ဘဟန်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

ဤ ပညာရေး ပါရဂူဘွဲ့ ဒီဂရီများသည် ဒေါက်တာ ဘဟန်၏ ပညာရည် အဆင့်အတန်းကို ဖော်ပြ နေပါသည်။ ထို့ထက် အရေး ပါသည်မှာ အသက် ၁၉ နှစ် အရွယ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်မှ ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ကို ဘာသာစုံ ဂုဏ်ထူးဖြင့် အောင်မြင်ပြီးနောက် ဦးထွန်းငြိမ်း၏ လက်အောက်တွင် အစိုးရ လက်ထောက် စာတော်ပြန် လုပ်ကို်င်ခွင့် ရခဲ့ခြင်းနှင့် ဦးထွန်းငြိမ်း၏ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာ အဘိဓာန်ကျမ်းကြီး ဒုတိယ အကြိမ် ပုံနှိပ် ထုတ်ဝေနိုင်ရေး အတွက် ပြင်ဆင် တည်းဖြတ်ခွင့် ရခဲ့ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်က ဒေါက်တာဘဟန်မှာ အသက် ၂၅ နှစ် အရွယ်မှျသာ ရှိသေးသည်။ ဤသို့ အဘိဓာန်ကျမ်းပြု ဦးထွန်းငြိမ်း၏ လက်အောက်တွင် ဘာသာပြန် အတွေ့အကြံုနှင့်အတွေ့အကြုံနှင့် အဘိဓာန် လုပ်ငန်း အတွေ့အကြံုများအတွေ့အကြုံများ လက်တွေ့ ဆည်းပူး ခဲ့ရခြင်းသည် ဒေါက်တာ ဘဟန် အတွက် တက္ကသိုလ် အင်္ဂလိပ် - မြန်မာ အဘိဓာန်ကြီး ပြုစုရေးတွင် များစွာ အထောက်အပံ့ ဖြစ်လာပါသည်။

ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် ငယ်ရွယ်စဥ်ငယ်ရွယ်စဉ် ကမူ အင်္ဂလိပ် စာပေကို ပိုမို ကွျမ်းကျင်ခဲ့သည်။ ဦးထွန်းငြိမ်း၏ လက်အောက်တွင် လုပ်ကိုင်ရသည့် အခါ ဆရာဖြစ်သူ ဦးထွန်းငြိမ်း၏ သတိပေး တိုက်တွန်းမှုကြောင့် မြန်မာ စာပေ၊ မြန်မာ့ ယဥ်ကျေးမှုယဉ်ကျေးမှု ဓလေ့ ထုံးစံများကို် မြန်မာ ပညာရှိများထံ လေ့လာ လိုက်စားခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဥရောပတွင် ပညာ ဆက်လက် ဆည်းပူးခွင့် ရသောအခါ ဂျာမန်နှင့် ပြင်သစ် ဘာသာစကားကို အလွန် ကွျမ်းကွျမ်းကျင်ကျင် တတ်မြောက်ခဲ့သည်။ ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် သမ္မာကျမ်းစာကို အလေ့လာ လိုက်စားခဲ့ခြင်းဖြင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာ စကားကို အလွန် ကွျမ်းကျင် လာပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဒေါက်တာ ဘဟန်၏ တက္ကသိုလ် အင်္ဂလိပ် - မြန်မာ အဘိဓာန် ထွက်ပေါ် လာသောအခါ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်း ဂျာနယ်တွင် ဆရာကြီး ဦးဖေမောင်တင်က အောက်ပါ အတိုင်း ရေးသားခဲ့သည်။

ဒေါက်တာ ဘဟန်မှာ ပညာရေးတွင် စိတ်အား ထက်သန်၍ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဥပဒေ ပညာ မဟာဌာနတွင် ပါမောက္ခ အဖြစ် နှစ်ပေါင်းများစွာ ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် သုတေသနစိတ် ထက်သန်သော ပညာရှင် တဦး ဖြစ်ရာ မြန်မာ့ဓလေ့ ထုံးတမ်းစဥ်လာနှင့်ထုံးတမ်းစဉ်လာနှင့် မြန်မာစာပေ ဝေဖန်ချက်များကို အင်္ဂလိပ် ဘာသာဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်း ဂျာနယ်တွင် ရေးသား ခဲ့ပါသည်။ ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် မြန်မာ ရှေးဟောင်း သမိုင်း ပါရဂူ ဂျီ၊ အိပ်ချ်၊ လုစ် (G. H. Luce)၏ 'မြန်မာအစ ကျောက်ဆည်က' ဟု လူသိများသော 'Old Kyaykse and the Coming of the Burmans' စာတမ်းကို မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်း အတွက် ကိုယ်စား ဖတ်ကြား ပေးခဲ့ပါသည်။ ထိုဆောင်ရွက်ချက်ကို အချို့သော စာရေးဆရာ၊ သုတေသန ပညာရှင်နှင့် နိုင်ငံရေးသမားတို့က ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဝေဖန် ခဲ့ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ဗိုလ်တထောင် သတင်းမှ ဦးသိန်းမြင့်ဖေ၏ ဝေဖန်ချက်များမှာ ဩဇာ ကြီးမားလှသည်နှင့် အမှျ ဒေါက်တာ ဘဟန် အတွက် အထင်မှားစရာ ဖြစ်ခဲ့ရသည်။

အမှန်စင်စစ် ဒေါက်တာ ဘဟန်မှာ ခရစ်ယာန် ဘာသာဝင် တဦး ဖြစ်သော်လည်း တိုင်းပြည်နှင့် လူမျိုး၏ ဂုဏ်သိက္ခာကို အစဥ်အစဉ် စောင့်ထိန်းခဲ့သော ပညာရှင် တဦး ဖြစ်ပါသည်။ သာဓက ပြရသော် ၁၉၃ဝ ပတ်ဝန်းကျင်က မြန်မာ့သမိုင်း (History of Burma) စာအုပ်ကို ရေးသားသူ အိုင်စီအက်စ် ဝန်ထမ်း ဂျီ၊ အီး၊ ဟာဗေး (G. E. Harvey) အား ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် မှ ဒေါက်တာဘွဲ့ ပေးအပ်ရန် စီစဥ်ခဲ့သည်။စီစဉ်ခဲ့သည်။ ဟာဗေး၏ မြန်မာ ရာဇဝင် စာအုပ်မှာ မြန်မာ့ သမိုင်းနှင့် ပတ်သက်၍ ပထမ ဦးဆုံးသော အဆင့်မြင့် သုတေသန လက်ရာတရပ် ဖြစ်သော်လည်း ယင်းစာအုပ်တွင် မြန်မာ လူမျိုးနှင့် မြန်မာ ဘုရင်များ အပေါ် နှိမ့်ချ၍ တဖက်သတ် ရေးသားထားရာ မြန်မာများ ဘက်မှ မခံမရပ်နိုင် ဖြစ်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၏ အစီအစဥ်ကိုအစီအစဉ်ကို ဒေါက်တာ ဘဟန်နှင့် ဦးစိုးညွန့်တို့ (လွတ်လပ်ရေး ခေတ်ဦး အမေရိကန်နိုင်ငံ ဆိုင်ရာ မြန်မာ သံအမတ်ကြီး) တို့ ဦးဆောင်၍ ကန့်ကွက် ခဲ့ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဟာဗေးမှာ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်မှ ချီးမြှင့်မည့် ဒေါက်တာဘွဲ့ ရမသွားပါ။ ဤအချက်ကို အမျိုးသား ပညာဝန် [[ဦးဖိုးကျား]] ကိုယ်တိုင် ထုတ်ဖော် မှတ်တမ်း တင်ခဲ့ဖူးပါသည်။

