မဟာဗန္ဓုလ: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

 

== တာဝန်ထမ်းဆောင်ခြင်း ==

 

== မဏိပူရ (၁၈၁၉) ==

မဟာဗန္ဓုလ သည် သူ၏အရှင်သခင်ဖြစ်သူ စစ်ကိုင်း မင်းသားသည် ဘကြီးတော်မင်း အဖြစ် ၁၈၁၉ ဇွန်လတွင် မြန်မာ့ထီးနန်းကို စိုးစံပြီးနောက် စစ်သေနာ ပတိ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ မဟာဗန္ဓုလ ၏ စစ်သေနာပတိအဖြစ် ပထမဦးဆုံး အဓိက ကျသော စစ်ရေးဆိုင်ရာတိုက်ခိုက်မှုမှာ များမကြာမီ မဏိပူရ တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ အနောက် ဘက်ရှိ နိုင်ငံအငယ်မှာ ၁၇၅၆ ခုနှစ် ကတည်းက ပုန်ကန်ထကြွသူများ ထိန်းသိမ်းထားသည့် နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၁၈၁၃ ခုနှစ်အချိန်ကပင် ဘိုးတော်ဘုရားမင်း တရားဝင်တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့သည်။ အစောပိုင်းခြောက်နှစ်ခန့် မြန်မာတို့က နန်းတင်ပေးခဲ့သောမဏိပူရ ရာဂျာမာဂျစ် ဆင်း(န်) သည် လက်အောက်ခံဘုရင်များက ပြုလုပ်ရန်တာဝန်ရှိသည့်အတိုင်း၊ ဘုရင်အသစ်၏ နန်းတက်ပွဲအခမ်းအနားကို မတက်ရောက်သည်မျှသာမက သံရုံး မှတဆင့် လက် ဆောင်ပဏ္ဏာ ဆက်သခြင်းကို မပြုလုပ်ခဲ့သည့်အတွက် ဘကြီးတော် သည် စစ်ဆင်ရေး အတွက်ဖွဲ့စည်းထားသောတပ်ကို မဏိပူရ အားပြန်သိမ်းယူရန် စေလွှတ်ခဲ့သည်။

 

 

== အာသံ (၁၈၂၁ - ၁၈၂၂) ==

[[မဏိပူရ]] ကဲ့သို့ပင် အာသံ သည် [[ဘိုးတော်ဘုရား]] ထီးနန်းစိုးစံချိန် နောက်ပိုင်းတွင် သိမ်းပိုက်ထားခြင်းများမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ မြန်မာတို့ သည် ၁၈၁၇ မတ်လတွင် အဟွမ်း တိုင်းပြည်ကို ပထမဦးဆုံးကျူးကျော် ဝင်ခဲ့ပြီး ရုပ်သေးဘုရင် တစ်ယောက်အဖြစ် ချန်ထရာ ကန်တ ဆင်း (န်) ကို ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ မြန်မာစစ်တပ်များ နိုင်ငံအတွင်းမှ ထွက်ခွာပြီးနောက် မကြာမီတွင် ရုပ်သေးဘုရင်မှာ နန်းချခံရပြီး ဘိုးတော်ဘုရားမင်း၏ အုပ်စိုးချိန် နောက်ဆုံးနေ့ရက်များအတွင်း ၁၈၁၉ ခုနှစ်အစောပိုင်းတွင် မြန်မာတပ်များကို ပြန်လာစေခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ ၁၈၂၁ ခုနှစ်တွင် ရုပ်သေးဘုရင်သည် ဗြိတိသျှ တို့ထံတွင် ပြောင်းလဲ၍ သစ္စာခံခြင်းဖြင့် ဗမာတို့ကို ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။ ဘကြီးတော်မင်း သည် နောက်တစ်ဖန် ဗန္ဓုလ အား အာသံ ကို ပြန်လည်သိမ်းယူရန် စေလွှတ်ခဲ့သည်။

 

 

== ပထမ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာ စစ်ပွဲ (၁၈၂၄ - ၁၈၂၆) ==

== အနောက်ဘက်ခြမ်း စစ်နယ်ဝန်း ==

 

