အီရန်နိုင်ငံ၏ ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်း

အီရန်နိုင်ငံ၏ ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်း ဆိုသည်မှာ အီရန်နိုင်ငံမှ ထုတ်လုပ်သော ရုပ်ရှင်များကို ဆိုလိုသည် (ပါးရှန်း-ဖှာရစီ ရုပ်ရှင်များနှင့် မမှားစေလိုပါ) တော်လှန်ရေးပြီးနောက် အချို့သော ဒါရိုက်တာများသည် အီရန်မှ အခြားနိုင်ငံများသို့ ထွက်သွားကြပြီး ရုပ်ရှင်များ ရိုက်ကူးရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်။ ထို့အတူ အီရန်အတွက် ထုတ်လုပ်သော ရုပ်ရှင်များသည်လည်း ဖှာရစီရုပ်ရှင်ဟု ကျော်ကြားသည်။

ပထမဆုံးရုပ်ရှင်ရိုက်စက်

آبی و رابی (نخستین فیلم صامت ایرانی)

ဇဖဲရွဒ်ဒီးန်ရှား လက်ထက်တွင် ပထမဆုံးရုပ်ရှင်ကင်မရာ အီရန်သို့ ရောက်ရှိလာရာမှ စတင်ခဲ့သည်။ ပထမဆုံးအသံနှင့် တကွရိုက်ကူးခဲ့သော ဖှာရစီရုပ်ရှင်မှာ ဒွခ်သဲရ်ရေလွရ် ဖြစ်ပြီး ၁၃၁၂ (ရှမ်စီး-အီရန်နီနေသက္ကရာဇ်)ခုနှစ်တွင် အာရ်ဒ်ရှီးရေ အီရန်နီ က ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ ၁၂၇၉-ရှမ်စီး နေခုနှစ်တွင် ပထမဆုံးရုပ်ရှင်ရိုက်စက်ကြီးအီရန်သို့ရောက်ရှိပြီး ဇဖဲရွဒ်ဒီးန်ရှား၏ ကြိုးပမ်းမှုဖြင့် ပထမဆုံး အီရန်ရုပ်ရှင် အစပျိုးခဲ့သည်။

ကာသူလစ်တို့၏ ကြိုးပမ်းမှုဖြင့် စီနမာစူလီ အမည်ရှိ ရုပ်ရှင်ရုံကြီးကို ပထမဆုံး သဗ်ရီးဇ် မြို့တွင် ဆောက်လုပ်ခဲ့ကြသည်။ အစပိုင်း ပြသမှုများရှိခဲ့သော်လည်း ၁၂၉၅(ရှမ်စီး)ခုနှစ်တွင် ရုပ်ရှင်အသစ်များကို လက်လှမ်းမမှီနိုင်သည့်အတွက် ရပ်တန့်သွားခဲ့သည်။

ထိုအချိန်မှစ၍ ၁၃၀၉ ခုနှစ်အထိ မည်သည့် အီရန်ရုပ်ရှင်မှ ရိုက်ကူးခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ဖှာရစီစာတန်းထိုး အနောက်တိုင်းရုပ်ရှင်များသာ ပြသခဲ့သည်။ ၁၃၀၉ ခုနှစ်ထဲတွင် အဝါးန်စေအောင်ဂါနီယါးန်စ် ၏ ကြိုးပမ်းမှုဖြင့် အာဗီးဝါရာဗီး အမည်ရှိ အီရန်နီ ရုပ်ရှင်ကြီးကို စတင်ရိုက်ကူးခဲ့သည်။

