ယောနိသောမနသိကာရ

(၁) သင့်–သင့်လျော်-မှန်ကန်-သော-အကြောင်းနည်းလမ်း-အားဖြင့်-(အကြောင်း-နည်းလမ်း-မှန်အားဖြင့်) ဖြစ်သော နှလုံးသွင်းခြင်းရှိသော (ပညာ)။ (ပု)

(၂) (သစ္စာလေးပါးကိုသိခြင်းအား)သင့်သော-သင့်လျော်သော-အသင့်-အလျော်အားဖြင့် နှလုံးသွင်းခြင်း (ဘဝင်စိတ်ကို လည်စေတတ်သော-အာဝဇ္ဇန်း-မနောဒွါရိကဇော-စိတ်)။

(၃) သင့်-သင့်လျော်-မှန်ကန်-သော-အကြောင်း-နည်းလမ်း-အားဖြင့်-(အကြောင်း-နည်းလမ်း-မှန်အားဖြင့်)နှလုံးသွင်းခြင်း(အနိစ္စ, ဒုက္ခ, အနတ္တ, အသုဘ-ဟု -အားဖြင့်-နှလုံးသွင်း-ရှုမှတ်−ခြင်း။)

(၄) သင့်–သင့်လျော်-မှန်ကန်-သော-အကြောင်း-နည်းလမ်း -အားဖြင့်-(အကြောင်း-နည်းလမ်းက မှန်အားဖြင့်)-နှလုံးသွင်းရာ (အခါ,ကာလ)

(၁) တရားကိုယ်

ယောနိသော မနသိကာရ (= သင့်လျော် –လျောက်ပတ်စွာ ... နှလုံးသွင်းခြင်း) ဟူသည် အနုသယကိန်းသော သေက္ခပုထုဇဉ်တို့သန္တာန်၌ ခြောက်ဒွါရအား အာရုံခြောက်ပါး ထင်ခြင်းသို့ ရောက်သည့်အခါ သင့်တင့်လျောက်ပတ် ကောင်းမြတ်သော အရပ်ဒေသ၌ နေထိုင်ရခြင်း စသည်တို့နှင့် ပြည့်စုံသောကြောင့် ကုသိုလ် တရားတို့၏ အကြောင်းအဖြစ်ဖြင့် ဘဝင်စိတ်ကိုလည်စေ၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော အာဝဇ္ဇန်းစိတ် ဖြစ်သည်၊ (သို့သော် အာဝဇ္ဇန်းစိတ် အားလုံးသည် ယောနိသော မနသိကာရ မည်သည့်မဟုတ်ပေ)။

(တနည်း) အာဝဇ္ဇန်းစိတ်၏ အကြောင်းဖြစ်၍ ယင်းအာဝဇ္ဇန်း စိတ်၏ ရှေး၌ဖြစ်သော မနောဒွါရိကဇော စိတ်သည် ဖလူပစာအားဖြင့် ယောနိသော မနသိကာရမည်၏။

(၂) အမျိုးအစား (အပြား)

ယောနိ-သောမနသိကာရသည် — (က) အနိစ္စ ဖြစ်သော ခန္ဓာငါးပါး၌ အနိစ္စဟု နှလုံးသွင်းခြင်း၊ (ခ) ဒုက္ခဖြစ်သော ခန္ဓာငါးပါး၌ ဒုက္ခဟု နှလုံးသွင်းခြင်း၊ (ဂ) အနတ္တဖြစ်သော ခန္ဓာငါးပါး၌ အနတ္တဟု နှလုံးသွင်းခြင်း၊ (ဃ) အသုဘဖြစ်သော ခန္ဓာငါးပါး၌ အသုဘဟု နှလုံးသွင်းခြင်း၊ ဤသို့(၄) မျိုး ရှိသည်။

(တနည်း) သခင်(၄) မျိုး၌ သစ္စာလေးပါးကို သိခြင်းအား သင့်လျော်သောအားဖြင့် နှလုံးသွင်းခြင်းကိုထည့်၍ ယောနိသောမနသိကာရ (၅) မျိုးရှိသည်။

