ရခိုင်ပြည်နယ်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

[[ရခိုင်လူမျိုး]]တို့ အစဉ်တစ်စိုက် နေထိုင်သော ရခိုင်ပြည်နယ် သည် [[မြန်မာနိုင်ငံ]]၏ အနောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိတည်ရှိပြီး၊ ရှေးအခါက [[ရခိုင်မင်းဆက်|ရခိုင်ဘုရင်များ]] အုပ်စိုးရာ တိုင်းပြည်နိုင်ငံ ဖြစ်ခဲ့၏။ အေဒီ ၁၅ ရာစုမှ ၁၇ ရာစုအတွင်း ရေးရခိုင်ဘုရင်များသည် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ [[စစ်တကောင်းမြို့|စစ်တကောင်း]]ဒေသနှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ တြိပူရဒေသတို့ကို လက်အောက်ခံ အဖြစ် သိမ်းသွင်းနိုင်ခဲ့သည်။ ရခိုင်ဘုရင်များ တန်ခိုး အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိစဉ် ရခိုင် ဘုရင့်နိုင်ငံ၏ရခိုင်ဘုရင့်နိုင်ငံ၏ အကျယ်အဝန်းသည် ယခု ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၊ ဒါကာမြို့တော်မှ မော်လမြိုင် ပင်လယ် ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက် ကျယ်ပြန့်ခဲ့သည်။ ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ မူရင်း ရခိုင်ပြည် သည် ဘင်္ဂလားနယ်စပ် နတ်မြစ်ဝမှ မော်တင်စွန်း (ယခု ဧရာဝတီတိုင်းနယ်မြေ) အထိ ရှည်လျားသော ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းဒေသ ဖြစ်သည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်‌သည် ရခိုင်ရိုးမတောင်တန်းနှင့် [[ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်]]အကြား ကမ်းမြှောင်ဒေသတွင်တည်ရှိသည်။ ရှေး ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ ယာဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်များ ပေါများသောဒေသလည်းဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အနောက်ပိုင်းတွင်တည်ရှိတည်ရှိပြီး [[ဧရာဝတီတိုင်း]]၊ [[ပဲခူးတိုင်း]]၊ [[မကွေးတိုင်း]]၊ [[ချင်းပြည်နယ်]]၊ [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]]နှင့် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်တို့ဖြင့် ဝန်းရံထားသည်။ မြောက်လတီကျူဒ် ၁၇ ဒီဂရီ ၃၀မိနစ် နှင့် ၂၁ဒီဂရီ ၃၀မိနစ်ကြား၊ အရှေ့လောင်ဂျီကျူဒ် ၉၂ဒီဂရီ ၁၀မိနစ် နှင့် ၉၄ဒီဂရီ ၂၀မိနစ်ကြားတွင်တည်ရှိသည်။ ဧရိယာ စုစုပေါင်း ၁၄၂၀ဝ၁၄,၂၀ဝ စတုရန်းမိုင်ကျယ်ဝန်းသည်။ ၂၀၁၀ပြည့်နှစ်တွင်၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်တွင် ထုတ်ပြန်သော အစိုးရစာရင်းအရ လူဦးရေ လေးသန်းနီးပါး (၃, ၈၃၆, ၀၀၀) ရှိနေပြီ ဖြစ်သည်။

#ရခိုင်ပြည်နယ်အောင်လံကို ရှေးခေတ်ကဘင်ရှေးခေတ်ကပင် အသုံးပြုခဲ့သော အောင်လံ၏ အခြေခံအမှတ်အသားကို မူတည်ခဲ့ကြပါသည်၊၊