ပထမဆုံးများ

• *ပထမဆုံး အီရန်နီ ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်သူ- မီရ်ဇာအစ်္ဗရာဟီမ်ခါန်အပ်ကာစ်ဘာရှီး(၁၂၇၉)
• *ပထမဆုံး အီရန်နီ ရုပ်ရှင်-ဂရာန်စီနမား(၁၃၀၅)
• *ပထမဆုံး အသံမပါအီရန်နီရုပ်ရှင်-အာဗီးဝါရာဗီး-အဝါးန်စေအောင်ဂါနီယါးန်စ်(၁၃၀၉)
• *ပထမဆုံး အသံပါအီရန်နီရုပ်ရှင်-ဒွခ်သဲရ်ရေလွရ်-အာရ်ဒ်ရှီးရ်အီရန်နီ(၁၃၁၂)
• *ပထမဆုံး ဖှာရစီဘာသာပြန်ရုပ်ရှင်-ဒွခ်သဲရ်ရေဖှရာရီ-အစ်္စမာအီးလ်ကူရှားန်(၁၃၂၅)
• *ပထမဆုံး အမျိုးသမီးဒါရိုက်တာ-ရှဟ်လာရေယာဟီ-မဲရ်ဂျာန်ဖလင်(၁၃၃၅)
• *ပထမဆုံးနှင့်ရှေးအကျဆုံး ဆောင်းပါး-စီသာရဲဟေစီနမာ(၁၃၃၂)
• *ပထမဆုံး အကယ်ဒမီရွှေတံဆိပ်ဆုရရုပ်ရှင်-သအာမေဂီလားစ်(၁၃၇၆)
• *ပထမဆုံး အော်စကာဆု နိုင်ငံခြားဘာသာစကားဖြင့်ရုပ်ရှင်-ဂျိုဒါယီးယေနာဒီရ်အဇ်စီမီးန်(၁၃၉၁)

ပထမဆုံးအသံနှင့်ရုပ်ရှင်

၁၃၁၂(ရှမ်စီး)ခုနှစ်တွင် ပထမဆုံးအသံနှင့်ရုပ်ရှင်ကို ဒွခ်သဲရ်ရေလွရ် အမည်ဖြင့် အာရ်ရှီးရ်ရေအီရန်နီက ဘုံဘေတွင် ရိုက်ကူးခဲ့သည်။ အောင်မြင်မှုများ ရရှိခဲ့ပြီး နောက်ထပ်ရုပ်ရှင်များ ရိုက်ကူးရန်အတွက်လည်း အကြောင်းခံဖြစ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးပြောင်းလဲမှုများကြောင့် ၁၃၁၅ မှ ၁၃၂၇ အထိ ပိတ်ဆို့ခွဲခြားမှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး ဒုတိယကမ္ဘာစစ်တို့၏ ဒုက္ခများကြောင့် အီရန်နီရုပ်ရှင်များ ရပ်တန့်ခဲ့သည်။ သတိပြုသင့်သည့်အချက်မှာ ယခုချိန်အထိလည်း အီရန်နီရုပ်ရှင်များ နိုင်ငံတကာအနေအထားသို့ မရောက်သေးပါ။ အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ သဲဟ်ရာန် နှင့် အခြားမြို့ကြီးများတွင် ရိုက်ကူးခဲ့သော ရုပ်ရှင်များမှာလည်း တတ်နိုင်သူအချို့၏ စွမ်းဆောင်မှုလောက်သာ ဖြစ်သည်။ တစ်ဘက်မှကြည့်မည်ဆိုလျှင်လည်း သူ၏ အီရန်နီယဉ်ကျေးမှုပညာရပ်တို့ကို အခြေခံပြီး အဗ်ဒွလ်ဟိုစိုင်္နစီးန်သာ ကရိုက်ကူးခဲ့သောရုပ်ရှင်များမှအပ ကျန်ဒါရိုက်တာများမှာ အသစ်အဆန်းဖန်တီးမှု အိုင်ဒီယာများထင်သလောက်မရှိခဲ့ပေ။