(၃) ရှင်းလင်းချက်

ဤပါဠိ, အဋ္ဌကထာတို့အရ ယောနိသော မနသိကာရသည် အလုံးစုံသော ကာမာဝစရကုသိုလ်၏ နီးသော အကြောင်း ဖြစ်ကြောင်းထင်ရှားသည်၊ ထို့ကြောင့် ယခင်အဋ္ဌကထာ, ဋီကာတို့၌ ဖော်ပြအပ်သော ယောနိသောမနသိကာရ (၄) မျိုး (၅) မျိုးသည် အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်သော ယောနိသောမနသိကာရ အတွက်သာ ဖြစ်သည်ဟု ယူဆသင့်သည်။

(၄) လူသားတို့အား ကျေးဇူးများပုံ

ယောနိသောမနသိကာရ ဖြစ်သည် ရှိသော် အကျော်အစောမဲ့ခြင်း, စည်းစိမ်ဥစ္စာ မရခြင်း, စည်းစိမ်ဥစ္စာ ဆုတ်ယုတ်ပျက်စီးခြင်း ရာထူးဌာနန္တရ မရရှိခြင်း, ရာထူးဌာနန္တရမှ လျှောကျခြင်း, မင်းပြစ် မင်းဒဏ်သင့်ခြင်း စသော အနိဋ္ဌရုပ် ဒုက္ခဝေဒနာအမျိုးမျိုးကို ဖြစ်စေတတ်သည့် အကုသိုလ်တရားများ ဆုတ်ယုတ်ပျက်စီး၍ ထင်ပေါ်ကျော်စောခြင်း, စည်းစိမ်ဥစ္စာ ရရှိခြင်း, စည်းစိမ်ဥစ္စာ တိုးတက်ပြန့်ပွား–တည်မြဲ–ခြင်း, ရာထူး-ဌာနန္တရ ရရှိခြင်း, မင်းပြစ်မင်းဒဏ် မသင့်ခြင်း စသော စည်းစိမ်ချမ်းသာအမျိုးမျိုးကို ဖြစ်စေတတ်သည့် ကုသိုလ်တရားများ ဖြစ်ထွန်းယောနိသောမနသိကာရ ပေါ်ပေါက်လာရသည်။ ယင်း ယောနိသောမနသိကာရနှင့် ပြည့်စုံသူသည် အရှင်ပုဏ္ဏထေရ်မြတ်ကဲ့သို့ မိမိကို သတ်သူ၌သော်လည်း အပြစ် မမြင် ကျေးဇူးတင်ပေလိမ့်မည်။ ထို့ကြောင့် ယောနိသောမနသိကာရသည် လူသားတို့အား အလွန်ကျေးဇူးများသော တရားဖြစ်ပေသည်။

(၅) ရဟန်းအလုပ် ၆-မျိုးတွင် ပါဝင်ပုံ

ယောနိသောမနသိကာရသည်—(က) သင်္ခါရတရားတို့ကို – သုံးသပ်–ရှူ–ဆင်ခြင်-ခြင်း၊ (ခ) သင့်လျော်-လျောက်ပတ်-စွာ နှလုံးသွင်းခြင်း၊ (ဂ) သတိပဋ္ဌာန် တရားတို့ကို -အဖန်ဖန်-အထပ်ထပ်-ရှူခြင်း၊ (ဃ) အာရုံ အထွတ်အမြတ်ကို –ယူ-လက်ဆုပ်လက်ကိုင် ပြုထား–ခြင်း၊ (င) ကိလေသာနှင့် စစ်တိုက်ခြင်း၊ (စ) အရဟတ္တဖိုလ်ဟူသော မိမိအကျိုးအတွက် လုံ့လ ကြိုးကုတ် အားထုတ်ခြင်းဟူသော ရဟန်းတော်တို့ မချွတ်ပြုလုပ်သင့်သော အလုပ် ၆-မျိုးတွင် ပါဝင်သောတရား ဖြစ်သည်။

ကြက်သည်ခဲ, တုတ်စသည်တို့ဖြင့် ပစ်ခတ်သော်လည်း မိမိအိမ် (နေရာအရပ်)ကို မစွန့်သကဲ့သို့၊ ထို့အတူ ယောဂီပုဂ္ဂိုလ်သည် အဝတ်သင်္ကန်းချုပ်ခြင်းစသော အလုပ်ကိစ္စများကို ပြုလုပ်ဆဲပင်ဖြစ်သော်လည်း မိမိအိမ် သဖွယ်ဖြစ်သည့် ယောနိသော မနသိကာရကို မစွန့်သင့်ပေ။ သင့်လျော်-လျောက်ပတ်-စွာ နှလုံးသွင်းလျှက်သာ အလုပ်ကိစ္စကို ပြုလုပ် သင့်ပေသည်။