#အောင်လံအတိုင်းအတာမှာ ခေတ်အဆက်ဆက်က အသုံးပြုခဲ့သော အောင်လံ၊ ကောင်းရှည်ရေအတွက်နှင့် အခုခေတ်ကိုက်ညီအောင် အသုံးပြုနိုင်ဖို့အတွက် မူလအတိုင်းအတာကိုမှီပြီး အချိုးအစားအလိုက် ပြုပြင်ခဲ့ကြသည်။ မူလအတိုင်းအတာ အချိုးအစားမှာ အလျားကိုးတောင်အလျား အနံခြောက်တောင်ကိုးတောင် အနံ ခြောက်တောင် ဖြစ်ပါသည်။

ရခိုင်လူမျိုးများ သုံးစွဲခဲ့သော ဝေသာလီခေတ် ရခိုင်ဒင်္ဂါး၏ ပန်းဖက်ပုံကို အခြေခံဖော်ပြထားသည်။ ဝေသာလီခေတ် ရခိုင်းဒင်္ဂါးကို သတ်မှတ်ဖော်ပြရခြင်းမှာ ရခိုင်လူမျိုးများ၏ ပေါ်လွင်ထင်ရှားရေး၊ အနုပညာဓနဥစ္စာကြွယ်ဝခြင်းအနုပညာ ဓနဥစ္စာ ကြွယ်ဝခြင်း နှင့် ရှေးပဝေသဏီကပင် ယဉ်ကျေးမှုထွန်းကားခဲ့ခြင်းကို ရည်ညွှန်းဖော်ထုတ်လို၍ ဖြစ်သည်။ ထိုဝေသာလီခေတ် ဒင်္ဂါးကို သဇင်ပန်းခွေ နှစ်ခက်ဖြင့် ခြံရံထားပါသည်။

==='''(က) သဇင်ပန်း ခွေနှစ်ခက်'''===

ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် သဇင်ပန်းရေသဇင်ပန်းသည် ပြည်နယ်၏ အဓိက မြင့်မြတ်ဖြူစင်သော ပန်းမျိုးဖြစ် ပါသည်။ပန်းမျိုးဖြစ်ပါသည်။ ထိုပန်းကို အမှီပြု၍ အမြင့်အမြတ်စကားလုံး တိုကိုသုံးစွဲရာမှာ သဇင်ပန်းကို ဥပမာပြုပြီး တင်စားသုံးစွဲခဲ့ကြပါသည်။ သဇင်ပန်းကို ရခိုင်တို့က (သန့်စင်)ပန်းဟု ခေါ်ကြပါသည်။ သန့်ရှင်းမှု၊ ဖြူစင်မှု။ သန့်ရှင်းဖြူစင် ယုံတင်မက ပွင့်ဖတ်အလယ်မှာ ဝါဝင်းပြီးတော့ ရွှေရောင်ရှိသော ဝတ်ဆံနှစ်ဆံလည်း ပါရှိသည် ။ပါရှိသည်။ မွှေးကြိုင်ပြီး မြင့်မြတ်သော သစ်ပင်ကြီးများ၏ အပေါ်၌သာ ပေါက်ရောက်တတ်သည်။ ဖြူစင်သော သီလရောင် ဝါဝင်းသော ဝတ်ဆံအရောင်များသည် ဗုဒ္ဒ၏ သင်္ကန်းရောင်ကို ဆောင်သည်။ ထို့ကြောင့် အမြတ်ဆုံးပန်းဟု တင်စားသမုတ်ခဲ့ကြပါသည်။ ယင်းကို အစွဲပြု၍ ဘုရားပေါင်းချုပ်၏ သင်္ကေတ အခေါ်အဝေါ် ကဗျာတွင် (သဇင်ပန်းခိုင် တမြိုင်မြိုင် ၊ ရခိုင်ဘုရားပေါင်း) ဟူ၍ ဖွဲ့ဆိုခဲ့ကြသည်။ သဇင်ပန်းတစ်ခက်၏ တစ်ဘက်စီတွင် ပါရှိသော (၈) ပွင်နဲ့ ထိပ်ပေါ်ကတစ်ပွင့် ပေါင်းလျှင် (၉) ပွင့်ဖြစ်သည်။ ကျန်တဘက်တွင်လည်း (၈) ပွင့်နှင့် ထိပ်ပေါ်က တစ်ပွင့်ပေါင်းလျှင် (၉) ပွင့်ဖြစ်သည်။ ထိပ်ပေါ်၌ ရှိသော အပွင့်သည် နှစ်ဘက်လုံးနှင့် ဆိုင်သည်။ ဘေးဥပါဒ်အန္တရာယ် ကင်းရှင်းစေရန် ကိုးနဝင်းကြေသော လက္ခဏာကိုဖော်ပြထားပါသည်။ ဖော်ပြပါ သဇင်ပန်းခက် တစ်ခက်စီမှာ အပွင့်ငယ် လက်ဝဲမှ ( ၈ ) လင်္ကျာမှ ( ၈ ) ပွင့်ဆံရိုးတံကို မှီ၍ ရှိနေကြပါသည်။ ထိပ်ပေါ်မှ တစ်ပွင့်နှင့် ပေါင်းလိုက်လျှင် (၁၇) ပွင့်ဖြစ်၍ ရခိုင်ပြည်နယ် (၁၇) မြို့နယ်ကို ဖော်ဆောင်နေပါသည်။

