အီးစီဂျီ

အီလက်ထရို ကာဒီယိုဂရပ်ဖီ (electrocardiography) သို့မဟုတ် အီးစီဂျီ - ECG ဆိုသည်မှာ အချိန်ကာလ တစ်ခုအတွင်း နှလုံး၏ လှုပ်ရှားမှု ပုံသဏ္ဌာန်ကို ခြေလက်များ နှင့် ရင်ဘတ်ကို ကြိုးများဖြင့် ချိတ်ဆက်ကာ စက္ကူပေါ်တွင် အပူဓာတ်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာသော လျှပ်စစ်လှိုင်းတွန့်ပုံများအား အဓိပ္ပာယ်ပြန်ဆိုခြင်းကို ခေါ်ဆိုသည်။ ထိုသို့ အဓိပ္ပာယ် ပြန်နိုင်ရန် အတွက် အီလက်ထရုတ်များကို အရေပြားပေါ်တွင် တွဲချိတ်ထားပြီး ပြင်ပမှ ကိရိယာဖြင့် ဆစ်ဂနယ်လှိုင်းများကို ဖမ်းယူရသည်။ ထိုသို့ ခန္ဓာကိုယ်ကို ခွဲစိတ်ရန် မလိုဘဲ နှလုံးလှိုင်းများ ဖမ်းယူခြင်းကို အီးစီဂျီ ECG သို့မဟုတ် အီးကေဂျီ EKG (ဂျာမန် အခေါ်ဝေါ်) ဟု ခေါ်လေ့ ရှိသည်။

လူနာအား အီးစီဂျီ ရိုက်ရန် အတွက် အီလက်ထရုတ်များဖြင့် ဆက်သွယ်ထားပုံ

၂၆ နှစ် အရွယ်ရှိ အမျိုးသားတစ်ဦးအား အီလက်ထရုတ် ၁၂ခု အီးစီဂျီ ရိုက်ထားပုံ

အီလက်ထရို-ကာဒီယို-ဂရပ်ဖီ ဆိုသည်မှာ ဂရိဘာသာစကား အီလက်ထရို (လျှပ်စစ်) ကာဒီယို (နှလုံး) နှင့် ဂရပ်ဖ် (ရေးသားရန်) စသည့် စကားတို့မှ ဆင်းသက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်စကားပြော နိုင်ငံများတွင်လည်း ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူများမှ အီးအီးဂျီ နှင့် မရောထွေးစေရန် အတွက် ရံဖန်ရံခါ အီးကေဂျီဟု ရေးသားလေ့ ရှိသည်။

ပုံမှန်အားဖြင့် အီးစီဂျီကို ရောဂါရှာဖွေရန် နှင့် သုတေသနပြုလုပ်ရန် အတွက် လူသားတို့၏ နှလုံးကို တိုင်းတာရန် သုံးလေ့ ရှိသည်။ သို့သော်လည်း သုတေသန လုပ်ငန်းများတွင်မူ တိရစ္ဆာန်များကိုလည်း အီးစီဂျီ ရိုက်လေ့ ရှိသည်။

အီးစီဂျီပြုလုပ်ခြင်းဖြင့်သိနိုင်သော အချက်များ

အီးစီဂျီပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် အောက်ပါအချက်များကိုသိရှိနိုင်သည်။

1. နှလုံးခုန်နှုန်းနှင့် နှလုံးစည်းချက်အခြေအနေ
2. ခန္ဓာကိုယ်အတွင် နှလုံး၏ တည်ရှိပုံအနေအထား (Horizontal/Vertical heart)
3. နှလုံးကြွက်သားများ၏ အထူနှင့် နှလုံးအခန်းများ၏ အခြေအနေ
4. နှလုံးလျှပ်စီးစတင်သောနေရာများနှင့် ပျံ့နှံ့ပုံ
5. မွေးရာပါနှလုံးရောဂါများနှင့် ၎င်းဆက်စပ်သော နှလုံးစည်းချက်မမှန်မှု
6. နှလုံးသွေးကြောထောက်ပံ့မှု မလုံလောက်ခြင်းကြောင့် နှလုံးဒဏ်ဖြစ်ခြင်း (ischemia, infarction)
7. ဆေးများကြောင့်သော်လည်းကောင်း၊ ဓာတ်ဆားဓာတ်မညီမျှမှုကြောင့်သော်လည်းကောင်း နှလုံးလုပ်ငန်းများ ချို့ယွင်းခြင်း
8. ပင်ပန်းသောအလုပ်များလုပ်ရမည့်သူများအတွက် ကြိုတင်စစ်ဆေးနိုင်ခြင်း (အားကစားသမား၊ ရဲ/စစ်သား စသည်)
9. စိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော ခံစားမှုများအတွက် ၎င်းတို့၏ ပုံမှန်မှုဖြစ်မှုကို သက်သေပြနိုင်ခြင်း