(၆) ယောဂီပုဂ္ဂိုလ်များ မစွန့်သင့်ပုံ

စက္ကဝါက် ငှက်သည် အသက်ဆုံးသည် တိုင်အောင် အဖော်ကို မစွန့်သကဲ့သို့ ထို့အတူ ယောဂီပုဂ္ဂိုလ်သည် အဖော်ကောင်းသဖွယ်ဖြစ်သည့် ယောနိသောမနသိကာရကို အသက်ဆုံးသည့် တိုင်အောင် မစွန့်သင့်ပေ။ အဖော်ကောင်း သဖွယ်ဖြစ်သည့် ယောနိသောမနသိကာရနှင့် အမြဲတစေ အတူတကွ နေထိုင်သင့်ပေသည်။

(၇) ယောဂီပုဂ္ဂိုလ်များ ယောနိသောမနသိကာရဖြင့် သိက္ခာသုံးပါး ရဟန်းတရားကို စောင့်ရှောက်သင့်ပုံ

မိုးသည် ဥတုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်၍ မြေအပြင်မှာ ပေါက်ရောက် ကြသည့် မြက်သစ်ပင်စသည်တို့ကို စောင့်ရှောက်သကဲ့သို့၊ ထို့အတူ ယောဂီပုဂ္ဂိုလ်သည် (အလုံးစုံသော ကုသိုလ်တရားတို့၏ ယောနိ သောမနသိကာရလျှင် အကြောင်းရင်းရှိသောကြောင့်) ယောနိသောမနသိကာရကို ဖြစ်ထွန်းပေါ်ပေါက်စေ၍ ထိုယောနိသောမနသိကာရဖြင့်-သီလ, သမာဓိ, ပညာ သိက္ခာသုံးပါး ရဟန်းတရားကို စောင့်ရှောက် သင့်ပေသည်။

(၈) ဗောဇ္ဈင် တရား၏ အကြောင်းဖြစ်ပုံ

ယောနိသောမနသိကာရသည် မဖြစ်ထွန်း မပေါ်ပေါက်သေးသည့် ဗောဇ္ဈင်ခုနစ်ပါး တရားတော် ဖြစ်ထွန်း ပေါ်ပေါက်ကြောင်းဖြစ်သည့်ပြင် ဖြစ်ထွန်းပေါ်ပေါက်ပြီး ဗောဇ္ဈင်ခုနစ်ပါး တရားတော်၏ ပွားများမှု ပြည့်စုံကြောင်းလည်း ဖြစ်ပေသည်။ သင့်လျော်-လျောက် ပတ်-စွာ နှလုံးသွင်းသူအား မဖြစ်ထွန်း မပေါ်ပေါက်သေးသည့် ဗောဇ္ဈင် ခုနစ်ပါး တရားတော်ကိုလည်း ဖြစ်ထွန်းပေါ်ပေါက် လာ၍ ဖြစ်ထွန်းပေါ်ပေါက်ပြီး ဗောဇ္ဈင် ခုနစ်ပါး တရားတော်လည်း ပွားများမှုပြည့်စုံ ခြင်းသို့ ရောက်ရတာ့သည်။

(၉) အရုဏ်ရောင်နှင့် တူပုံ

အရုဏ်တက်ခြင်းသည် နေထွက်မည့် ပုဗ္ဗနိမိတ် (ရှေးဦးဖြစ်ပေါ်သည့် အကြောင်း) ဖြစ်သကဲ့သို့၊ ထို့အတူ ယောနိသောမနသိကာရ ဖြစ်ခြင်းသည် ဗောဇ္ဈင်ခုနစ်ပါး တရားတော် ဖြစ်ပေါ်မည့် ပုဗ္ဗနိမိတ် (ရှေးဦးဖြစ်ပေါ်သည့် အကြောင်း) ဖြစ်သည်။