မောင်ဘဟန်သည် ၁၈၉၆ ခုနှစ်တွင် မအူပင် အစိုးရ အလယ်တန်း ကျောင်း၌ ပညာ သင်ကြားခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ညီဖြစ်သူ မောင်ဘမော်နှင့် အတူ ရန်ကုန်မြို့ စိန့်ပေါလ်ကျောင်းသို့ ပြောင်းရွှေ့ ပညာ သင်ကြားခဲ့သည်။ မောင်ဘဟန်မှာ ငယ်စဥ်ကပင်ငယ်စဉ်ကပင် မိခင် ဒေါ်သိန်းတင်က အင်္ဂလိ်ပ် စကားလုံး တစ်လုံးစ နှစ်လုံးစ သင်ကြားပေးခြင်း ခံရသည်။ စိန့်ပေါလ်ကျောင်းတွင် ပညာ သင်ကြားနေစဥ်သင်ကြားနေစဉ် မောင်ဘဟန်သည် ဆွစ်ဖ်၏ ဂါလီဗာ၏ ခရီးစဥ်ခရီးစဉ် (Swift's Gulliver's Travels)၊ ဒီဖိုး၏ ရော်ဘင်ဆန် ကရူးဆိုး (Defoe's Robinson Crusoe)၊ ကပ္ပတိန် မာရတ်၏ ပင်လယ် ပုံပြင်များ (Captain Maryat's Sea Stories) စသော အင်္ဂလိပ် ဝတ္ထု အမြောက်အများကို ဖတ်ခဲ့ဖြင်းဖြင့် အင်္ဂလိပ် ဝေါဟာရကို ပိုမိုကြွယ်ဝ စေခဲ့သည်။

၁၉၀၅ ခုနှစ်တွင် ပညာသင်ဆု ရ၍ ရန်ကုန် ကောလိပ်၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၀၆ ခုနှစ်တွင် ကာလကတ္တား ဒပ်ဖ်ကောလိပ်၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၀၇ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန် ကောလိပ်၌ လည်းကောင်း ပညာ ဆက်လက် ဆည်းပူးပါသည်။ တက္ကသိုလ် ပညာ ဆက်လက် သင်ကြားစဥ်သင်ကြားစဉ် ပညာသင်ဆုများ ဆက်လက် ရရှိ၍ ၁၉၀၉ ခုနှစ်တွင် ဝိဇ္ဇာ ဘွဲ့ကို ဘာသာစုံ ဂုဏ်ထူးဖြင့် အောင်မြင် ခဲ့ပါသည်။ ထို့နောက် ရန်ကုန် ကောလိပ်တွင် သရုပ်ပြ ဆရာ အဖြစ် ခေတ္တ ဆောင်ရွက်ကာ ၁၉၁၂ ခုနှစ်တွင် အငယ်တန်း နိုင်ငံ့ဝန်ထမ်း ရာထူးကို လည်းကောင်း၊ ၁၉၁၃ ခုနှစ်တွင် ဦးထွန်းငြိမ်း၏ လက်အောက်၌ လက်ထောက် စာတော်ပြန် အရာရှိ အဖြစ် လည်းကောင်း လုပ်ကိုင် ခဲ့ပါသည်။ အလုပ် တာဝန် တဖက်နှင့်ပင် ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ်မှ မဟာ ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ စာမေးပွဲကို အလွတ် ဝင်ရောက် ဖြေဆိုရာ အင်္ဂလိပ် ဂုဏ်ထူးဖြင့် အောင်မြင်ပါသည်။ မဟာဝိဇ္ဇာ စာမေးပွဲကို နေ့ကျောင်းသားများနှင့် အပြိုင် ဖြေဆို၍ အားလုံးတွင် တတိယ ရခဲ့သည်။ ၁၉၁၈ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ အကြီးတန်း ဝန်ထမ်း အဖြစ် တိုးမြှင့် ခန့်အပ်ခြင်း ခံရ၍ လစာ ၈၀ဝ ကျပ် ရသော အစိုးရ စာတော်ပြန် ဖြစ်လာပါသည်။