ပထမဆုံးအများသုံးရုပ်ရှင်ရုံ

မီရ်ဇာအစ်္ဗရာဟီးမ်ခါးန်အပ်ကာဗါရှီး ၏စွမ်းဆောင်မှုဖြင့် (၁၂၈၃~ရှမ်စီး=၁၉၀၄~ခရစ်) တွင် ပထမဆုံးရုပ်ရှင်ရုံကို ဖွင့်လှစ်နိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော် ပထမဆုံးတရားဝင် အီရန် ရုပ်ရှင်ရုံကို ၁၃၀၅-ရှမ်စီး ခုနှစ်တွင် သဲဟ်ရာန် မြို့၌ စီနမားအီရန် အမည်ဖြင့် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။

ကာလများ (ရုပ်ရှင်နှင့်ပတ်သက်၍)

دهه‌های بیست و سی

၁၃၂၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်မှုများသည် ရှယ်ယာနှင့် ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုများ၊ လူအများအကြား ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်မှုများ ရှိလာခြင်းကြောင့် ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည်။ သို့သော် ထိုသို့ကျယ်ပြန့်လာချိန်တွင် ရင်းနှီးမြုပ်နှံသူတို့၏ အကျိုးအမြတ်ကို ဂရုပြုရခြင်းကတစ်ဖက် မွရ်ဒါးဒ်လ(အီရန်နီလ) ၂၈ တွင် နိုင်ငံရေးဖိနှိပ်လာမှုတို့ကတစ်ဖုံ အီရန်ရုပ်ရှင်သည် အများကြိုက်နှင့် တန်ဖိုးမဲ့သော ယဉ်ကျေးမှုများနှင့် အတူစီးမျောလာခဲ့သည်မှာ အီရန်ရုပ်ရှင်ရိုက်ကူးရေးတွင် ထုံးစံတစ်ခုလိုဖြစ်နေခဲ့သည်။ အစ္စမာအီလ်ကူရှားန်စာမူအိလ်ခါချီကီယါးန်၊ ဟူရှ်နန်းဂ်ကာဝူစီ၊ ဖှရ်ခ်ဂဖှ်ဖှါရီ တို့သည် ထိုကာလကရုပ်ရှင် ထုတ်လုပ်သူများဖြစ်ကြပြီး ၎င်းတို့အကြားအစ္စမာအီလ်ကူရှားသည် ရုပ်ရှင်စီးပွားရေးလောကတွင် အကောင်းဆုံး ရပ်တည်နိုင်ခဲ့ပြီး များသောအားဖြင့် ဖှာရစီရုပ်ရှင်ဟူသည့် အနေနှင့် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။