နှလုံး၏ လျှပ်စစ်ဆိုင်ရာဖွဲ့စည်းပုံ

လျှပ်စီးအရ နှလုံး၏အခန်းများ

နှလုံးသည် ခန္ဓာဗေဒအရ အခန်း (၄)ခန်းဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော်လည်း လျှပ်စီးကြောင်းဖွဲ့စည်းပုံအရ အခန်း(၂)ခန်းဟုသာ သတ်မှတ်သည်။ သွေးဝင်ခန်း(၂) ခုမှ လျှပ်စီးပတ်လမ်းနှင့် သွေးလွှတ်ခန်း(၂)ခုမှ လျှပ်စီးပတ်လမ်းဟူ၍ (၂)ခုသာခွဲခြားထားပြီး ၎င်းအပေါ်နှင့်အောက် အခန်းများကို အရွတ်ပြားဖြင့် ပိုင်းခြားထားသဖြင့် လျှပ်စီး မဖြတ်နိုင်ချေ။ တစ်ခုတည်းသော လျှပ်စီးဖြတ်နိုင်သောနေရာမှာ ဝင်ထွက်ခန်းကြားလျှပ်စီးထုံး (AV node) နှင့်ဆက်လျက် ရှိသော Bundle of His ဟုခေါ်သော လျှပ်စီးကြိုးထုံး သာဖြစ်သည်။

နှလုံးလျှပ်စီးပတ်လမ်ကြောင်း

နှလုံးတစ်ချက်စတင်ခုန်ရန် ပထမဆုံးအစသည် SA node ဟုခေါ်သော လျှပ်စီးထုံးမှ စတင်သည်။ SA node ကို Sinus node ဟုလည်း ခေါ်ပြီး နှလုံး၏ ညာဘက်သွေးဝင်ခန်းနှင့် အပေါ်ဘက်သွေးပြန်ကြောမကြီးဝင်ပေါက်ဆုံရာ အနီးတွင် တည်ရှိသည်။

ထိုနောက် လျှပ်စီးလမ်းကြောင်း ၃ ခုဖြာထွက်ပြီး AV node ထံသို့ စီးဝင်သည်။ ဗယ်ဘက်သွေးဝင်ခန်းဆီသို့ လမ်းကြောင်းတစ်ခု ခွဲဖြာ၍ လျှပ်စီးများ ပို့ပေးသည်။ ၎င်းလမ်းကြောင်းကို Bachmann bundle ဟုခေါ်သည်။

SA node မှ လျှပ်စီးများအားလုံးသည် နှလုံးသွေးဝင်ခန်း (၂)ခုကြားကြွက်သားအကန့်၏ အောက်ခြေရှိ AV node သို့ရောက်ရှိလာကြသည်။ AV node နေရာတွင် လျှပ်စီးများကို ခေတ္တထိန်းထားပြီးနောက် ၎င်း၏အောက်ဘေက်တွင် ဆက်ထားသော His bundle ဆီသို့ လျှပ်စီးများကို ပို့လွှတ်ကာ နှလုံးရင်စီးခါးပတ်ကဲ့သို့ဖြစ်နေသော အရွတ်လွှာကြီးကို ဖောက်ပြီး စီးဆင်းသွားသည်။

အရွတ်လွှာကို ဖောက်ထွက်ပြီးသည်နှင့် တပြိုင်နက် လမ်းကြောင်း (၂) ခုဖြာထွက်သွားသည်။ တစ်ခုသည် ညာဘက်သွေးလွှတ်ခန်းရှိ လျှစ်စီးကွန်ယက် (Purkinje fibers) အမျှင်များနှင့် ချိတ်ဆက်လိုက်ပြီး ညာဘက် သွေးလွှတ်ခန်းတစ်ခုလုံးကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။

ဗယ်ဘက်သို့ ဖြာခွဲသွားသော လမ်းကြောင်းတွင် သွေးလွှတ်ခန်းကြားကြွက်သားအကန့်ကို ထောက်ပံ့သော လျှစ်စီးလမ်းကြောင်းငယ်ကို ပထမဦးစွာခွဲပေးပြီးနောက် ရှေ့နှင့်နောက်လမ်းကြောင်း (၂)ခု (anterior and posterior fascicles) ခွဲကာ ဗယ်ဘက်သွေးလွှတ်ခန်းရှိ လျှပ်စီးကွန်ယက်အမျှင်များ (Purkinje fibers) များနှင့်ချိတ်ဆက်ကာ ဗယ်ဘက်သွေးလွှတ်ခန်းတစ်ခုလုံးကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။

နှလုံးလျှပ်စီးကူးခြင်းနှင့်ဆိုင်သော သက်ရှိတည်ဆောက်ပုံများ (Cells)

အဓိကအားဖြင့် ဆဲလ်များကို အောက်ပါအတိုင်း (၃)မျိုး ခွဲခြားထားသည်။

1. စတင်လှုံ့ဆော် ထိန်းချုပ်နိုင်သော ဆဲလ်များ (Pacemaker cells)
2. လျှပ်ကူးဆဲလ်များ (Conducting cells)
3. နှလုံးကြွက်သားဆဲလ်များ (Myocytes)