၁၉၂၂ ခုနှစ်တွင် အင်္ဂလိပ် လူမျိုး အိုင်စီအက်စ် အရာရှိ များအား မြန်မာဘာသာ စကား စစ်ဆေး ရသော စာမေးပွဲကို စစ်ဆေးရေး ဘုတ်အဖွဲ့၏ သဘာပတိ အဖြစ် ခန့်အပ်ခြင်း ခံရသည်။ ထိုသို့ ဆောင်ရွက် နေစဥ်နေစဉ် ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် အမှန်အတိုင်း သမာသမတ် ကျကျ ဆောင်ရွက်လေ့ ရှိရာ အင်္ဂလိပ် အရာရှိကြီး တဦးအား စာမေးပွဲ အအောင် မပေးရာမှ အစိုးရ ဝန်ထမ်း ဘဝတွင် အနှောင့်အယှက် တွေ့လာရသည်။ ထို့ကြောင့် ဥပဒေ ပညာ သင်ကြား၍ လွတ်လပ်စွာ အသက်မွေး ဝမ်းကျောင်း ပြုနိုင်ရန် ၁၉၂၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် အင်္ဂလန်နိုင်ငံ ကိန်းဘရစ် တက္ကသိုလ်၊ ပြင်သစ်နိုင်ငံ ဘောဒိုး တက္ကသိုလ်၊ ဂျာမနီနိုင်ငံ ဖရိုင်းဘက် တက္ကသိုလ်နှင့် လန်ဒန် လင်ကွန်းအင်း ဥပဒေ ကျောင်းတို့တွင် ပညာ ဆည်းပူး၍ ဒေါက်တာဘွဲ့၊ စာပေ ပါရဂူဘွဲ့နှင့် ဘားအက်လော ဥပဒေဘွဲ့များ ရရှိသည်။

၁၉၂၅ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလတွင် ရန်ကုန် ပြန်ရောက်၍ ဝတ်လုံတော်ရ တဦး အဖြစ် အသက်မွေး ဝမ်းကျောင်း ပြုသည်။ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဥပဒေ ပညာ ဌာနတွင်လည်း အချိန်ပိုင်း ကထိက အဖြစ် ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၉ ခုနှစ်တွင် လက်ထောက် အစိုးရ ရှေ့နေ အဖြစ် လည်းကောင်း၊ ၁၉၃၅ ခုနှစ်တွင် ဥပဒေ ဌာန အချိန်ပိုင်း ပါမောက္ခ အဖြစ် လည်းကောင်း၊ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဥပဒေ မဟာဌာနမှူး အဖြစ် လည်းကောင်း ဆောင်ရွက် ခဲ့ပါသည်။ ဂျပန်ခေတ် အတွင်း မြန်မာ့ ယဥ်ကျေးမှုယဉ်ကျေးမှု ပြန်လည် တိုးတက် စေရန်နှင့် ကမာ္ဘ့ ယဥ်ကျေးမှုယဉ်ကျေးမှု သိကွျမ်း နားလည် စေရန်အတွက် တည်ထောင်သော ပညာ တံခွန် အသင်းတွင် ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဘာသာပြန်နှင့် စာအုပ် ထုတ်ဝေရေး ဌာန၊ မြန်မာ အဘိဓာန် အကြံပေး အဖွဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် လည်းကောင်း၊ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဂုဏ်ထူးတန်း များနှင့် မဟာ ဝိဇ္ဇာတန်းများ၏ ပြင်ပ စာစစ်မှူး အဖြစ် လည်းကောင်း၊ ဥပဒေဌာန ဂုဏ်ထူးဆောင် ပါမောက္ခ အဖြစ် လည်းကောင်း တာဝန် အသီးသီး ထမ်းဆောင် ပါသည်။ ၁၉၆၁ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်းကြီး၏ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် တင်မြှောက်ခြင်း ခံရပါသည်။

