လီဗီ

တိုင်းတပ် လီဗီယပ် (အင်္ဂလိပ်: Titus Livius; ၆၄ သို့ ၅၉ ဘီစီ – အေဒီ ၁၇) သည် ရောမဘုရင်အော်ဂပ်စတပ် ဆီဇာလက်ထက်တွင် ထွန်းပေါ်ခဲ့သော သမိုင်းပညာရှင် တစ်ဦးဖြစ်သည်။ အော်ဂပ်စတပ်ဆီဇာသည် ကိုယ်တိုင်စာပေကို ဝါသနာပါပြီးလျှင် သူ၏ခေတ်၌ စာပေထွန်းကားသည်ကို မြင်လိုသူဖြစ်သည့်အလျောက် စာဆိုတော်များကို ချီးမြှင့် မြှောက်စား၏။ ကဗျာလင်္ကာဘက်တွင် စာဆိုတော်ဗာဂျီနှင့် ဟောရေ့တို့က စွမ်းဆောင်ပြုစုကြကာ စကားပြေဘက်တွင် လီဗီက စွမ်းဆောင်ပြုစုသည်။

Ab Urbe condita, 1714

လီဗီသည် အီတလီနိုင်ငံမြောက်ပိုင်း ပက်ဒျူးအားမြို့၌ ခရစ် မပေါ်မီ ၅၉ ခုနှစ်၌ မွေးဖွားသည်။ လီဗီ၏အကြောင်းကို စုံစုံလင်လင်မသိရစေကာမူ ကြေးရည်တတ် မိဘမျိုးရိုးမှ ဆင်းသက်သည်ဟု ထင်ရပေ သည်။ သို့အလျောက် လီဗီ၏ဘဝသည် သက်သောင့်သက်သာရှိ၏။ လီဗီသည် ငယ်ရွယ်စဉ်ကတည်းကပင် အချိန်ကိုအလဟဿဖြုန်းတီးခြင်းကို မနှစ်သက်ပေ။ သို့ဖြင့် အားလပ်ချိန်ကို ချည်းနှီးမဖြုန်းလိုသော လီဗီသည် ရောမသမိုင်းကို ပြုစုရေးသားရာ ထိုသမိုင်းတွင် ခရစ်မပေါ်မီ အနှစ် ၇ဝဝ ကျော် ရောမမြို့ကြီးတည်ထောင်သည့် အချိန်မှစ၍ မိမိ၏ မျက်မှောက်ခေတ် အထိ ဖြစ်ပျက်သမျှ အကြောင်းအရာများ အကျုံးဝင်အောင် ပြုစုထား၏။ စုစုပေါင်း ၁၄၂ တွဲရှိ၏။ သို့ရာတွင် ယခုအခါ၌ ၃၅ တွဲမျှကိုသာ တွေ့နိုင်ပေတော့သည်။ ခေတ်ပျက် ခေတ်ဆိုးအမျိုးမျိုးကြားထဲမှပင် လီဗီ၏ လက်ရာဖြစ်သော စာပေ၊ စာတမ်းများ မပျက်မစီးဘဲ ကျန်ရှိသည်မှာ အံ့ဖွယ်တစ်ရပ်ပင်ဖြစ်လေသည်။ သူ၏စာများကို နှစ်ပေါင်းအတော်ကြာမှ စာပေလိုက်စားသူများက တွေ့ရှိလေသည်။

အထက်ပါ သမိုင်းစာစောင်ကြီးကို ရေးသားပြုစုနေချိန်တွင် ရောမ တစ်နိုင်ငံလုံး၌ ပြည်တွင်းစစ်မီးကြီးသည် တစ်ဟုန်းဟုန်း တောက်လောင် နေ၏။ ယင်းစာစောင်ကို ပြုစုရာတွင် လီဗီတွင် ရည်ရွယ်ချက်နှစ်ခုရှိ၏။ တစ်ခုမှာ ပြည်တွင်းရေးရှုပ်ထွေးနေချိန်တွင် မိမိစိတ်ကို နိုင်ငံရေးပယောဂမှ ကင်းဝေးအောင်ထား၍ အေးအေးဆေးဆေး စာရေးနေလိုခြင်းဖြစ်၏။ ကျန် တစ်ခုမှာကား ရှေးရောမလူမျိုးတို့၏ စွန့်စားမှုများကို သူ့ခေတ်ရှိ လူများ သိသာအောင် ဖော်ပြခြင်းဖြင့် ရှေးရှေးကလူများ၏ အတုကို ကောင်းသည့် ဘက်၌ယူ၍ မကောင်းသည့် အချက်များကို ပစ်ပယ်ကြရန် နမူနာပြလိုခြင်း ဖြစ်လေသည်။

လီဗီ၏ သမိုင်းမှာ ပထမတန်းစား စကားပြေ စာစောင်အဖြစ် မှတ်တမ်းမဝင်သော်လည်း ရှေးဟောင်းရောမ၏ အကြောင်းခြင်းရာကလေး များဖြင့် စုံစုံလင်လင် တန်ဆာဆင်ထားသောကြောင့် ဖတ်ရှုရန် စိတ်ဝင်စား လောက်သော အရေးအသားဖြစ်၏။ လီဗီ၏အရေးအသားကို နှောင်းခေတ် ရောမစာရေးဆရာများက မှီးယူလေးစားကြလေသည်။ သူ၏စာများကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ ပြန်ဆိုလေသည်။ သူ၏စာများကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ ပြန်ဆိုသော်လည်း စာပါအကြောင်းမျှ သိနိုင်ရုံသာ ပြန်ဆိုနိုင်၍ စာ၏ အရသာပေါ်လွင်အောင် ပြန်ဆိုခြင်းငှာ မစွမ်းပေ။ လီဗီသည် ပက်ဒျူးအား မြို့၌ ခရစ် ၁၇ ခုနှစ်တွင် အနိစ္စရောက်သည်။