စစ်ပွဲအစောပိုင်းတွင် တိုက်ပွဲအတွေ့အကြုံရင့်ကျက်သော ဗမာတပ်များသည် ဗြိတိသျှတပ်များကို ပြန်လည်တွန်းလှန်နိုင်ခဲ့သည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် မဏိပူရ နှင့် အာသံ ရှိ တောများတွင် ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုနီးပါးမျှ တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသော ဗမာများသည် `ဥရောပတပ်များ ချီ တက်ခြင်းအတွက် ရှိန်လောက်သော အနှောင့်အယှက်´ ဟု ကိုယ်စားပြုသော မြေအနေအထားတို့နှင့် ပို၍ ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်ပြီးသားဖြစ်၍ ဖြစ်သည်။[8] ဇန်နဝါရီလတွင် ဥဇန သည် ဗြိတိသျှတပ်များကို ကချာ နှင့် ဂျိမ်းရှ တို့တွင် အောင်နိုင်ခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ မေလတွင် မြဝတီမင်းကြီး ဦးဆောင်သော ဗမာတပ်များက ဗြိတိသျှ-အိန္ဒိယ စစ်တပ်များကို ဗြိတိသျှနယ်မြေအတွင်းရှိ ရာမူးစစ်ပွဲ တွင် အနိုင်ရလိုက်ခြင်းမှာ ကာလ ကတ္တား တွင် အကြီးအကျယ်တုန်လှုပ်ခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ သို့သော် ဗန္ဓုလ သည် ဝန်နှင့်အား မမျှအောင် ထမ်းရန်ဆန္ဒမရှိ၍ [[စစ်တကောင်း]] သို့ ချီတက်ခြင်းမပြုဘဲ မြဝတီ မှာပင် ရပ်ခဲ့သည်။ အကယ်၍ ဗန္ဓုလ သည် စစ်တ ကောင်း သို့ ချီတက်ခဲ့ပါက သူ သတိမထားမိသောအချက် အနည်းငယ်ရှိသည်၊ ၎င်းမှာ သူသည် ဤအခွင့်အရေးကိုယူနိုင်ခဲ့ပြီး ကာလကတ္တား သို့ လမ်းကြောင်းမှာ ပွင့်ခဲ့လိမ့်မည်။(မြန်မာတို့သည် လက်နက်ချင်းကွာဟချက်ကြောင့်၊ စစ်ပွဲတွင်မည်သည့်အကြောင်းကြောင့်နှင့်မျှ အောင်မြင်နိုင်ခဲ့မည်မဟုတ်ပါ။ သို့သော် အကယ်၍ သူတို့သည် ကာလကတ္တားကို ခြိမ်း ခြောက်နိုင်ခဲ့ပါက၊ နောက်ပိုင်းငြိမ်းချမ်းရေး စေ့စပ်ဆွေးနွေးခြင်းများတွင် မြန်မာတို့အနေဖြင့် ပို၍ အလေးသာသော သတ်မှတ်ချက်များကို ရရှိနိုင်ခဲ့မည် ဖြစ်သည်။

 

ခက်ခဲကြမ်းတမ်းသော မြေပြင်အနေအထားတွင် တိုက်ခိုက်သည့်အစား ဗြိတိသျှတို့သည် မြန်မာ့ ပင်မ နယ်မြေပေါ်တွင် တိုက်ပွဲဆင်နွှဲခဲ့သည်။ ၁၈၂၄ ခုနှစ် မေလ ၁၁ ရက်တွင် လူအယောက် ၁၀၀၀၀ ကျော် ပါဝင် သော (ဗြိတိသျှ စစ်သား ၅၀၀၀ နှင့် အိန္ဒိယ စစ်သား ၅၀၀၀ ကျော်) ဗြိတိသျှ ရေတပ်တစ် တပ်သည် ရန်ကုန်ဆိပ်ကမ်းသို့ ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး မြန်မာတို့ကို အံအားသင့်စေခဲ့သည်။ မြန်မာတို့သည် ချေဖျက် ထားသောမြေမူကို ကျင့်သုံးပြီး မြို့တော်ကို အလွတ်ထားခဲ့ကာ ၎င်းအစားမြို့အပြင်ဘက် အရှေ့- အနောက် ၁၀ မိုင် အနီးအနား တပ်ချထားသောနေရာများကို အခိုင်အမာပြုလုပ်ရန် ရွေးချယ် ခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး အာခီဘော ကမ်းဘဲ(လ်) ဦးဆောင်သော ဗြိတိသျှတပ် များသည် အခိုင်အမာရှိပြီးဖြစ်သော ရွှေတိဂုံဘုရား ပရဝုဏ်အတွင်းတွင် တပ်စွဲခဲ့ကြသည်။ ဗြိတိသျှတို့သည် ဗမာ ရှေ့တန်းစစ်မြေပြင်ကို စတင်၍ထိုးစစ်များ ဆင်ခဲ့ပြီး ၁၈၂၄ ဇူလိုင် လတွင် ရွှေတိဂုံမှ ငါးမိုင်အကွာရှိ ကမာရွတ်ဆီသို့ ဗမာတို့ကို အောင်မြင်စွာ မောင်းထုတ် နိုင်ခဲ့ သည်။ ရွှေတိဂုံကို စက်တင်ဘာလတွင် ပြန်လည်သိမ်းယူရန် ဗမာတို့၏ ကြိုးစားမှုများသည် မအောင် မြင်ခဲ့ပါ။