(၁၀) ပါမောဇ္ဇစသော အကျိုးတရားကိုးပါး ရနိုင်ပုံ

ယောနိသောမနသိကာရနှင့် ပြည့်စုံသော ပုဂ္ဂိုလ်သည် (ပါမောဇ္ဇ စသော တရား ကိုးမျိုးတို့၏ ယောနိသောမနသိကာရလျှင် အကြောင်းရင်းရှိသည်၏ အဖြစ်ကြာင့်) ပါမောဇ္ဇ = ဝမ်းမြောက်ခြင်း၊ (၂) ပီတိ = နှစ်သက်ခြင်း၊ (၃) ပဿဒ္ဓိ = ငြိမ်းအေးခြင်း၊ (၄) သုခ = ချမ်းသာခြင်း၊ (၅) သမာဓိ တည်ကြည်ခြင်း၊ (၆) ယထာဘူတဉာဏဒဿန-ဟုတ်မှန်စွာ မြင်ခြင်း၊ (၇) နိဗ္ဗိဒါ-ငြီးငွေ့ခြင်း၊ (၈) ဝိရာဂ = အရိယမဂ်၊ (၉) ဝိမုတ္တိ = အရိယဖိုလ်၊ ဤတရားကိုးမျိုးကို ရရှိနိုင်သည်။ စသည်တို့၌ ကြည့်။)

(၁၁) ဖိုလ်လေးပါးနှင့် ပညာ တစ်ဆယ့်ခြောက်မျိုး ရနိုင်ပုံ

ယောနိသောမနသိကာရကို ပွားများစေသော သူသည် သောတာပတ္တိဖိုလ်စသော ဖိုလ်လေးပါးကို ရနိုင်သည့်ပြင် ပညာတစ်ဆယ့်ခြောက်မျိုးကိုလည်း ရရှိနိုင်သည်။

(၁၂) ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် ဝဋ်တရား ကင်းပြတ်ကြောင်းဖြစ်ပုံ

ယောနိသော မနသိကာရသည် ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ဝဋ်တရား -ကင်းပြတ်-ချုပ်ငြိမ်း—ပျက်စီးရခြင်း၏အကြောင်း ရင်းဖြစ်သည်။ အဘယ်သို့ ဖြစ်သနည်းဟူမူ-ယင်း ယောနိသောမနသိကာရ ပွားများ တိုးတက်လာသည့်အခါ သမ္မာဒိဋ္ဌိအမှူးရှိသော မဂ္ဂင်ရှစ်ပါး ဖြစ်ပေါ်လာရသည်။ ၎င်းမဂ္ဂင် ရှစ်ပါးအနက် သမ္မာဒိဋ္ဌိဟူသည် ဝိဇ္ဇာ = အလင်းဓာတ်ဖြစ်သည်။ ယင်းသမ္မာဒိဋ္ဌိဟူသော ဝိဇ္ဇာ အလင်းဓာတ် ဖြစ်ပေါ်မှုကြောင့် အဝိဇ္ဇာ = (အမှောင်ဓာတ်) ချုပ်-ငြိမ်း-ကွယ်ပျောက်-ပျက်စီး-ရသည်။ အဝိဇ္ဇာ (—အမှောင် ဓာတ်) ချုပ်-ငြိမ်း-ကွယ်ပျောက်-ပျက်စီး-မှုကြောင့် သင်္ခါရ (= ပြုပြင်-စီရင်-ဖန်တီး-ရမှု) ချုပ်-ငြိမ်း-ကွယ်ပျောက်-ပျက်စီး-ရသည်၊ သင်္ခါရအစ ဇာတိအဆုံးရှိသော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ဝဋ်တရားတို့ချုပ်-ငြိမ်း-ကွယ်ပျောက်-ပျက်စီး-မှုကြောင့် ဝိညာဏ် အစ အိုရခြင်း, သေရခြင်း, စိုးရိမ်ရခြင်း, ငိုကြွေးမြည်တမ်းရခြင်း, ကိုယ်ဆင်းရဲရခြင်း, စိတ်ဆင်းရဲရခြင်း, ပြင်းစွာ ပင်ပန်းရခြင်း, အဆုံးရှိသော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ဝဋ်တရားတို့ ချုပ်-ငြိမ်း-ကွယ်ပျောက် = ပျက်စီး-ကြရုလေသည်။ ဤသို့ ယောနိသောမနသိကာရသည် ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ဝဋ်တရား – ကင်းပြတ် ချုပ်-ငြိမ်း-ပျက်စီး-ရခြင်း၏ အကြောင်းရင်း ဖြစ်ပေသည်။ ဤကားအကျဉ်းမျှသာ၊ အကျယ်ကို ညွှန်းပြီးကျမ်းများနှင့်တကွ စသည်တို့၌ကြည့်။