==='''(ခ) ဗိန္ဒုပြောက်များ'''===

ဝေသာလီဒင်္ဂါး၏ အပြင်ဘက်စက်ဝိုင်းတွင် ဖော်ပြထားသော ဗိန္ဒုပြောက်များမှာ ကနက္ကဒါန်ထီးဝိုင်း၏ ပုံသဏ္ဍာန်ဖြစ်သည်။ ဝေသာလီဒင်္ဂါးများတွင် ပါရှိသော ဗိန္ဒုများမှာ အရေအတွက်အားဖြင့် လုံးရေ (၂၀) ပါရှိသည့် ဒင်္ဂါးအမျိုးအစားရှိသကဲ့သို့ လုံးရေ (၂၀) ပိုမိုပါရှိသောထက်ပိုမိုပါရှိသော ဒင်္ဂါးများလည်း ရှိကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ သို့သော်လည်း အခုသတ်မှတ်ထားသော ရခိုင်ပြည်နယ်တံဆိပ်ပါ ဗိန္ဒုပြောက်များ၏ အရေအတွက် လုံးရေ (၂၀) ဟု သတ်မှတ်ထားပါသည်။ ထိုသို့ သတ်မှတ်ရခြင်းမှာ တံဆိပ်အလှအပနှင့် ရှေးရခိုင်မင်းများ၏ အဓိက ကျင့်ဝတ်များဖြစ်သော မင်းကျင့်တရား ဆယ်ပါး ၊ နာယက ဂုဏ်ခြောက်ပါး ၊ သင်္ဂဟ တရား လေးပါး များကို ပေါ်လွင်စေရန် ရည်ညွှန်းထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။

==='''(ဂ) သီရိဝစ္ဆ'''===

==='''(ဃ) နေနှင့် လ'''===

တိုင်းပြည်ဂိုတိုင်းပြည်ကို အုပ်ချုပ်သော ဘုရင်ဘုရင်တွေ တွေဘိသတ်ခံရာ၌ဘိသိက်ခံရာ၌ လက်ဝဲလက်ဝဲရစ်ခရုသင်းနှင့် နန့် လက်ယာ ခရုသင်းလက်ယာရစ်ခရုသင်း တို့ဖြင့် သစ္စာရေစင် ဖြန်းရပါသည် ။ ရေစင်ဖြန်းရာတွင် တိုင်းသူပြည်သား အပေါင်းတို့အား သစ္စာ ၊ သီလ ၊ သမာဓိ တရား နဲ့ တရားသဖြင့် အုပ်ချုပ်အုပ်ထိန်းနိုင်ပါစေ ။ တိုင်းသူပြည်သား တိကလည်း သစ္စာ ၊ သီလ ၊ ဓမ္မ ရှိကြပါစေဟူသော သရုပ်ကိုဖော်ဆောင်ပါသည်။

