ဂျပ်စတီနီယံ၊ (ပထမ)

အရှေ့ရောမအင်ပါယာ၏ ဧကရာဇ် ပထမ ဂျပ်စတီနီယံ (Justinian-I) (၄၈၃-၅၆၅) သည် သူစိုးစံနေချိန်အတွင်း ရောမဥပဒေကို ကျမ်းအဖြစ် ပြုစုပေးခဲ့သူအဖြစ် ထင်ရှားသည်။ ဂျပ်စတီနီယံ ကိုဒဥပဒေ (the Code of justinian) သည် ရောမ တရားစီရင်ရင်ရေးဆိုင်ရာ အဖြစ်သာမက နောင်ဥရောပနိုင်ငံများကပါ မှီငြမ်း အသုံးပြုကြရသည်အထိ ဥပဒေကျမ်းကြီး ဖြစ်လာသည်။

ပထမ ဂျပ်စတီနီယံ (၄၈၃-၅၆၅)

ဂျပ်စတီနီယံကို တာရက်စီယံ (Tauresium) (ယနေ့ ဆားဘီးယားနိုင်ငံ) ၌ ခရစ်နှစ် ၄၈၃ တွင် ဖွားမြင်သည်။ တောင်သူလယ်သမားမျိုးရိုး ဖြစ်သည်။ ကျေးတောသား၊ စာမတတ် ပေမတတ်ဘဝမှ စစ်ဘက်သို့ ဝင်ရောက်ပြီးနောက် တောင်သူလယ်သမားမျိုးရိုးမှ မင်းဖြစ်ခဲ့သော အရှေ့ရောမအင်ပါယာ၏ အရှင်သခင် ဖြစ်လာသည့် ဦးလေးဖြစ်သူ ပထမဂျပ်စတင်း (Justin-I) ၏ မစမှုဖြင့် ပညာကောင်းစွာ သင်ခွင့်ရပြီး အမြင့် ရောက်ခဲ့သည်။ သားသမီးမရှိသည့် ဂျက်စတင်းက ၅၂၇ တွင် ဂျက်စတီနီယံကို တွဲဖက်ဧကရာဇ်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့ပြီးနောက် တစ်နှစ်အကြာတွင် ကွယ်လွန်သွားသဖြင့် ဂျက်စတီနီယံမှာ အရှေ့ရောမအင်ပါယာ၏ ဧကရာဇ်အဖြစ် အချိန်တိုအတွင်း ရောက်ရှိခဲ့သည်။

ဂျပ်စတီနီယံ မမွေးခင်ကပင် အနောက်ရောမအင်ပါယာကို ဂျာမန်မျိုးတူစုများက တိုက်ခိုက်ဖျက်ဆီးလိုက်သဖြင့် ပျက်စီးသွားခဲ့ရကာ ဂျက်စတီနီယံ စိုးစံရမည့် အရှေ့ရောမအင်ပါယာသာ ကျန်ရှိတော့သည်။ ထို့ကြောင့် ဂျပ်စတီနီယံသည် အနောက်ဘက်မှ လက်လွတ်လိုက်ရသည့် နယ်မြေများကို ပြန်ရနိုင်ရန်၊ ရောမအင်ပါယာကြီးကို တဖန်ပြန်ထူထောင်နိုင်ရန် ကွယ်လွန်ချိန် ရောက်သည်အထိ အချိန်ရှိသ၍ ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း အကျိုး အနည်းငယ်သာ ခံစားခဲ့ရရှာသည်။ အီတလီ၊ မြောက်အာဖရိကနှင့် စပိန်၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသာ ပြန်လည် ရယူနိုင်ခဲ့သည်။

