မြိုလူမျိုးဘာသာစကား

မြိုဟူသော ‌ဝေါဟာရသည် ရခိုင်တို့ ကခေါ်သော အမည်ဖြစ်ပြီး ကုလားတို့က" မြုံ"ဟုခေါ်သည်။ မိမိကိုယ် ကိုယ် ခေါ်သောအခါ "မြူ"ဟုခေါ်သည်။ ယင်းကြောင်းပင် မြိုလူမျိုးဘာသာစကား (Mro Language)ဟူ၍ ၊ မြူဘာသာစကား(Mru Language)ဟူ၍ သုတေသနစာတမ်းများတွင်လည်းကောင်း ၊ သမိုင်းများတွင်လည်းကောင်းတွေ့ရှိခြင်းဖြစ်သည်။ သင်းကြီးငအောင်လာ အကြောင်း နှင့် မရာယု အကြောင်းရေးသားရာတွင်လည်း မြို (သို့)မြူ ဟုရေးသားထားသည်။ ရခိုင်ပြည်တွင် မင်းညီ မင်းသား အုပ်စိုးခဲ့သည့်အကြောင်း အရာရေးသား ရာတွင် မြူမင်းဟူ၍ ၊ မြိုမင်းဟူ၍ ၊မြုံမင်းဟူ၍ရေးသားခြင်းကို ထောက်လျှင် ရခိုင် အခေါ် မြို မိမိ ကိုယ် ကိုယ် မြူ ဟုခေါ်သော လူမျိုးဖြစ်သည် ကို သမိုင်းက ထောက်ခံလျက် ရှိသည်။ မြိုတို့၏ ဘာသာစကားသည် တရုတ်-တိဗက်နွယ် တိဗက်-မြန်မာ ဘာသာစကားတစ်ခုကိုပြော ဆိုသည် ဟု ဆိုကြသည်။ မြို ဘာသာစကားနှင့်ပတ်သက်၍ ပါမောက္ခလုစ်၏ ဖော်ပြချက်မှာ တစ်ခါတစ်ရံ မြိုဝေါဟာရစကားလုံးကို ဘိုးဒို နှင့် နာဂ အစုတွင်တွေ့ရှိရသည်။ သို့သော်အများအားဖြင့် ကူကီးချင်း ဘာသာစကားတွင်တွေ့ရှိသည်။ အထူးသဖြင့် ခမီ/ခူမီးဘာသာ စကားတွင်တွေ့နိုင် သည်ဟု ဆိုထားသည်။ မြိုဘာသာစကား ဝါကျတည်ဆောက်ပုံမှာလည်း SOV, SVO, OSV, SVO ဖြစ် သည်။ SOV,ကတ္တား ၊ ကံ ၊ကြိ ယာ ဟူ၍လည်းကောင်း ၊ SVO, ကတ္တား၊ ကြိယာ ၊ ကံ ဟူ၍လည်းကောင်း ၊ OSV ,ကံ ၊ ကတ္တား ၊ကြိယာ ဟူ၍လည်းကောင်း၊ SOV,ကတ္တား၊ကံ ၊ ကြိယာ ဟူ၍လည်းကောင်း ပြောဆိုနေသည် ကို တွေ့ရသည်။  စားသည် “စား”ဟူသော ကြိယာ ပုဒ်ကို ရှေ့ တွင်ထား၍ ထမင်း “ဟောင်မ်” ဟူသော နာမ်ပုဒ်ကို နောက်တွင်ထား၍ လည်းကောင်း ၊ စားပြီး “ကိစား” ဟူသော အတိတ် ကြိ ယာပုဒ်ကို ရှေ့ကထား၍ ထမင်း “ဟောင်မ်” ဟူသော နာမ်ပုဒ်ကို နောက်က ထား၍ လည်းကောင်း ပြောဆိုနေကြ ကြောင်း George Grierson,(1927) , Shafer (1967) , David Bradley and Loffler (1966) စသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့က ဆိုထားလေသည်။

မြိုဘာသာစကား
မြို၊ မြုံ ၊ မြူ ၊ မရူစာ
ဘာသာစကား မိသားစု	Default မြိုဘာသာစကား
ဘာသာစကားကုဒ်များ
ISO 639-3	Mro