==='''(စ) စိန်တောင်'''===

==='''(ဆ) စိန်တောင်အောက်ခံ'''===

==='''(ဇ) ရွေးလုံး (၇) လုံး (ဗန္ဒု)'''===

==='''(ဈ) ခြူပန်း'''===

ခြူပန်းသည် အမြင့်မြတ်ဆုံးသော ပန်းတစ်မျိုးတွင် ပါဝင်သည် ။ပါဝင်သည်။ ခြူပန်းမှာ အပင်မှ ပွင့်သော ပန်းမဟုတ်ပေပန်းမဟုတ်ပေ။ ခြူကောင် ဟူသော သတ္တဝါတမျိုး၏ ခန္ဓာကိုယ်မှ ပေါက်ရောက်နိုင်သော အမေးွှအမျှင်တို့၏အမွှေး အမျှင် တို့၏ ပုံသဏ္ဍန်တွင် အခွေခွေ လိပ်လိပ်အလိပ်လိပ် ဖြစ်ဖော်နေခြင်းကို သရုပ်ဖော်၍ ပန်းချီ ပန်းပု ဆရာ တို့သည် ဘုရား ၊ စေတီ ၊ အဆောက်အဦး ၊ ပလ္လင် ၊ မုတ်တံကဲများ ၊ ထီးဆောင် နန်းဆောင် စသော အဆောက်အဦးတို့တွင် အပြောက်အပြိန်းများ ၊ ပန်းခက် ၊ ပန်းခွေ ၊ ပန်းလိပ် ၊ ပန်းနွယ်များ ထုလုပ်ရာတွင် သရုပ်ဖော်၍ ထုလုပ်ခဲ့ကြပါသည် ။ထုလုပ်ခဲ့ကြပါသည်။ ပန်းခက်တို့၏ အလယ်တွင်ခြူကောင်များအလယ်တွင် ခြူကောင်များ ထုလုပ်ထားခြင်းကြောင်း ခြူပန်းဟူ၍ ခေါ်ပါသည် ။ ခြူကောင်တို့သည် လူအပေါင်းတို့၏ ပစ္စည်းဥစ္စာကို လည်းကောင်း ၊ အသီးအနှံ တွေကို လည်းကောင်း လုံးဝဖျက်ဆီးခြင်း မရှိပါ ။ သူတို့၏ သွားရာတွင် အမွှေးအမျှင်များ တစ်ခုနှင့်တစ်ခုထိခိုက်၍ ဆွဲလွဲမြည်သံကဲ့သို့ တခြွင်ခြွင်မြည်ပါတယ်တခြွင်ခြွင်မြည်ပါတယ်။ ယင်းကြောင်း ဆွဲလွဲငယ်များဂိုဆွဲလွဲငယ်များကို ခြူးငယ်ဟု ခေါ်ပါတယ် ။ မင်္ဂလာ ရှိသော ၊ တီးသံသာသော အသံတွေကိုသရုပ်ဆောင်ထားပါတယ် ။ ၎င်းတို့သည် ကာမ ဆန္ဒ တရား၌ တသက်လျှင် တကြိမ်သာ မှီဝဲခြင်း ရှိပါတယ် ။ သူတပါး အမျိုးအနွယ်ကိုလည်း ဖျက်ဆီးခြင်း မရှိပါ ။ အဗြဟ္မ စရိယာ သိက္ခာ ပုဒ်ဂိုပုဒ်ကို စောင့်ထိန်းခြင်း ၊ တိုင်းသူပြည်သား တို့သည်လည်း မုဒိန်း တန္တ မကျူးလွန်ကြ စေရန်သရုပ်ဆောင်ထားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဤသီရိဝစၦဤသီရိဝစ တစ်ခုလုံး၏ သဘောတရားမှာ သစ္စာ ဓမ္မ ရှိခြင်း ၊ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေး၌ စပါးသီးနှံတိုး ပွါးများစေခြင်း၊ အလင်းနှင့် အမှောင် ၊ အကျိုးနှင့် အပြစ် တရားတွေက်ုဆင်ခြင်နိုင်စေခြင်းတရားတွေကို ဆင်ခြင်နိုင်စေခြင်း ၊ မိမိတို့၏ ရိုးရာ ဓလေ့ထုံးစံ တွေကိုစောင့်ထိန်းနိုင်ခြင်း ၊ ခေတ်နှင့်လျော်ညီအောင် တစည်းတလုံးတည်း တည်မြဲနိုင်စေခြင်း ၊ ထွန်းသစ် ပေါများတိုးတက် စေနိုင်တဲ့ သင်္ကေတ သဘောတွေကိုသရုပ်ဖော်ဆောင် ထားခြင်းဖြစ်သည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်သည် ကမ်းရိုးတန်းဒေသဖြစ်သောကြောင့် မုတ်သုံရာသီဥတုမျိုးရှိသည်။ အပူအအေးပြောင်းလဲမှုမပြင်းထန်ပေ။ ပျှမ်းမျှအပူချိန်မှာ အပူဆုံးဖြစ်သည့် မေလတွင် ၈၄ ံ ဖာရင်ဟိုက် နှင့် အအေးဆုံးဖြစ်သည့် ဇန်နဝါရီလ ၇ဝံ ဖာရင်ဟိုက် ဖြစ်ကြသည်။ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းဒေသဖြစ်ခြင်း၊ ရခိုင်ရိုးမတောင်တန်းက မုတ်သုံမိုးများ ရွာသွန်းစေခြင်းတို့ကြောင့် မိုးများသည့် ဒေသဖြစ်သည်။ နှစ်စဉ်ပျှမ်းမျှ မိုးရေချိန်များမှာ သံတွဲမြို့တွင် ၂၂၁လက်မ၊၂၂၁ လက်မ၊ ကျောက်ဖြုမြို့တွင် ၁၈၆လက်မ၊၁၈၆ လက်မ၊ စစ်တွေမြို့တွင် ၂၀၃လက်မ၂၀၃ လက်မ အသီးသီးရှိကြသည်။ ထို့ပြင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်အတွင်း ဖြစ်ပေါ်လေ့ရှိသည့် မုန်တိုင်းများဒဏ်များအဖြစ် နေအိမ်များ ပျက်စီးခြင်း နှင့် ရေကြီးခြင်းတို့ကိုလည်း မကြာခဏ ခံစားရတတ်သည်။ မုန်တိုင်းအများစုမှာ မိုးဦးနှင့် မိုးနှောင်းကာလများတွင် သာဖြစ်ပေါ်လေ့ရှိပြီး တခါတရံတွင်သာ မိုးလယ်ကာလများတွင် တိုက်ခတ်လေ့ရှိသည်။

