သမ္မာသတိ

သမ္မာသတိ သည် မဂ္ဂင်ရှစ်ပါး အကျင့်မြတ်တရားတွင် တစ်ပါးအပါအဝင် ဖြစ်သည်။ “မှန်ကန်သော ဆင်ခြင်အောက်မေ့ခြင်း” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ သမ္မာသတိ (၄) ပါးရှိ၏။

သမ္မာသတိ ၄-ပါး

သတ္တဝါတို့၏ ပကတိစိတ်သည် ရပ်တည်မရ လွင့်ပါးပြေးသွား၍ နေ၏။ ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ မိမိတို့၏ စိတ်ကို တည်ငြိမ်စါာ ထားခြင်းငှါ အစိုးမရကြကုန်၊ စိတ်ကို အစိုးမရကြကုန်သော် သူရူးသူနှမ်းတို့နှင့် တူကုန်၏။ ထိုသူရူးသူနှမ်းတို့သည် စိတ်ကို အစိုးမရကြကုန်သည့်အတွက် တစ်စုံတစ်ခုသော လူ့အရေး လူ့အရာတို့၌ လူရာမဝင်ကုန်။

ထို့အတူ ဘဝနာကိစ္စတို့၌ မိမိတို့စိတ်ကို တည်ငြိမ်စွာ ထားခြင်းငှါ အစိုးမရကြကုန်သော ရှင်လူအပေါင်းတို့သည် တစ်စုံတစ်ခုသော ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံကို နှလုံးသွင်း၍ စမ်းလျှင် သူရူးသူနှမ်းနှင့် အလားတူဖြစ်၍ နေကြကုန်၏။ ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံနှင့် တွေ့ကြုံလျှင် မိမိတို့၏စိတ်ကို မိမိတို့ အစိုးမရ ရှိနေကြသည်ကို သိကြကုန်၏။ ထို့ကြောင့် ရပ်တည်မရ လှုပ်ရှားလွင့်ပါး ပြေးသွား၍နေသော စိတ်ရူးစိတ်နောက်တို့ကို ပယ်ဖျောက်၍ အလိုရှိရာ ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံစိတ်ကို တည်ငြိမ်စွာ ထားနိုင်ခြင်းငှါ လေးပါးသော သတိပဋ္ဌာန်တရားတို့ကို အားထုတ်ကြရကုန်သည်။ ထို ၄-ပါးသော သတိပဋ္ဌာန်တို့တွင် - (၁) ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန်၊ (၂) ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန်၊

(၃) စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန်၊

(၄) ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန် တို့ ဖြစ်သည်။

(၁) ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန်

ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန် ဆိုသည်မှာ မိမိ၏ ရူပကာယ ခန္ဓာကိုယ်၌ မိမိစိတ်ကို သမ္မာသတိတည်းဟူသော ကြိုးလွန်ဖြင့် အကြပ်အတည်း ဖွဲ့ချည်၍ ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ထွက်သက်ဝင်သက် စသော တစ်ခုတစ်ခုသော ရူပကာယကို စွဲမြဲစွာ ရှုခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ ထိုသို့ ထားဖန်များ၍ ၃-လ, ၄-လ စသည်ရှိလတ်သော် စိတ်ရူးစိတ်နောက်သည် ပျောက်ငြိမ်း၏။ တစ်နေ့တစ်နေ့လျှင် ၁နာရီတန်သည်, ၂ နာရီတန်သည်, ၃ နာရီ, ၄ နာရီ, ၅ နာရီ, ၆ နာရီတန်သည် ထွက်သက်ဝင်သက် စသော မိမိရူပကာယခန္ဓာကိုယ်၌ မိမိစိတ်ကို တည်ငြိမ်စွာထားနိုင်၏၊ ထိုအခါ အလိုရှိရာ ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ တည်ငြိမ်စွာထားနိုင်ခြင်းငှါ မိမိစိတ်ကို အစိုးရ၏။