ဂန်ဂျေကာရူန်နှင့် အီရန်ရုပ်ရှင် ဆန်းသစ်အရှိန်အဟုန်ကောင်းလာပုံ

၁၃၄၄(ရှမ်စီး) ခုနှစ်တွင် ဂန်ဂျေကာရူန် ဟူသည့် ရုပ်ရှင်ပြသရာမှ ဖှာရစီရုပ်ရှင်များ အရှိန်အဟုန်ကောင်းလာခဲ့သည်။ ဤကဲ့သို့အနေအထားသည် အကြိမ်ကြိမ်ဆုံးရှုံးမှုများကို တွေ့ကြုံပြီးနောက်ပိုင်း ဖြစ်သည်။ ၁၃၄၈ တွင် ဂေါင်းဝါကိုင်စဲရ် ကဲ့သို့ဇာတ်ကားများ ပေါ်ထွက်ပြီးနောက် အခြေအနေသတ်မှတ်ချက်များ ပြောင်းလဲခဲ့ပြီး မို့ဂျ်နိုဝီးယေစီနမာယေအီရန် ဟုခေါ်တွင်ခဲ့သည်။ တစ်ဖက်မှလည်း ကလေး၊ လူငယ်များအတွက် ထိန်းကျောင်းပဲ့ပြင်မှုဆိုင်ရာ ဥပဒေများသတ်မှတ်ပြဋ္ဌာန်းလာရာ အီရန်ရုပ်ရှင်၏ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာတို့ကို တစ်မျိုးတစ်ဖုံ ပုံဖော်ရန် အခွင့်ကောင်းရခဲ့သည်။ ထိုဥပဒေများနှင့်အတူ ယူနက်စကို နှင့်ပူးပေါင်းကာ အီရန်၏ ကလေး၊ လူငယ်များအတွက် ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်သူခေါင်းစဉ်ဖြင့် နူရွဒ်ဒီးန်ဇရီးန်ကလပ် အား ဘယ်လ်ဂျီယမ် သို့ စေလွှတ်ပြီး အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ခဲ့သည်။ အရေးပါသော အကျိုးသက်ရောက်မှုတို့နှင့်အတူ ယဉ်ကျေးမှုပိုင်းဆိုင်ရာတို့ကို ရေးဆွဲနိုင်ခဲ့ပြီး လက်တွေ့စွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့ကာ ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်သူများမှာလည်း အတွေးအခေါ်၊ ထိန်းကျောင်းပဲ့ပြင်မှုပိုင်းဆိုင်ရာ ဥပဒေများနှင့်အတူ အများကြိုက် ကြမ်းတမ်းစက်ဆုပ်ဖွယ် ဇာတ်ကားများ၊ လိင်အသားပေးဇာတ်ကားများ၊ လူငယ်များအကြား အခြားသောနိုင်ငံတို့မှ အတုယူမှားနေသော ပညာမဲ့စရိုက်များကိုလည်း အတိုင်းအတာတစ်ခုထိ လျှော့နည်းသွားအောင် ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ၁၃၅၀-၅၇ နောက်ပိုင်း အီရန်ရုပ်ရှင်ကို တစ်ဖန်ဆန်းသစ်အောင်လည်း ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ စဲဟ်ရာဗ်ရှဟီးဒ်စာလစ္စ၊ ဗဲဟ်ရာမ်ဘိုင်ဇွါယီး၊ အဘားစ်ကီယာရတ်္စသမ်မီး၊ ခွတ္စရိုစီနာယီး၊ ကာမရာန်ရှီးရ်ဒိလ်၊ ဒါရ်ယူးရှ်မဲဟ်ရ်ဂျူယီး၊ နာစီရ်သက္ကဝါယီး၊ မပ္စအူးဒ်ကိမ်ယာယီးအလီခါသေမီး၊ အမီးရ်နာဒိရ်ရီး၊ ဖှရီးဒူးန်ဂွလ်လဲဟ်၊ ဗဲဟ်မန်ဖှရ်မါးန်အာရာ၊ ခွတ္စရိုဟရီသာရှ်၊ ဖဲရ်ဝီးဇ်ကိမ်ယာဝီး ဆိုသူတို့သည် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာမဟုတ် အခြေခံကျသော အနေအထားတို့ကို ဖန်တီးနိုင်ခဲ့ပြီဆိုသည့် အကြောင်းပြချက်ဖြင့် အီရန်ရုပ်ရှင်အတွက် ခြေလှမ်းကောင်းများ လှမ်းနိုင်ရန် အစပြိုးပေးခဲ့သူများ ဖြစ်ကြသည်။