မြိုမိသားစုကလေးငယ် နှစ်ယောက်ထမင်းစားပုံ

ဥပမာ

(က) ငါမင်းကိုချစ်သည်။

မြို        -အင်  အင်န်ကေ နားခီ

             S         O         V

-မင်းကိုငါချစ်သည်။

မြို        -အင်န်ကေ  အင် နားခီ

            O           S      V

-ချစ်တယ်မင်းကိုငါ

မြို        -နားခီ    အန်      အင်

  V        O         S

(ခ) သင်၏နာမည်ဘယ်သူနည်း။

မြို        -အင်န်   မိန့်        မျှစို့

             O       S          V

(ဂ) ငါလွေလုံးကို ဝက်တစ်ကောင်ပေးခဲ့တယ်။

မြို        -အင်     လွေလုံး ကေ      ပေး ပက်လောက်

             S                    O         V

(ဃ)မင်းအိမ်ပြန်ရမည်။

မြို        - အင်န်  မင့်ကင်မ်ကလာ ကိမ်

             S                   V          O

(င)ပါရိ သရက်သီးစားခဲ့တယ်။

မြို        -  ပါရိ   စား       အွေဖုံ    ခါက်

   S      V          O

စသည်ဖြင့်ဝါကျ တည်ဆောက်ပုံသည် တသမတ်တည့် မရှိကြောင့် အထက်ဖော်ပါ ဝါကျများကို ကြည့်၍ တွေ့ရှိနိုင်သည်။ မြန်မာ နိုင်ငံရှိ ခေတ်သစ်သုတေသန ပညာရှင်တို့မှု မြိုတို့၏ ဘာသာ စကားတွင် ဝါကျတည်ဆောက်ပုံသည် ရခိုင်၊ မြန်မာ၊ ခမီ တို့နှင့် ခြားနားကြောင်းဆိုထားသည်။ ကတ္တား၊ကံ ၊ ကြိယာ ဟူသော အစီအစဉ်အတိုင်း မဟုတ်ဘဲ ကတ္တား၊ ကြိယာ၊ ကံဟူ ၍သာ တွေ့ရ ကြောင်း အောက် ဖော်ပြပါအတိုင်းဆိုကြလေသည်။

ဥပမာ-

(က) မြို

- အူ - ဒေါင်

မြန်မာ - ဝတ်သည် - အဝတ်

(ခ) မြို - အော်င် - စာ့ - ဟော်မ်ကော်မ့်

မြန်မာ - ငါ - စားသည် - ထမင်းကို

(၈) မြို - တဝ - စာ့ - စာ

မြန်မာ - ကြက် - စားသည် - စပါး

(ဃ) မြို - အိုင် - ဟော်မ်ကော်မ်

မြန်မာ - ချက်သည် - ထမင်းကို

ထိုကဲ့သို့သော သဒ္ဒါ အသုံးအနှုန်းသည် တိဗက်- တရုတ် မျိုးရင်း တိဗက်-မြန်မာမျိုးနွယ်၊ တိဗက် ဟိမဝန္တာ ဘာသာစကားအုပ်စုမှ လက္ခဏာတစ်ရပ်ဖြစ်ကြောင်းကို ရန်ကုန် တကက္ကသိုလ်၊ ကျောင်းအုပ်ကြီးဟောင်း ဦးဖေမောင်တင်ရေးသားသည့် ``ဘာသာလောကကျမ်း``တွင် ရေးသားဖော်ပြထားသည်။ ပါမောက္ခလုစ်က`` မြိုလူမျိုးများသည် ရှေးဦးတိဗက် မြန်မာလူမျိုးများဖြစ်ဟန်ရှိပြီး အစောပိုင်း တိဗက်-မြန်မာ ဘာသာစကား ကို ပြောဆိုဟန်ရှိသည်``ဟုဆိုသည်။ ပညာရှင်ရောဘတ်ဖာကမှု ``မြိုတို့၏ ဘာသာစကားသည် ပျောက်ဆုံးနေသော တိဗက်-မြန်မာဘာသာစကားများလား``ဟုဆိုခဲ့သည်။ သို့ဖြစ်၍ မြို တို့၏ ဘာသာစကားသည် တိဗက်-မြန်မာ အုပ်စုဝင်ဘာသာစကားကို ပြောဆိုကြကြောင်းလေ့လာတွေ့ရှိရသည်။ ``မြို``ဘာသာ စကား၌ အချိုးသော စကားလုံးများကို အဆုံးဗျည်းသံ ပီသအောင်ရွက်ရလေ့ ရှိသည်။

