ဝိဇ္ဇာ

"ဝိဇ္ဇာ" ဟူသော ပါဠိစကားလုံး၏ အနက်အဓိပ္ပာယ် ဖွင့်ဆိုချက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ပါသည်။

အမျိုးမျိုးသော အနက်ဖွင့်ဆိုချက်များ

• သိခြင်း၊ သိသည်
• သစ္စာလေးပါး စသည်တို့ကို သိသည်
• သိသည်
• သဘာဝအားဖြင့် ထင်ရှားရှိခြင်း၊ ရရှိထင်ရှားခြင်း
• ၎င်းဖြင့် သိသည်
• ၎င်းဖြင့် ထိုးထွင်း၍ သိသည်
• သိအပ်သည်
• ရရှိအပ်သည်
• ရောက်အပ်သော ဘုံကို ရရှိသည်
• ထိုးထွင်းသိအပ်သော အနက်ဖြင့် သိအပ်သည်
• သိအပ်သည်ကို သိသည်
• ဓမ္မတို့၏ ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာနှင့် အများဆိုင်လက္ခဏာကို သိသည်
• သိသည်
• သိသည် သို့မဟုတ် ရသည်
• အမှောင်ကို ဖျောက်ဖျက်သည်
• မိမိ၏ ဆန့်ကျင်ဘက်ကို ပယ်ဖျက်သည်
• ထင်ရှားအောင် ပြုသည်

ဝိဇ္ဇာ အမျိုးအစားများ

ယောက်ျားတို့၏ အတတ် ၁၈ ရပ်

• (၁) သုတိ = ဣရု၊ ယဇု၊ သာမဟူသော ဗေဒင်ကျမ်းအတတ်။
• (၂) သမ္မုတိ = မနုဓမ္မသတ် စသော ဓမ္မသတ်ကျမ်းအတတ်။
• (၃) သင်္ချာ = "သင်္ချာဒဿနကျမ်း" စသော အရေအတွက်သင်္ချာကို ပြသော သင်္ချာကျမ်းအတတ်။
• (၄) ယောဂါ = ရာဇဥပါယ်ကို ပြသော ပါတဉ္ဇလိယောဂဒဿနကျမ်း၊ လက်မှုပညာကိုပြသော ဟတ္ထဒီပကကျမ်း စသော ယောဂကျမ်းအတတ်။
• (၅) နီတိ = နီတိကျမ်းအတတ်။
• (၆) ဝိသေသိကာ = "ကာဏာဒကျမ်း" စသော ဝိသေသိကဒဿနကျမ်းအတတ်။
• (၇) ဂဏိကာ = သုဘာသုဘကို ဟောပြောကြောင်းဖြစ်သော "ဗြို့ဟစ်ကျမ်း" စသော ဂဏိကကျမ်းအတတ်။
• (၈) ဂန္ဓဗ္ဗာ = စည်၊ စောင်း၊ ကဗျာ၊ လင်္ကာစသည်ကို တီးဆိုကြောင်းဖြစ်သော "သင်္ဂီတိမူလကျမ်း" စသော ဂန္ဓဗ္ဗကျမ်းအတတ်။
• (၉) တိကိစ္ဆာ = ဆေးကျမ်းအတတ်။
• (၁၀) စတုဗ္ဗေဒ = ဗေဒင်လေးပုံအတတ်။ (ဓနုဗ္ဗေဒ = လေးကိုင်မြားပစ်ကို သိကြောင်းဖြစ်သော ဓနုဗ္ဗေဒကျမ်းအတတ်။)
• (၁၁) ပုရုဏာ = ဗြဟ္မပုရဏ် စသော ပုရဏ်ကျမ်းအတတ်။
• (၁၂) ဣတိဟာသာ = ရှေးဖြစ်ထုံးဟောင်းကို ပြတတ်သော "ဘာရတကျမ်း" စသော သမိုင်းကျမ်း-ဣတိဟာသကျမ်းအတတ်။
• (၁၃) ဇောတိသာ = ဂြိုဟ်၊ နက္ခတ်တို့၏ အသွားအလာကိုပြသော ဇောတိသကျမ်းအတတ်။
• (၁၄) မာယာ = မျက်လှည့်အတတ်ကို ပြတတ်သော "ဣန္ဒြဇာလကျမ်း" စသော မာယာကျမ်းအတတ်။
• (၁၅) ကေတု = ကိတ်အမျိုးမျိုးတို့၏ အကျိုးအပြစ်ကို ပြသော ကေတုကျမ်းအတတ်။
• (၁၆) မန္တနာ = ဂါထာမန္တန်တို့၏ အသံအထူးကို ပြတတ်သော တန္တကျမ်းစသော မန္တန်ကျမ်းအတတ်။
• (၁၇) ယုဒ္ဓါ = သေနင်္ဂဗျူဟာစသည်ကို ပြတတ်သော ယုဒ္ဓကျမ်းအတတ်။
• (၁၈) ဆန္ဒသာ = ဝုတ္တရတနာကရ-စသော ဆန်းကျမ်းအတတ်တို့ဖြစ်သည်။

ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ ဝိဇ္ဇာများ

(က) ဝိဇ္ဇာ ၃ ပါး

• (၁) ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏ် (ရှေးဘဝဖြစ်စဉ်များကို အောက်မေ့နိုင်သောဉာဏ်)
• (၂) ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ် (နတ်မျက်စိနှင့်တူသော အမြင်ဉာဏ်၊ သတ္တဝါတို့၏ စုတိနှင့် ပဋိသန္ဓေကို မြင်သိသောဉာဏ်)
• (၃) အာသဝက္ခယဉာဏ် (ကိလေသာအာသဝေါတရားတို့ ကုန်ခန်းကြောင်းဉာဏ်၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်)

(ခ) ဝိဇ္ဇာ ၆ ပါး

• (၁) ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏ် (တန်ခိုးအမျိုးမျိုး ဖန်ဆင်းနိုင်သောဉာဏ်)
• (၂) ဒိဗ္ဗသောတဉာဏ် (နတ်နားကဲ့သို့ အသံအမျိုးမျိုးကို ကြားနိုင်သောဉာဏ်)
• (၃) စေတောပရိယဉာဏ် (သူတစ်ပါးစိတ်ကို သိနိုင်သောဉာဏ်)
• (၄) ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏ် (ရှေးဘဝဖြစ်စဉ်များကို အောက်မေ့နိုင်သောဉာဏ်)
• (၅) ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ် (နတ်မျက်စိနှင့်တူသော အမြင်ဉာဏ်)
• (၆) အာသဝက္ခယဉာဏ် (ကိလေသာအာသဝေါတရားတို့ ကုန်ခန်းကြောင်းဉာဏ်)

(ဤ ၆ ပါးကိုပင် အဘိညာဉ် ၆ ပါးဟုလည်း ခေါ်သည်။ )

(ဂ) ဝိဇ္ဇာ ၈ ပါး

• (၁) ဝိပဿနာဉာဏ် (ထိုးထွင်းရှုမြင်သောဉာဏ်)
• (၂) မနောမယိဒ္ဓိဉာဏ် (စိတ်ဖြင့် ဖန်ဆင်းနိုင်သော တန်ခိုးဉာဏ်)
• (၃) ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏ် (တန်ခိုးအမျိုးမျိုး ဖန်ဆင်းနိုင်သောဉာဏ်)
• (၄) ဒိဗ္ဗသောတဉာဏ် (နတ်နားနှင့်တူသော အသံအမျိုးမျိုးကို ကြားနိုင်သောဉာဏ်)
• (၅) စေတောပရိယဉာဏ် (သူတစ်ပါးစိတ်ကို သိနိုင်သောဉာဏ်)
• (၆) ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏ် (ရှေးဘဝဖြစ်စဉ်များကို အောက်မေ့နိုင်သောဉာဏ်)
• (၇) ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ် (နတ်မျက်စိနှင့်တူသော အမြင်ဉာဏ်)
• (၈) အာသဝက္ခယဉာဏ် (ကိလေသာအာသဝေါတရားတို့ ကုန်ခန်းကြောင်းဉာဏ်၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်)