အီရန်နိုင်ငံ တော်လှန်ရေးနောက်ပိုင်းရုပ်ရှင်များ

အီရန်နိုင်ငံ တော်လှန်ရေးအပြီး ၁၃၅၆ မှ ၁၃၆၂ အထိ ဥပဒေနှင့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ အဆင်မပြေတော့သဖြင့် အီရန်ရုပ်ရှင်များ အခြေအနေမကောင်းတော့ချေ။ ၁၃၆၂ ခုနှစ် အီရန်နိုင်ငံ တော်လှန်ရေး ပြီးဆုံးချိန် ၎င်းတော်လှန်ရေးရလဒ်နှင့် ကိုက်ညီသော ရုပ်ရှင်ဆိုင်ရာ သတ်မှတ်ပြဋ္ဌာန်းချက်များ ရေးဆွဲကာ ကြမ်းကြုတ်သောဇာတ်ကားများ၊ လိင်အသားပေးဇာတ်ကားများကို ရုပ်ရှင်လောကမှ မောင်းထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ တစ်ဖက်မှလည်း အစိုးရ၏ ကွပ်ကဲမှုအောက်တွင်ရှိသော ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်မှုများ၊ ရှယ်ယာလုပ်ငန်းရှင်များကြောင့် (မကောင်းသောဇာတ်ကားထုတ်လုပ်မှုများအား) သွယ်ဝိုက်သောနည်းဖြင့် အရောင်မှေးမှိန်စေခဲ့သည်။ ထိုကိစ္စရပ်များသည် ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်သူများဖြစ်ကြသော အဘားစ်ကီယားရွတ္စသမ်မီး၊ ဘဲဟ်ရာမ်ဘိုင်ဇွာယီး၊ မပ္စအူးဒ်ကိမ်ယာယီး နှင့် ဒါရ်ယူရှ်မဲဟ်ရ်ဂျူယီး တို့၏ ကြိုးပမ်းမှုဖြစ်ပြီး အီရန်ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်ရေးတွင် ကောင်းသောမှတ်တိုင်တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့သည်။ စည်းဘောင်များကို ဂရုပြုခြင်း ဆန်းသစ်မှုများ ပေးစွမ်းနိုင်ခြင်းတို့ကြောင့် ကမ္ဘာ့နှင့်အဝှမ်း အဆိုးအကောင်း ခွဲခြားသိမြင်တတ်သူတို့၏ အားပေးထောက်ခံမှုကိုလည်း ရရှိခဲ့သည်။ ထိုကာလများတွင် လူငယ်များအတွက် အထူးပြုရုပ်ရှင်များ ထုတ်လုပ်ပေးကြသော မိုဟ်စင်္နမခ်မလ်ဘာဖှ်၊ အိဗ်ရာဟီးမ်ဟာသမီကီယား၊ ဂျာအ်ဖှရ်ဖနာဟီး၊ မဂျီးဒ်မဂျီဒီး နှင့် အဘွလ်ဖှသွလ်ဂျလီလီး တို့သည် ကျွမ်းကျင်လိမ္မာသော အပြင်အဆင် အနုပညာများနှင့်တကွ ထိုအချိန်

အီရန်ရုပ်ရှင်လောကကို မျက်နှာပန်းလှစေခဲ့သည်။

ထိုနည်းတူစွာ နှစ်စဉ် ဂျရှ်န်ဝါရဲယေဘိုင်နွလ်မေလဲလီယေဖှီးလ်မေဖှဂျ်ရ် အမည်ဖြင့် အကယ်ဒမီပေးပွဲများ ကျင်းပနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ လူငယ်ပိုင်းရုပ်ရှင်များကို နှစ်သက်လာကြခြင်းတို့ကြောင့် ရုပ်ရှင်အနုပညာကဏ္ဍ ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည်။

အီရန်၏ အကြီးကျယ်ဆုံးသော ရုပ်ရှင်ကြီးမှာ မိုဟမ္မဒ်ဒွရ်ရစူလွလ္လာ ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားကြီးဟုဆိုရပေမည်။

အီရန်နိုင်ငံအတွင်း ရုပ်ရှင်ရိုက်ကူးရေးသင်တန်း

အီရန်လူငယ်များ ရုပ်ရှင်အဖွဲ့အစည်းသည် အီရန်နိုင်ငံတွင် အကြီးမားဆုံး ရုပ်ရှင်အဖွဲ့အစည်းဖြစ်ပြီး ၇ လတာ ကာလတိုသင်တန်းများ ထားရှိပြီး ဂျရှ်န်ဝါရဲယေဘိုင်နွလ်မေလလ် အတွက်လည်း ရုပ်ရှင်တိုလေးများကို ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်ပေးသည်။