မြို - မြန်မာ

ဒု-မ် - ဆင်းပါ

ဟာ့ပ် - ဖက်ရွက်

ဟော်မ် - ထမင်း

ကိ-မ်း - အိမ်

တာပြာသ် - တော

အေ့-ပ် - တောင်း

ပါ-ရ် - တောင်းအဝကျယ်

အဆုံးဗျည်းသံများ ပီပီသသ မှန်ကန်အောင် မရွက်နိုင်သော အဓိပ္ပာယ်ကွဲလွဲသွားသည့် စကားလုံးများရှိသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဥပမာ-

မြို - မြန်မာ

(က)ဒေါင်မ် - လှေကား

ဒေါင် - လုံချည်

ဒေါင်း - ညွတ်ကွင်း

(ခ) ကိ-မ်းလာက် - အိမ်ထဲခန်း

ကိ-န်းလာ - သိပ်ချစ်သည်

အချို့သရသံများသည် မြန်မာတွင် မရှိချေ။ ဥပမာ- အော်(င်)-ငါ ။ အချို့သော ``မြို``စကားများသည် ရခိုင် ၊ မြန်မာ ၊ ဘာသာစကားတို့နှင့် ရင်းမြစ်တူသယောင်တွေ့ရသည်။

မြို - ရခိုင်၊ မြန်မာ

ဆာမ် - ဆံ (ပင်)

နကောင် - နှာခေါင်း

အူဆာ - ဆား

ပေ - ပီး (ပေး)

တခွီး - ခွီး (ခွေး)

မြိုတို့၏ ဘာသာ စကားသည် ဝတ်စားဆင်ယင်မှု ဆင်တူ(အများအားဖြင့်) သော ခမီး တို့၏ ဘာသာ စကားနှင့် တစ်လုံး နှစ်လုံးများ ဆင်တူ သည်ကို တွေ့ရသည်။ ဤနေရာတွင် (Khami, Mro languages) ခမီဘာသာစကား(Khami Language)မြိုဘာသာစကား(Mro Language ) နှင့် နှိုင်းယှဉ်ထားသည်။