ဂျပ်စတင်းနီးယန်း၏ အလိုဆန္ဒမှာ နိုင်ငံတော်အတွက် ဓမ္မသတ်တို့ကို ပြုစုခြင်းအားဖြင့်လည်းကောင်း၊ ဘုရားကျောင်း၊ ဆေးရုံ၊ ခံတပ်၊ ဆည်မြောင်းစသော အများပြည်သူဆိုင်ရာ အဆောက်အအုံတို့ကို အကြီးအကျယ် တည်ဆောက်ခြင်း ဖြင့်လည်းကောင်း၊ အနောက်ဂျာမန်တိုင်းနိုင်ငံတို့ကို တိုက်ခိုက် အောင်မြင် သိမ်းသွင်းခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း အရှေ့ရောမ အင်ပိုင်ယာနိုင်ငံတော်ကြီးကို ပြုစု ပျိုးထောင်လိုသော ဆန္ဒ ဖြစ်သည်။ ဂျပ်စတင်းနီးယန်းမှာ မင်းမှုထမ်းများကို သူနှင့် သူထိုက်တန်သော နေရာတွင် နေရာချထား အသုံးပြုတတ် သောကြောင့် မြောက်အာဖရိကနှင့် အီတလီပြည်တို့ကို အောင် မြင်ခဲ့သည်။

ဧကရာဇ်ဖြစ်ပြီး နောက်တစ်နှစ် ၅၂၈တွင် ရောမနိုင်ငံရှိ ဥပဒေဟူသမျှတို့ကို ညှိနှိုင်းပြုစု တည်းဖြတ်စေ၍ ဧကရာဇ် ဓမ္မသတ်ကို ပြုစုနိုင်ရန် ကော်မရှင် တရပ်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ဤကော်မရှင်သည် ရောမနိုင်ငံ ဓမ္မသတ် ၁၂ စောင်တွဲ ပါဝင်သော ဓမ္မသတ်ကျမ်း တစ်စောင်ကိုလည်းကောင်း၊ ရောမနိုင်ငံ ရှေ့နေရှေ့ရပ်၊ ခုံသမာဓိ တရားသူကြီးတို့၏ ဖြတ်ထုံးသင်္ခေပကျမ်းကို လည်းကောင်း၊ ဥပဒေလေ့လာသူ စာသင်သားတို့အတွက် ဥပဒေပေါင်းချုပ်ကို လည်းကောင်း ပြုစုစီရင်ခဲ့သည်။ မူကြမ်းကို ၅၂၉ တွင် ပုံနှိပ်ပြီးနောက် လိုက်နာရန် ပြင်ဆင် ဖြည့်စွက်မှုများ ပြုထားသည့် အတည်ပြုသည့် ဥပဒေကျမ်းကို ၅၃၄ တွင် ပြဋ္ဌာန်းသည်။ ထိုပြဋ္ဌာန်းချက်၊ ကြေညာချက်အရ ဤဥပဒေတွင် မပါရှိသည့် ယခင် ဥပဒေများကို ပယ်ဖျက်သည်။

ကျမ်းအနေဖြင့် ထိုကျမ်း (Codex) မှာ ကော့ပါးစ် ဂျူစီ ဆီဗီလစ် တရားမ ကျင့်ထုံး ပေါင်းချုပ် ( the Copus Juris Civilis) ၏ ပထမပိုင်းဖြစ်သည်။ နောက်ဆက်တိုက် ဆိုသလိုပင် ဒုတိယပိုင်းအဖြစ် ပန်ဒက် (Pandects) (ကျော်ကြားသည့် ရောမ ဥပဒေ ပညာရှင်များ၏ အကြောင်း)၊ နောက် တတိယပိုင်းအဖြစ် အင်စတီကျု (the Instutites) တို့ ထွက်ရှိခဲ့သည်။ ဂျပ်စတီနီယံ ကွယ်လွန်ပြီးနောက်တွင် အထက်ပါ ဥပဒေများ၏ ပေါင်းချုပ်အဖြစ် နိုဗယ်လေ (the Novellae) ထွက်ရှိလာခဲ့သည်။ ယနေ့ ခေတ်မီနိုင်ငံတို့၏ တရားဥပဒေမှာ ယင်းရောမဓမ္မ သတ်ပေါင်းချုပ်ကိုမှီ၍ပြုသော ဥပဒေများဖြစ် လေသည်။