၁၉၅၈ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတော် အစိုးရ၏ မေတ္တာ ရပ်ခံချက် အရ နိုင်ငံတော် ရှေ့နေချုပ် ရာထူးကို ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၈ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတော် အစိုးရမှ မဟာသရေ စည်သူဘွဲ့ ချီးမြှင့်၍ ဂျီနီဗာတွင် ကျင်းပသည့် ပင်လယ်ရေကြောင်း ဥပဒေ ကွန်ဖရင့်သို့ မြန်မာ အဖွဲ့ကို ဦဆောင်၍ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် ဇနီး ဖြစ်သူ ဒေါ်ခင်သိန်း [M.A. (Yale)] ပညာရေး တက္ကသိုလ်တွင် ကထိကနှင့် အတူ အမေရိကားရှိ ကောလိပ် တက္ကသိုလ်များတွင် မြန်မာ့ ယဥ်ကျေးမှုယဉ်ကျေးမှု ဓလေ့ ထုံးစံများကို လှည့်လည် ဟောပြော ပို့ချခဲ့ပါသည်။ (ဒေါက်တာ ဘဟန်၏ ပထမ ဇနီးမှာ ဒေါ်သိန်းလွင် ဖြစ်၍ ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။) ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် တက္ကသိုလ် အင်္ဂလိပ် - မြန်မာ အဘိဓာန်ကြီးကို ပြုစု ပြီးစီးသည့်နောက် သုံးနှစ် အကြာ ၁၉၆၉ ခုနှစ်၊ မေလ ၁၃ ရက်နေ့တွင် ကွယ်လွန် ခဲ့ပါသည်။ ဒေါက်တာ ဘဟန် ကွယ်လွန် သွားသော အခါ ဒေါက်တာ ဘဟန်၏ ဂုဏ်ရည်နှင့် ပတ်သက်၍ တရားသူကြီးဟောင်း ဝတ်လုံတော်ရ ဦးကျော်မြင့်က အောက်ပါ အတိုင်း ချီးမွမ်း စကား ဆိုခဲ့သည်။

"….. ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် ပြောင်မြောက်သော ဥပဒေ ပညာရှင် ဖြစ်သည်။ သူ၏ အသိပညာ၊ သူ၏ စာပေ စွမ်းရည်တို့ကို မြန်မာပြည်က သာမက တကမာ္ဘလုံးကပင် အသိအမှတ် ပြုကြသည်။ ဒေါက်တာ ဘဟန်သည် မြင့်မြတ် တော်ဖြောင့်သော လမ်းစဥ်ကိုလမ်းစဉ်ကို လိုက်လျောသူ ဖြစ်သည်။ မတုန်လှုပ်သော သမာဓိဂုဏ်နှင့် ပြည့်စုံသူလည်း ဖြစ်သည်။ သူ တခုခုကို ဆုံးဖြတ်ချက်မှာ မှန်နေတတ်သည်။"

ယခု အခါ ဒေါက်တာ ဘဟန် ကွယ်လွန် ခဲ့သည်မှာ နှစ်ပေါင်း ၃ဝ ကျော် ကြာမြင့် ခဲ့ပါပြီ။ သို့သော် ဒေါက်တာ ဘဟန်၏ ဘဝ တသက်တာ ရှာမှီးခဲ့သော ဥာဏ်ပညာဉာဏ်ပညာ အမွေ အနှစ်၊ ဇွဲလုံ့လ ဂုဏ် အရည်အသွေး တို့ကား သူပြုစုခဲ့သော သုသေသန စာတမ်းများနှင့် အတူ မြန်မာ စာပေ လောကတွင် ဂုဏ်ယူဖွယ် တင်ကျန် ရစ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုချင် ပါတော့သည်။