မြန်မာ - မြို - ခမီး

မီး - မိုင် - မိုင်

ရေ - တွီ - တွီ

အခြေခံစကားများ ခြားနားသည် ကို တွေ့ရသည်။

မြန်မာ - မြို - ခမီး

ငါ - အော်င် - ကာန့်

ဦးခေါင်း - လို - အာလုကော့

ဆံပင် - ဆာမ် - အဆောင်း

သွား - ယို့န် - အဖာ

ခါး - ကေး - ကိန်း

လ - ပလား(လမာ) - ခါမော်င်

ဆား - အူဆာ - မကွမ်း

စကားအသုံးနှုန်းတွင်လည်း မတူကြသည်များ ရှိသည်။

မြန်မာ - မြို - ခမီး

အမည်ဘာလဲ။ ယောင့်မိနာ(မိန့်နာ) ။ အယ်အပကော်ဒုံး။

ဘယ်သွားလဲ ။ ယောင့်ကေ့နာ။ နဖာလိုးဒုံ။

ဘာလုပ်နေလဲ။ ယောင့်လိုနာ ။ တီ်ွချာဒေ့မ်မေိတ်။

ရေကိုအမြန်ယူခဲ့ပါ။ ဥပေါလေတွီ ။ တွီမဟေ့န်။

ပန်းမခူးရ။ ခန့်ခတေလေ့(ပါမ့်)။ အပက်ကယွေတ်န။

ဒေသန္တရစကား

ဒေသန္တရစကားရပ် အနေနှင့် ``မြို``တိုင်းရင်းသားတို့တွင် အချင်းချင်း တစ်မျိုးနှင့် တစ်မျိုး ဘာသာစကား အနည်းငယ် ကွဲပြားသည်များရှိကြသည်။ မျိုးနွယ်ကွဲများပြားသည့်အလျောက် နေရာဒေသကို လိုက်၍ စကားပြောဆိုရာတွင် နောက်ဆာ၊ ဒိုင်မ်မြောင်၊ တင်မ်ဆာ ၊ နောက်ကော၊ ရိုင်းမာ ၊ နှင့် ဆိန်မာ ဟူ၍ (၆) အုပ်စုရှိသည်။`` နောက်ဆာ ``အုပ်စုသည် ရခိုင်ပြည် မောင်တော ၊မေယုတောင်တန်းဒေသနှင့် စစ်တကောင်းတောင်တန်းဒေသ၊ အရှေ့ပါကစ္စတန် ၊ ဘင်ဒရိုဘင်(Bandarban) ၊ဗိုလ်မင်းထောင် (Bohmong Circle)၊အရပ်ဒေသတွင်နေထိုင်သူများဖြစ်သည်။ ``နောက်ကော``အုပ်စုသည် ကျောက်တော်မြို့နယ် ယိုးချောင်း အထက်ပိုင်းဒေသနှင့် ချင်းပြည်နယ် ချင်းလက်ဝ ဒေသတွင် (အနည်းငယ်) တို့တွင် နေထိုင်သူများဖြစ်သည်။ ``ရိုင်းမာ``နှင့် ``ဆိန်မာ ``အုပ်စုသည် ဘူးသီးတောင်မြို့နယ် စိုင်းဒင်ချောင်း (စိုင်းဒင်ရေတံခွန်) အထက်ပိုင်းတစ်ဝိုက် နှင့် ထောဖျားချောင်း တစ်ဝိုက်တွင် လူဦးရေအများဆုံး နေထိုင်ကြသည်။ ``ဒိုင်မ်မြောင်``အုပ်စုသည် ရီးချောင်းဖျား အရပ်ဒေသတွင် နေထိုင်ကြပြီး လူဦးရေအနည်းဆုံးဖြစ်သည်။``တင်မ်ဆာ``အုပ်စုသည် ပုဏ္ဏားကျွန်းမြို့နယ် စမ်းပတီချောင်း ဒေသတစ်ဝိုက် နေထိုင်သူများကိုခေါ်ဆိုသည်။ ယင်းတို့၏ဘာသာ စကားအနည်းငယ်ကွဲပြားမှုမှာ-

မြန်မာ - အနောက်ဆာ - ရိုင်းမာ၊ ဆိန်မာ

ငရုပ်သီး - အွီတိ - လိန်းကို

ပရွက်ဆိတ် - တလောင်(မ်) - လောင်(မ်)စရိစာ

ကြွက် - တအု - အတို

- -

ဒိုင်မ်မြောင် - နောက်ကော - တင်မ်ဆာ

အွီတိ - လိန်ကို့ - လိန်းကို့

တလောငမ် - လောင်မ် - လောင်(မ်)စရိစာ

တအူ - အတု - ဝတို

အချိုးသော ဝေါဟာရတွင် အနောက်ဆာနှင့် ဒိုင်မ် မြောင် တို့က ရှေ့စကား``တ``ပါလျှင် ``ရိုင်းမာ၊ နောက်ကော၊ဆိန်မာ နှင့် တင်မ်ဆာတို့က ဖြုတ်လေ့ရှိသည်။ (ပြည့်စွပ်ထားသည်)

မြန်မာ -အနောက်ဆာ၊ဒိုင်မြောင် -ရိုင်းမာ၊ တင်မ်ဆာ၊နောက်ကော၊ ဆိန်မာ

ခွေး -တကွီး -ကွီး

ဝက် -တပါ့ -ပါ့

ကြက် -တဝါ့ -ဝါ့

ယင် - တဝိန် -ဝိန်

ခြင် - တဆင် - စာင်

စကားအသုံးနှုန်းတို့၌ တစ်မျိုးနှင့် တစ်မျိုး အပြောအတူသည်ကို တွေရသည်။