ဂျပ်စတီနီယံ အနေဖြင့် စစ်ရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေးဘက်တွင် အချိန်ပေးနေရသည် များသဖြင့် တရားရေးဖြစ်သည့် ကော့ပါးစ် ဂျူစီ ဆီဗီလစ် တရားမ ကျင့်ထုံးပေါင်းချုပ် ( the Copus Juris Civilis) ကို ရေးရာတွင် ကိုယ်တိုင်ဦးစီး နိုင်ခြင်းမရှိပေ။ ကိုယ်စားအဖြစ် အလွန်ထူးချွန်သည့် ဥပဒေပညာရှင် ထရီဗောနီယံ (Tribonian) ၏ ကြီးကြပ်မှုဖြင့်သာ ရေးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုကျမ်းကို အရှေ့ရောမအင်ပါယာ၊ ဘန်ဇင်တိုင်းအင်ပါယာ တို့တွင် နှစ်ထောင်ချီ သုံးစွဲခဲ့ပြီး အတန်ကြာ မေ့ပျောက်ခံနေရရာမှ ခရစ်နှစ် ၁၁၀၀ လောက်မှစကာ အီတလီ တက္ကသိုလ်များတွင် ဥပဒေ လေ့လာသင်ယူသူများအား ပို့ချသည့်ကျမ်းအဖြစ် ပြန်လည်ကျော်ကြားလာသည်။ ထိုနောက်တွင် ဥရောပတစ်ဝှမ်းသို့ ပျံနှံပြီး မှီးငြိမ်းပြုရာ ကျမ်းအဖြစ်အထူးပြုရသည့် အဆင့်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ကျမ်းတစ်ခုလုံးကို ဆွဲယူသည့် ပုံစံမဟုတ်သည့်တိုင် ကိုက်ညီမှုရှိလျှင် ရှိသလို အသုံးပြုကြခြင်း ဖြစ်သည်။

အခြားစွမ်းဆောင်ချက်များ

ပထမ ဂျပ်စတီနီယံ ပုံပါ အကြွေစေ့

ဂျပ်စတီနီယံသည် အလုပ်ကိုကြိုးစားပြီး အလွန်ထူးချွန်သူဖြစ်သည်။ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် အဂတိလိုက်စားမှုများကို ထိရောက်စွာ နှိမ်နှင်းခဲ့သည်။ ရောင်းရေးဝယ်တာ၊ ကုန်စည် ကူးသန်းရေးကို အားပေးသည်။ အဆောက်အဦးများစွာ ဆောက်လုပ်ပေးခဲ့ရာ ခံတပ်ကြီးများ ဆောက်လုပ်ခြင်း ၊ ကွန်စတန်တီနိုပယ်မြို့ကို မွမ်းမံတိုးချဲ့ခြင်းနှင့် နာမည်ကြီး ဟာဂီယာ ဆိုဖီယာ အပါအဝင် ဘာသာရေး အဆောက်အဦးများကိုလည်း တည်ဆောက်ပေးသည်။ ထိုသို့ တည်ဆောက်ရေးများကို ဆောက်ရာ ငွေကြေးလိုအပ်ချက် အရ အခွန်ငွေများ တိုးမြှင့်ကောက်ခံရာ ပြည်သူတို့၏ အုံကြွမှုကိုလည်းခံခဲ့ရသေးသည်။

၅၃၂ တွင် ဖြစ်ပွားသည့် နီးကား ဆူပူမှု (the Nika rids) ဆိုလျှင် ဧကရာဇ်ပလ္လင်မှပင် ဆင်းပြေးရတော့မတတ် ကြီးမားခဲ့သည်။ သို့သော် ထိုအရေးအခင်းကို အောင်နိုင်ပြီးနောက် အာဏာတည်မြဲပြီဟု ဆိုနိုင်သည်။ ထိုသို့ အာဏာကြီးရသည်တွင် အလွန်တော်သည့် မိဖုရားဖြစ်သူ သီအိုဒိုရာ(Theodora) ကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ ၅၄၈ တွင် ကင်ဆာရောဂါဖြင့် မိဖုရားကွယ်လွန်ရာ အလွန်ပင် စိတ်ထိခိုက်ရှာသည်။ သို့သော် ကွယ်လွန်ချိန် ၅၆၅ ထိ တစ်ဦးတည်း အုပ်ချုပ်ရေးမှာလည်း ခိုင်မြဲသည်ဟုဆိုနိုင်သည်။ သို့ဖြင့် ဂျပ်စတီနီယံ ကွယ်လွန်သော် ပြည်သူအများ အထင်အရှားပင် ဝမ်းမြှောက်ကြသည်ကို တွေ့ရသည်။