ရခိုင် စာပေသည် ဓည၀တီခေတ် (အေဒီ တစ်ရာစု) ခန့်ကပင် စတင် ထွန်းကားခဲ့ကြောင်း၊ အထောက်အထားတွေ့ရသည်။ ဓညဝတီ မြို့ဟောင်းအနီးမှ တောင်ပေါက်ကြီးကျောက်စာတွင် အသောကခေတ်က အသုံးပြုခဲ့သော ဗြဟ္မီအရေးအသားဖြင့် ရေးထိုးထားသည်ကိုတွေ့ရသည်။ ထို့ပြင်ထို့အပြင် ဗြဟ္မီအက္ခရာ အရေးသား စာတန်းပါ ဗိုက်ပူဘုရား ကျောက်စာသည်လည်း ဓည၀တီခေတ် ရခိုင်စာပေ ထွန်းကားမှု၏ သက်သေ ပင် ဖြစ်ပါသည်။ ဝေသာလီခေတ် (အေဒီ လေးရာစုမှ ဆယ်ရာစု) တွင် ရခိုင်စာပေ ထွန်းကားမှုသည် ကျယ်ပြန့်ခဲ့ပါသည်။ အေဒီ ခြောက်ရာစု ဂုပ္ပတ အက္ခရာ ဖြင့် ရေးထိုးထားသော ယေဓမ္မာ ရခိုင်ကျောက်စာများစွာကို ဤခေတ်တွင် တွေ့ရသည်။ ဝေသာလီခေတ်၏ အထင်ရှားဆုံး ကျောက်စာမှာ အေဒီ ၇၂၉ တွင် ရေးထိုးသော အာနန္ဒစန္ဒြမင်း ကျောက်စာဖြစ်သည်။ ထိုကျောက်စာတွင် ရခိုင် မင်းဆက်များကို ဂါထာ ၆၅ ဂါထာဖြင့် ရေးထိုးထားသည်။ ထိုသို့ မင်းစဉ်မင်းဆက်များကို အစအဆုံးမှတ်တမ်း တင်ထားသည့် ကျောက်စာမျိုးမှာ မြန်မာပြည်တွင်သာမက အိန္ဒိယပြည်တွင်ပါ အစောဆုံးဟု သိရသည်။ ဝေသာလီခေတ်တွင် ကျောက်စာများသာမက မော်ကွန်းလင်္ကာ၊ သျွှန်းလိုက်ရတု၊ စသည့် ရတုကဗျာများ ထွန်းကားခဲ့သည်။ အမတ်ကြီး မေဓပညာရေးသားသည့် မေဓပညာ မော်ကွန်းလင်္ကာမှာ ဝေသာလီခေတ် လက်ရာဟု ထင်ရှားသည်။ လေးမြို့ခေတ် (အေဒီ ၁၁ ရာစု ၁၅ ရာစု) တွင် ကျောက်စာအရေးအသားများများနှင့် အတူ ကဗျာစာပေများလည်း ထွန်းကားသည်။ ဗျည်း ၃၃ လုံးလင်္ကာမှာ လေးမြို့ခေတ်တွင် ပေါ်ထွန်းခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး၊ မြန်မာစာပေတွင် ထင်ရှားသည့် လောကသာရပျို့ကို ရခိုင်သူမြတ်က လေးမြို့ခေတ်တွင် ရေးသားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ လေးမြို့ခေတ် ရခိုင် ကျောက်စာများအနက်ရခိုင်ကျောက်စာများအနက် လောင်းကြက်တောင်မော် ကျောက်စာနှင့် မဟာထီး မီးကျောင်းရုပ် ကျောက်စာတို့မှာ ထင်ရှားသည်။ လောင်းကြက်တောင်မောင် ကျောက်စာသည် အလျား ပေ ၃၀ ရှိပြီး မြန်မာပြည်တွင် အကြီးဆုံး ကျောက်စာ ဖြစ်သည်။ မြောက်ဦးခေတ်တွင် ရေးစပ်သီကုံးခဲ့သော ဘဒူမင်းညို၏ ရခိုင်မင်းသမီးဧချင်း၊ နန်းတွင်းမိညို၏ ကိုယ်ရည်သွေးရတုနှင့် စာဆို ဥက္ကာပျံ၏ ၁၂ လ ရာသီ ရတုတို့မှာ ထင်ရှားသည်။

ဆန်စပါးစိုက်ပျိုးရေး၊ ပင်လယ်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း နှင့် ဝါး၊ဓနိဝါး၊ ဓနိ အစရှိသည့် သစ်တောထွက်ပစ္စည်းရောင်းဝယ်ရေးလုပ်ငန်းများရှိသည်။ ဒေသထွက်ကုန်များကို အိမ်နီးချင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံ နှင့် မြန်မာနိုင်ငံအနှံ တင်ပို့ရောင်းချသည်။