အဘိညာဉ်နှင့် သမာပတ်ဆိုင်ရာ အနက်

ဝိဇ္ဇာသည် အဘိညာဉ် ၅ ပါးနှင့် အဋ္ဌသမာပတ် (ဈာန် ၈ ပါး) ၏ ဉာဏ်ကို ဆိုလိုသည်။

မဂ်ဉာဏ်၊ မဂ်ပညာ

ဝိဇ္ဇာသည် အရိယသစ္စာလေးပါးကို သိခြင်းဖြင့် ကိလေသာများကို ပယ်ရှားနိုင်သော မဂ်ဉာဏ်၊ မဂ်ပညာ (အထူးသဖြင့် အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်) ဖြစ်သည်။

ဖိုလ်ဉာဏ်၊ ဖိုလ်ပညာ

ဝိဇ္ဇာသည် ဖိုလ်ဉာဏ်၊ ဖိုလ်ပညာကို ဆိုလိုသည်။

အရဟတ္တဖိုလ်၌ရှိသော ဣန္ဒြေ ၅ ပါး

အရဟတ္တဖိုလ်၌ရှိသော ဣန္ဒြေ ၅ ပါး (သဒ္ဓါ၊ ဝီရိယ၊ သတိ၊ သမာဓိ၊ ပညာ) သည်လည်း ဝိဇ္ဇာ ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် ပညာ၏ အထောက်အကူများ ဖြစ်သောကြောင့် ဝိဇ္ဇာဟု ခေါ်ဆိုသည်။

ကမ္မဿကတာဉာဏ် (ကံသာလျှင် ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာဟု သိသောဉာဏ်)

ဝိဇ္ဇာသည် ကမ္မဿကတာဉာဏ်ကို ဆိုလိုသည်။

သမ္မာဒိဋ္ဌိ (ကောင်းသော အမြင်)

ဝိဇ္ဇာသည် သမ္မာဒိဋ္ဌိကို ဆိုလိုသည်။

သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပ

ဝိဇ္ဇာသည် သမ္မာဒိဋ္ဌိနှင့် သမ္မာသင်္ကပ္ပကို ဆိုလိုသည်။

အတတ်ပညာ၊ ကျမ်းဂန်

(က) မန္တန်အတတ်ပညာကို ဆိုလိုသည်။

(ခ) မန္တန်ကျမ်းစသည်ကို ဝိဇ္ဇာဟု ခေါ်သည်။

(ဂ) ဝေဒကျမ်း ၃ ကျမ်း (ဣရု၊ ယဇု၊ သာမ) ကိုလည်း ဆိုလိုသည်။

(ဃ) မြွေဆိပ်ဆေးကုအတတ် စသည်တို့ကဲ့သို့ အမျိုးမျိုးသော အတတ်ပညာများကိုလည်း ဆိုလိုသည်။