(၂) ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန်

ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန် ဆိုသည်မှာ မိမိသန္တာန်မှာ အလှည့်အစားအားဖြင့် မပြတ်မစဲဖြစ်၍နေသော သုခဝေဒနာ, ဒုက္ခဝေဒနာ စသော ဝေဒနာကာယ ခန္ဓာကိုယ်၌ မိမိစိတ်ကို သမ္မာသတိတည်းဟူသော ကြိုးလွန်ဖြင့် အကြပ်အတည်း ဖွဲ့ချည်၍ ထားခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ထားဖန်များလတ်သော် စိတ်ရူးစိတ်နောက်သည် ပျောက်ငြိမ်း၏၊ ထိုအခါ အလိုရှိရာ ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ တည်ငြိမ်စွာ ထားခြင်းငှါ မိမိစိတ်ကို မိမိအစိုးရ၏။

(၃) စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန်

စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန် ဆိုသည်မှာ မိမိသန္တာန်မှာ အလှည့်အလည်အားဖြင့် မပြတ်မစဲဖြစ်၍နေသော လောဘနှင့် ယှဉ်သောစိတ်၊ ဒေါသနှင့် ယှဉ်သောစိတ်၊ မောဟနှင့် ယှဉ်သောစိတ် စသော စိတ်အမျိုးမျိုးတို့၌ မိမိစိတ်ကို သမ္မာသတိတည်းဟူသော ကြိုးလွန်ဖြင့် အကြပ်အတည်း ဖွဲ့ချည်၍ ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ထားဖန်များလတ်သော် စိတ်ရူးစိတ်နောက်သည် ပျောက်ငြိမ်း၏၊ ထိုအခါ အလိုရှိရာ ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ တည်ငြိမ်စွာ ထားခြင်းငှါ မိမိစိတ်ကို မိမိအစိုးရ၏။

(၄) ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန်

ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာန် ဆိုသည်မှာ မိမိသန္တာန်၌ ရှိနေသော ကာမစ္ဆန္ဒ, ဗျာပါဒ, ထိန, မိန္ဓ, ဥဒ္ဓစ္စ, ကုက္ကုစ္စ, ဝိစိကိစ္ဆာ အစရှိသော တရားတို့၌ မိမိစိတ်ကို သမ္မာသတိတည်းဟူသော ကြိုးလွန်ဖြင့် အကြပ်အတည်း ဖွဲ့ချည်၍ ထားခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ထားဖန်များလတ်သော် စိတ်ရူးစိတ်နောက်သည် ပျောက်ငြိမ်း၏၊ ထိုအခါ အလိုရှိရာ ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ တည်ငြိမ်စွာ ထားခြင်းငှါ မိမိစိတ်ကို မိမိအစိုးရ၏။

သတိပဋ္ဌာန်အလုပ်

မိမိကိုယ်ခန္ဓာကို ရူပကာယမျိုး, ဝေဒနာကာယမျိုး,စိတ္တကာယမျိုး, ဓမ္မကာယမျိုးဟု လေးပုံ, လေးစု ပြု၍ ထားပြီးလျှင် ပိုင်းခြားရာ နီရီတွင်း၌ မိမိ ခန္ဓာကိုယ်မှ အပအာရုံသို့ မိမိစိတ်ကို မထွက်မသွားစေမူ၍ ထို လေးပါးသော မိမိအဇ္ဈတ္တကာယတို့၌သာလျှင် သတိတည်းဟူသော ကြိုးလွန်ဖြင့် ဖွဲ့ထား၍ ဘဝအဆက်ဆက်တို့က အစဉ်ပါလာသော စိတ်ရူး, စိတ်နောက်, စိတ်ပူ, စိတ်လောင်များကို ပျောက်ငြိမ်းအောင် ပြုမှုကို “သတိပဋ္ဌာန်” အလုပ်ဟု ခေါ်သည်။

တစ်နေ့တစ်နေ့တွင် ညဉ့်အခါ၌ ၂နာရီတန်သည်, ၃နာရီတန်သည် အချိန်ကို ပိုင်းခြား၍ အားထုတ်ရမည်။