အီရန်ရုပ်ရှင်တွင် အမျိုးသမီးများပါဝင်လာမှု

အီရန်တော်လှန်ရေးပြီး နောက်ပိုင်း အမျိုးသမီး ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်သူများဖြစ်သော ရွခ်ရှားန်ဘနီအေ့အ်သေမါးဒ်၊ ဖူရာန်းဒရခ်ရှန်ဒဲ၊ သဲဟ်မီးနဲမီလာနီး၊ မိုနီဂျဲဟစ္ကမသ်၊ စမီရာမခ်မလ်ဘာဖှ် တို့သည် အမှန်တကယ် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်။

အီရန်ရုပ်ရှင် အဆင့်အတန်းသတ်မှတ်ခြင်း

အီရန်ရုပ်ရှင်ကြီးတွင် ခါနဲယေစီနမားသည် အကြီးမားဆုံး အဆင့်အတန်းသတ်မှတ်ခြင်း ခံရသည်။

အီရန်ရုပ်ရှင်အပေါ် ဖိအားများ

အီရန်ရုပ်ရှင် နှစ်တစ်ရာသမိုင်းအတွင်း အထူးသဖြင့် ၅၇ အစ္စလာမ်တော်လှန်ရေးပြီးနောက်ပိုင်း အမြဲဆိုသလို အစွဲကြီးလူရမ်းကားတို့၏ ဖိနှိပ်မှု၊ တွန်းတိုက်မှုများ (မဇ်ဟဘ်-သာသနာ့ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ နှောက်ယှက်မှုများ) ရန်မှ ထိတ်လန့်နေခဲ့ရသည့်ကြားမှ မိမိတို့လုပ်ငန်းစဉ်များကို ခရီးဆက်နိုင်ခဲ့ပြီး ထိုရန်စွယ်အသွယ်သွယ်ကြားမှ လူ့အသိုင်းအဝိုင်းအကြား အကောင်းဆုံးအနုပညာများကို ချပြနိုင်ခဲ့သည်။

အီရန်ရုပ်ရှင်နှင့် ပတ်သက်၍ အမြင်များ

၁၃၈၁ ခုနှစ် အီရန်ရုပ်ရှင်သမိုင်းတွင် အရည်အသွေးအကောင်းဆုံး ရုပ်ရှင်ကို အီရန်ရုပ်ရှင်ပညာရှင် ၅၅ ဦးဖြင့် ဆန်းစစ်ရာ ဘာရှူဂရီဘဲယေကူချပ်က်နှင့် ဂူဇန်ဟား အမည်ရှိ ဇာတ်ကားနှစ်ခုမှာ အကောင်းဆုံးဇာတ်ကားများအဖြစ် ရွေးချယ်ခံရသည်။

ထိုဆန်းစစ်မှုမှာပင် အီရန်ရုပ်ရှင်သမိုင်းတစ်လျှောက် အကောင်းဆုံးရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်သူများကိအောက်ပါ အစီအစဉ်အတိုင်း ရွေးချယ်ခဲ့သည်။

1. ဘဲဟ်ရားမ်ဘိုင်ဇွာယီး
2. ဒါရ်ယူရှ်မဲဟ်ရ်ဂျူယီး
3. နာစီရ်သက်္ကဝါယီး
4. မပ်္စအူးဒ်ကိမ်ယာယီး
5. အစ်္ဗရာဟီးမ်ဟာသမီးကီယား
6. အဘားစ်ကီယာရွတ်္စသမ်မီ နှင့် အမီးရ်နာဒရီ(မဲတူ)
7. အလီဟာသမီ
8. ဘဲဟ်ရူးဇ်အဖှ်ခမီ နှင့် အစ်္ဗရာဟီမ်ဂွလ်လစ်္စသားန်(မဲတူ)