဲ့ကြောင်းလည်း တွေ့ရလေသည်။

ထိုအစောပိုင်းကာလများတွင် ရှိုင်းယားကို အောလ်ဒါမန် (ealdorman) ခေါ်သည့် အဆင့်မြင့်အရာရှိများက အုပ်ချုပ်ခဲ့ကာ နှောင်းပိုင်း အန်ဂလို-ဆက်ဆန်ခေတ်တွင် ရှိုင်းယား ရီးဗ် (reeve) (သို့) ရှဲရစ် (sheriff) ခေါ် ဘုရင်ကိုယ်စားပြု အရာရှိများက တာဝန်ယူအုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။ ရှိုင်းယားဒေသများကို ရာပြုမြို့ (hundred) (သို့) ဝေါ့ပန်တိတ်ခ် (Wapentake) များအဖြစ် ခွဲခြားခဲ့ကြ၏ ။ ရှိုင်းယား၏ အခြားသောအမည်မှာ ရှဲရစ်ဖ်ဒန် (sheriffdom) ဖြစ်ခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ရှဲရစ်ဖ်ရုံးတော်ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးများက ထိုအသုံးနှစ်မျိုးကို ကွဲပြားစေခဲ့လေသည်။ "ရှိုင်းယား ကောင်တီ" ဆိုသောစကားစုသည် အင်္ဂလန်ရှိ မြို့ပြနယ်မြေမဟုတ်သောကောင်တီများကို တရားဝင်နည်းမဟုတ်ဘဲ ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ စကော့တလန်တွင် ရှိုင်းယားနေရာ၌ ကောင်တီဟူသော အသုံးကို ကျင့်သုံးမှုမရှိချေ။

အများစုသောအခြေအနေ၌ ရှိုင်းယားမြို့ ဆိုသည်မှာ ရှိုင်းယားအစိုးရအဖွဲ့ရုံးစိုက်ရာမြို့ကို ခေါ်ခြင်း (သို့) သမိုင်းအရ ခေါ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ရံခါတွင် ကောင်တီကို ရှိုင်းယားနေရာ၌ အသုံးပြုကြသည့် အမည်ပေးစနစ်တည်ရှိရာ၊ ဥပမာအနေဖြင့် ကနေဒါ၊ နိုဗာ စကောရှား စီရင်စုပိုင်နက်နယ်မြေရှိ ကန့်ဗစ်လ်မြို့ (Kentville) သည် ကောင်တီရုံးစိုက်မြို့ ဖြစ်လာခဲ့သည်။