(င) ဆင်အတတ်၊ မြင်းအတတ် စသည် အမျိုးမျိုးသော အတတ်ပညာများကိုလည်း ဆိုလိုသည်။

ဝိဇ္ဇာသုတ် ၄ သုတ်

ဝိဇ္ဇာသည် ဝိဇ္ဇာသုတ် ၄ သုတ်ကိုလည်း ဆိုလိုသည်။

ဝိဇ္ဇာမဂ္ဂဒီပနီကျမ်း ကောက်နှုတ်ချက်

အကျယ်ကို ဒီမှာ ဖတ်ပါ။

ဝိဇ္ဇာဆိုသည်မှာ အတတ်ပညာ သို့မဟုတ် ဉာဏ်ပညာကို ဆိုလိုပြီး ဝေဒဝိဇ္ဇာ (ဗေဒင်ပညာ)၊ မန္တဝိဇ္ဇာ (လောကီပညာရပ်များ)၊ ဂန္ဓာရီဝိဇ္ဇာ (တန်ခိုးသိဒ္ဓိပညာများ)၊ လောကီယဝိဇ္ဇာ (ဈာန်အဘိညာဉ်ပညာများ)၊ နှင့် အရိယဝိဇ္ဇာ (မဂ်ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်းပညာ) ဟူ၍ ငါးမျိုးခွဲခြားနိုင်သည်။ ဤငါးမျိုးထဲတွင် အရိယဝိဇ္ဇာသည် ဗုဒ္ဓသာသနာတော်၌သာ ရနိုင်သော အမြင့်ဆုံးသော ပညာရပ်ဖြစ်သည်။

သာသနာတော်အတွင်း၌ အရိယဝိဇ္ဇာကို ရရှိရန်အတွက် အင်္ဂါ (၅) ပါးနှင့် ပြည့်စုံရန် လိုအပ်သည်ဟု မြတ်စွာဘုရား ဟောကြားတော်မူပါသည်။ ၎င်းအင်္ဂါများမှာ-

၁။ ဘုရား၌ ယုံကြည်ခြင်း= မြတ်စွာဘုရား၏ ထိုးထွင်းသိမြင်သောဉာဏ်တော်ကို လုံးဝယုံကြည်မှုရှိရမည်။

၂။ ကိုယ်လက်အင်္ဂါ ကျန်းမာခိုင်ခံ့ခြင်း (အနာရောဂါ ကင်းခြင်း) =ကျန်းမာသော ကိုယ်ခန္ဓာရှိရမည်။ အစာအာဟာရကို ကောင်းစွာကြေညက်စေနိုင်သော မျှတသည့် ပါစကဓာတ်မီး (အစာကြေအင်အား) ရှိရမည်။ ရောဂါကင်းရှင်းခြင်းသည် ဝိပဿနာတရားအားထုတ်ရန် အရေးကြီးသော အထောက်အပံ့ဖြစ်သည်။ မြတ်စွာဘုရား၏ "အဘိဝါဒန သီလိဿ" အစရှိသည့် တရားတော်အရ ရှိခိုးထိုက်သူကို ရိုသေသူသည် အသက်ရှည်၊ အဆင်းလှ၊ ချမ်းသာ၊ ခွန်အား တိုးပွားစေနိုင်သည်။

၃။ စိတ်နှလုံး ဖြောင့်မတ်စင်ကြယ်ခြင်း= မစဉ်းလဲဘဲ၊ မလှည့်ပတ်ဘဲ မိမိ၏အခြေအနေမှန်ကို ဆရာသမား သို့မဟုတ် တရားသိသူများအား ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း ဖွင့်ဟပြောဆိုနိုင်ရမည်။ စိတ်ထားဖြောင့်စင်း ဖြူစင်မှုရှိရမည်။

၄။ ဝီရိယ ထက်သန်ခြင်း အကုသိုလ်တရားများကို ပယ်ရှားရန်နှင့် ကုသိုလ်တရားများကို ပြည့်စုံစေရန် မလျှော့သော လုံ့လ၊ ဝီရိယဖြင့် ထက်ထက်သန်သန် ကြိုးစားအားထုတ်ရမည်။ ကိလေသာအဆိပ်များ မကုန်မချင်း မရပ်မနား ကြိုးစားရမည်ဟု ဆိုလိုသည်။