စတင်လှုံ့ဆော် ထိန်းချုပ်နိုင်သောဆဲလ်များ (Pacemaker cells)

pacemaker cells များသည် နှလုံးခုန်မှုကို စတင်ရန်နှင့် ထိန်းချုပ်ရန် အဓိကလုပ်ဆောင်ပေးသည်။ ၎င်းတို့ကို SA node, AV node နှင့် Purkinje fibers များတွင်အများဆုံးတွေ့ရသည်။ နှလုံး၏ လျှပ်စီးကြောင်းကို စတင်ထုတ်လုပ်ပေးသော မီးစက်ကြီးနှင့်တူသည်။ SA node သည် အခြား pacemaker cells များအပေါ် လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်ထားပြီး ၎င်း၏ စီးချက်အတိုင်း နှလုံးကို ခုန်စေသည်။ ကျန် Pacemaker cells များသည် SA node ၏ အချက်ပြမှုအတိုင်း အလုပ်လုပ်ကြရသဖြင့် တီးဝိုင်းများရှေ့တွင် အချက်ပေးထိန်းချုပ်ပေးသော Band master နှင့် အလားတူပေသည်။ ပုံမှန်အခြေအနေများတွင် SA node/ Sinus node ၏ စည်းချက်အတိုင်း နှလုံးခုန်ရသဖြင့် ထိုစည်းချက်ကို Sinus rhythm ဟုလည်းခေါ်ကြသည်။

နှလုံးအတွင်းရှိ မည်သည့်ဆဲလ်မဆို pacemaker အဖြစ် လှုံဆော်ဆောင်ရွက်နိုင်သော်လည်း SA/sinus node မှ လွှမ်းမိုးချေဖျက်ထားသည်။ ထို့ပြင် နှလုံးကြွက်သားများ၏ effective refractory period (အကျိုးရှိသော တုံ့ပြန်မှုမရှိသည့်အချိန်အပိုင်းအခြား) ကလည်း ပုံမှန်မဟုတ်သော လှုံ့ဆော်မှုများကို တားဆီးပေးသည်။

အာရုံကြောဆိုင်ရာလှုံ့ဆော်မှုများသည် Pacemakers များအပေါ်သက်ရောက်မှု ရှိသဖြင့် နှလုံးခုန် မြန်ခြင်း၊ နှေးခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ ဥပမာ၊ ကြောက်ရွံ့၊ ထိတ်လန့်ချိန်တွင် နှလုံးခုန်မြန်ခြင်း။

လျှပ်ကူးဆဲလ်များ (Conducting Cells)

pacemakers များသည် မီးစက်နှင့်တူပါက conducting cells (လျှပ်ကူး) များသည် ဝါယာကြိုး/မီးကြိုးများနှင့်တူသည်။ နှလုံးကြွက်သားဆဲလ်များသည် တစ်ခုနှင့်တစ်ခု လက်ဆင့်ကမ်း၍ လျှပ်ကူးပေးနိုင်သော်လည်း Conduction cells များလောက် မမြန်ဆန်ချေ။ လျှပ်ကူးဆဲလ်များသည် နှလုံးညှစ်သော အလုပ်တာဝန်တွင်မပါဝင်ကြဘဲ လျှပ်စီးကြောင်းများကို အမြန်ဆုံးသယ်ဆောင်ပေးသော အလုပ်ကိုသာ လုပ်ကြသည်။ ၎င်းတို့ကို လျှပ်စီးလမ်းကြောင်းများဖြစ်သော သွေးဝင်ခန်းလမ်းကြောင်း (၃)နှင့်၎င်းမှ ထက်ခွဲသော ဗယ်ဘက်လျှပ်စီးလမ်းကြောင်း၊ သွေးလွှတ်ခန်းလမ်းကြောင်းများဖြစ်သော ညာနှင့်ဗယ်ခွဲဖြာခြင်းနှင့် ၎င်းဗယ်ဘက်မှထပ်ခွဲသော ရှေ့နောက်လမ်းကြောင်းများအပြင် Purkinje fibers နေရာများတွင် တွေ့ရှိရသည်။

နှလုံးကြွက်သားများ (Cardiac Myocytes)

နှလုံးကြွက်သားများသည် နှလုံးကို ကျုံ့ညှစ်ပေးသော အဓိကကြွက်သားများဖြစ်သည်။ တနည်းအားဖြင့် လျှပ်စစ်စွမ်းအားမှ စက်မှုစွမ်းအားသို့ ပြောင်းလဲပေးသော ဆဲလ်များဖြစ်ကြသည်။ နှလုံးညှစ်ချိန် cardiac contraction နှင့် လျှပ်စီးလှုံ့ဆော်မှုကြောင့်ဖြစ်သော Depolarization သည် တချိန်တည်း မဖြစ်ဘဲ Depolarization သည် contraction ထက်စော၍ ဖြစ်သည်။

ကိုးကား

1. ECG made easy, 4th edition, Atul Luthra
2. ECG made easy, 9th edition, John and Jonna Hampton
3. The Only EKG Book You'll Ever Need 8th edition, Malcolm S. Thaler
4. Ganong's Review of medical physiology, 26th edition, 2019