ကမ္ဘာဂြိုဟ်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

လကမ္ဘာ၏ မူလဇာတ်မြစ်နှင့်ပတ်သက်၍ လူအများစု လက်ခံထားသော သီအိုရီမှာသီအိုရီအရ သီယာဟုခေါ်သော''သီယာ''ဟုခေါ်သော [[အင်္ဂါဂြိုဟ်]]အရွယ် ဂြိုဟ်ပေါက်စတစ်စင်းနှင့် အစောပိုင်းကာလ ကမ္ဘာတို့ ထိတိုက်မိရာမှ ပေါက်ဖွားလာသည်ဟုဆိုသည်။<ref name=nature412_708/> ကမ္ဘာတွင် ဂြိုဟ်ရံလတစ်စင်း ရှိပြီး ယင်းသည် ကမ္ဘာအချင်း၏ကမ္ဘ့ာအချင်း၏ လေးပုံတစ်ပုံခန့် ကြီးသည်။အရွယ်အစားရှိသည်။ [[ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွှား]] ''[[ပလူတို]]''၏ ဂြိုဟ်ရံလတစင်းဖြစ်သောဂြိုဟ်ရံလတစ်စင်းဖြစ်သော [[ချာရွန် (ဂြိုဟ်ရံလ)|''ချာရွန်'']]သည် မိခင်ဂြိုဟ်၏ အရွယ်အစားနှင့်နှိုင်းယှဉ်ပါက ပိုမိုကြီးမားသော်လည်း<ref>{{cite web|url=https://astronomy.com/news/2019/06/whats-so-special-about-our-moon-anyway|title=What's so special about our Moon, anyway?|work=[[:en:Astronomy (magazine)|Astronomy]]|last1=Klemetti|first1=Erik|date=17 June 2019|access-date=13 October 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/moons/pluto-moons/charon/in-depth/#:~:text=At%20half%20the%20size%20of,phenomenon%20called%20mutual%20tidal%20locking.|title=Charon|website=NASA|date=19 December 2019|access-date=13 October 2020}}</ref> အခြားဂြိုဟ်များ၏ ဂြိုဟ်ရံလများကိုလည်း ကမ္ဘာ၏ လကမ္ဘာကဲ့သို့ပင် "ဂြိုဟ်ရံလများ" ("moons") ဟု ရည်ညွှန်းသည်။<ref>{{cite web|url=https://theconversation.com/curious-kids-why-is-the-moon-called-the-moon-127899|title=Curious Kids: Why is the moon called the moon?|website=The Conversation|last1=Brown|first1=Toby|date=2 December 2019|access-date=13 October 2020}}</ref> လကမ္ဘာသည် မိခင်ဂြိုဟ်၏ အရွယ်အစားဖြင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက နေအဖွဲ့အစည်းတွင် အကြီးဆုံး လတစ်စင်းဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာနှင့် လကမ္ဘာကြားရှိ [[ဒြပ်ဆွဲအား]]သည် ကမ္ဘာပေါ်၌ ဒီရေများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။<ref>{{Cite journal|last1=Coughenour|first1=Christopher L.|last2=Archer|first2=Allen W.|last3=Lacovara|first3=Kenneth J.|author-link3=Kenneth Lacovara|date=2009|title=Tides, tidalites, and secular changes in the Earth–Moon system|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0012825209001445|journal=Earth-Science Reviews|language=en|volume=97|issue=1|pages=59–79|doi=10.1016/j.earscirev.2009.09.002|bibcode=2009ESRv...97...59C|issn=0012-8252}}</ref> လကမ္ဘာပေါ်၌လည်း ဒီရေ အလုံပိတ် (tidal locking) အကျိုးသက်ရောက်မှုကို ဖြစ်စေပြီး ယင်း၏ လည်ပတ်နှုန်းသည် ကမ္ဘာအား လှည့်ပတ်မှုနှင့် ထပ်တူကျစေသည်။ ရလဒ်အဖြစ် လ၏ မျက်နှာပြင်တစ်ခြမ်းသည် ကမ္ဘာသို့ အမြဲတမ်း မျက်နှာမူလျက်ရှိသည်။<ref>{{Cite news|last=Kelley|first=Peter|date=17 August 2017|title=Tidally locked exoplanets may be more common than previously thought|url=https://www.washington.edu/news/2017/08/14/tidally-locked-exoplanets-may-be-more-common-than-previously-thought/|access-date=8 October 2020|newspaper=Uw News|language=en}}</ref> လကမ္ဘာသည် ကမ္ဘာအားလည်ပတ်နေသောကြောင့် လကမ္ဘာ၏ မတူညီသောမျက်နှာပြင်များကို နေရောင်ထိုးသောအခါ လဆန်းခြင်း၊ လကွယ်ခြင်းများကို ဖြစ်စေသည်။<ref>{{Cite web|title=Lunar Phases and Eclipses {{!}} Earth's Moon|url=https://solarsystem.nasa.gov/moons/earths-moon/lunar-phases-and-eclipses|access-date=8 October 2020|website=NASA Solar System Exploration}}</ref>