၅။ ဝိပဿနာပညာရှိခြင်း = မိမိခန္ဓာနှင့် သူတစ်ပါးခန္ဓာတို့၏ ဖြစ်ပျက်နေမှုများကို ထိုးထွင်းသိမြင်နိုင်သော ဉာဏ်ပညာရှိရမည်။ ဤပညာသည် ပုထုဇဉ်တို့နှင့် မတူဘဲ မွန်မြတ်ပြီး၊ ဝဋ်ဆင်းရဲဒုက္ခ၏ ကုန်ရာနိဗ္ဗာန်သို့ တည့်တည့်မတ်မတ်ရောက်စေနိုင်သော အစွမ်းရှိသည်။ ဤအင်္ဂါသည် တိဟိတ်ပုဂ္ဂိုလ် (မွေးရာပါ အကြောင်း ၃ ပါးနှင့် ပြည့်စုံသူ) တို့အတွက်သာ ထိုက်တန်သည်။

ဝိဇ္ဇာမျိုးစေ့ နှင့် စရဏမျိုးစေ့

လယ်တီဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ပါရမီဒီပနီကျမ်းတွင် မဂ်ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်ရရှိရေးအတွက် အဓိကာရကောင်းမှုဖြစ်သော "မျိုးစေ့" နှစ်မျိုးကို ရှင်းပြထားပါသည်-

စရဏမျိုးစေ့ (ခြေထောက်နှင့်တူ): သီလ၊ သမာဓိ စသော အကျင့်ကောင်းများ။ ဤမျိုးစေ့ရှိသူသည် ဘုရားသာသနာ၊ ဆရာကောင်းသမားကောင်းတို့နှင့် တွေ့ဆုံခွင့်ရသည်။
ဝိဇ္ဇာမျိုးစေ့ (မျက်စိနှင့်တူ): ဉာဏ်ပညာပါရမီ။ ဤမျိုးစေ့ရှိသူသည် တရားတော်ကို ကြားနာရသောအခါ အမှန်တရားကို ထိုးထွင်းသိမြင်နိုင်စွမ်း ရှိသည်။

မဂ်ဖိုလ်ရရန် ဤမျိုးစေ့နှစ်မျိုးလုံး ညီညွတ်အောင်မြင်ရန် လိုအပ်သည်။ မဟာဓနသူဌေးသားဇနီးမောင်နှံသည် ဝိဇ္ဇာမျိုးစေ့ရှိသော်လည်း စရဏမျိုးစေ့ ချို့တဲ့ခဲ့၍ တရားမရခဲ့ပေ။ သစ္စကပရိဗိုဇ်သည် စရဏမျိုးစေ့ရှိသော်လည်း ဝိဇ္ဇာမျိုးစေ့ အားနည်းခဲ့၍ ထိုဘဝတွင် တရားမရခဲ့ပေ။

သာဝကများအတွက် အဓိကကျသော ဝိဇ္ဇာ

ဤဝိဇ္ဇာ (၈) ပါးတို့တွင် သာဝကတစ်ဦးအနေဖြင့် မဂ်ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်ရရှိရန်အတွက် အဓိကအကျဆုံးနှင့် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော ဝိဇ္ဇာမျိုးစေ့မှာ အမှတ် (၁) ဖြစ်သော ဝိပဿနာဉာဏ် ပင် ဖြစ်သည်။ အခြားသော အဘိညာဉ်နှင့်စပ်သည့် ဝိဇ္ဇာများ မရရှိသော်လည်း ဝိပဿနာဉာဏ် ရင့်သန်ပါက သာဝကတို့၏ ပန်းတိုင်ဖြစ်သော နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ရှိနိုင်သည်။ ဝိပဿနာဉာဏ်သည် ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏ်ရရန် အကြောင်းရင်းဖြစ်သော ပုဗ္ဗယောဂ အကျင့်နှင့် သာဝကတို့အတွက် လိုအပ်သော အဓိကာရကောင်းမှုကုသိုလ် လည်း ဖြစ်သည်။

ကိုးကား

ကိုးကား

ပြင်ပလင့်များ

• ဝီကီရင်းမြစ်ရှိ ဝိဇ္ဇာမျိုးစေ့နှင့် စရဏမျိုးစေ့ နှင့်ပတ်သက်သမျှများ