ကမ္ဘာနှင့်လတို့ကြား အပြန်အလှန် ဒီရေအကျိုးသက်ရောက်မှုကြောင့် လသည် တစ်နှစ်လျင်တစ်နှစ်လျှင် ၁.၅ လက်မခန့် ကမ္ဘာနှင့် ဝေးကွာလျက်ရှိသည်။ လသည် ကမ္ဘာ၏ မိမိဝင်ရိုးပေါ်တွင် တိမ်းစောင်းလျက် လည်ပတ်သောဖြစ်စဉ်အား တည်ငြိမ်စေသည်။ ကမ္ဘာမှ ကြည့်ပါက လကမ္ဘာကို နေ၏အရွယ်အစားကဲ့သို့ပင် မြင်ရသည်။ ဤကဲ့သို့ဖြစ်ရခြင်းမှာ နေ၏အချင်းသည် လကမ္ဘာထက် အဆပေါင်း ၄၀၀ ပိုကြီးသော်လည်း အကွာဝေးမှာ အဆပေါင်း ၄၀၀ ပိုမိုဝေးကွာသောကြောင့်ဖြစ်သည်။<ref name=angular /> ယင်းသည် နှစ်စဉ်နှင့် နေအပြည့်ကြတ်ခြင်းကို ကမ္ဘာပေါ်၌ ဖြစ်စေသည်။<ref>{{cite web|url=https://blogs.scientificamerican.com/life-unbounded/the-solar-eclipse-coincidence/|title=The Solar Eclipse Coincidence|work=Scientific American|last1=Sharf|first1=Caleb A.|date=18 May 2012|access-date=13 October 2020|author1-link=Caleb Scharf}}</ref>

လကမ္ဘာသည် ကမ္ဘာ၏ ရာသီဥတုကို ထိန်းကျောင်းခြင်းဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သက်ရှိများ ဖြစ်ထွန်းမှုကို အထောက်အကူပြုခဲ့ကောင်းပြုခဲ့နိုင်သည်။ [[နိခါတကဗေဒ|ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း]]ဆိုင်ရာ သက်သေများနှင့် ကွန်ပျူတာဖြင့် အတုယောင်ဖန်ဆင်းခြင်းပုံတူဖန်တီးမှန်းဆချက် (computer simulation) များက ကမ္ဘာ၏ မိမိဝင်ရိုးပေါ်တိမ်းစောင်းမှုသည် လကမ္ဘာနှင့်အပြန်အလှန်ဆက်နွယ်မှုကြောင့် တည်ငြိမ်သည်ဟု ပြသနေသည်။ အချို့သော သီအိုရီအဆိုရှင်များက လကမ္ဘာမရှိပါက ကမ္ဘာ၏ မိမိဝင်ရိုးပေါ်တိမ်းစောင်းလည်ပတ်မှုသည် အင်္ဂါဂြိဟ်၏ ဂြိုဟ်ရံလ ဖြစ်ရပ်ကဲ့သို့ ကမောက်ကမဖြစ်ကာ မတည်ငြိမ်မှု ဖြစ်သွားနိုင်သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော်လည်း ယင်းအား အပြန်အလှန် ငြင်းခုံနေကြဆဲဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=https://phys.org/news/2015-01-earth-moon-critical-life.html#:~:text=Lissauer's%20team%20found%20that%20without,day%20angle%20of%2023.5%20degrees.|title=Earth's moon may not be critical to life|work=Phys.org|last1=Cooper|first1=Keith|date=27 January 2015|access-date=26 October 2020}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://web.mit.edu/perron/www/files/Daradich08.pdf|title=Equilibrium rotational stability and figure of Mars|journal=Icarus|last1=Dadarich|first1=Amy|first2=Jerry X.|last2=Mitrovica|author-link2=Jerry X. Mitrovica|first3=Isamu|last3=Matsuyama|first4=J. Taylor|last4=Perron|first5=Michael|last5=Manga|author-link5=Michael Manga|first6=Mark A.|last6=Richards|date=22 November 2007|volume=194|issue=2|pages=463–75|access-date=26 October 2020|doi=10.1016/j.icarus.2007.10.017}}</ref>