 

 

[[File:Shwedagon pagoda.jpg|thumb|ရွှေတိဂုံကုန်းတော် (ခရစ်နှစ် ၁၈၂၅)]]

သူ၏ အလုပ်သက်တမ်းတွင် အကြီးဆုံးအမှားဖြစ်လာမည့် ဗြိတိသျှတို့တပ်နေရာချထားခြင်းများကို ထိပ်တိုက် တိုက်ခိုက်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့ခြင်းအား ၃၀ နိုဝင်ဘာလတွင် ဗန္ဓုလ သည် ပြုလုပ် ခဲ့သည်။ အလွန် သာလွန်သောလက်နက်များဖြင့် ဗြိတိသျှတို့သည် ရွှေတိဂုံ ခံတပ်တွင် မြန်မာတို့၏ ရဲရင့်သောတိုက်ခိုက်မှုများစွာကို ခံနိုင်ခဲ့ကြပြီး ဗမာစစ်သား ထောင်ပေါင်းများ စွာကို သေဆုံးစေခဲ့သည်။ ဒီဇင်ဘာလ ရ ရက်တွင် ဒုံးကျည်လက်နက်များဖြင့် အထောက်အပံ့ပေးထား သော ဗြိတိသျှတပ်များသည် စတင်၍ အသာစီးရခဲ့ကြသည်။ ဒီဇင်ဘာ ၁၅ ရက်တွင် ဗမာများသည် ၎င်းတို့ နောက်ဆုံးကျန်ရှိသည့် အခိုင်အမာတပ်စွဲထားသော ကုက္ကိုင်း မှ မောင်းထုတ်ခြင်းခံ ခဲ့ရ သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ဗမာစစ်သား ၃၀၀၀၀ အနက် ၇၀၀၀ သာ ပြန်လာခဲ့သည်။

[[File:Maung Gyi.jpg|thumb|မဟာဗန္ဓုလ၏ သား သုံးဆယ်မြို့စား မောင်ကြီး]]သည် နောက်ထပ် ၁၀ လကြာအောင်ဆက်လက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှတပ်များသည် ဖြည်းဖြည်း ချင်းရှေ့သို့ချီတက်လာကာ နောက်ဆုံးတွင် အင်းဝမှ လေးရက်ခရီး ချီတက်ရသည့် ရန္တပို ရွာသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ၁၈၂၆ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် မြန်မာတို့သည် ရှုံးနိမ့်ခြင်းကို လက်ခံခဲ့သည်။ ရန္တပို စာချုပ် အရ အင်းဝ ရွှေနန်းတော်မှ ဖော်ပြပါတို့ကို သဘောတူခဲ့ရသည်။ (၁) ဗြိတိသျှ အား အာရကန် (ရခိုင်)၊ တန်နစ်စီရင် (တနင်္သာရီ)၊ မဏိပူရ နှင့် အာသံ တို့ကို ပေးအပ်လိုက်ရသည်၊ (၂) ကချာနှင့် ဂျိမ်းရှ တို့ကို ဗြိတိသျှ ပိုင်နက်နယ်မြေများအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုရသည်၊ (၃) လျော်ကြေးငွေ ပေါင်စတာလင် တစ်သန်းကို လေးရစ်ခွဲပြီး ပေးရသည်။

ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲသည် ဗြိတိသျှ အိန္ဒိယ သမိုင်းတွင် အရှည်ကြာဆုံးနှင့် တန်ဖိုးအကြီးဆုံးစစ်ပွဲဖြစ်သည်။ ဥရောပနှင့် အိန္ဒိယစစ်သား တစ်သောင်းငါးထောင်နှင့်အတူ ပို၍မြင့် မားသော (အတိအကျအားဖြင့် အလွန်မြင့်မားလုနီးပါး) အရေအတွက်ရှိသည့် မြန်မာစစ်သားများ သေဆုံးခဲ့သည်။ ထိုတိုက်ပွဲစဉ်သည် ဗြိတိသျှတို့အား မည်သည့်နေရာတွင်မဆို စတာလင်ပေါင် ငါး သန်းမှ (အကြမ်းအားဖြင့် ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၈.၅ ဘီလီယံ) စတာလင်ပေါင် ၁၃ သန်း အထိ ကုန်ကျစေခဲ့ပြီး ၁၈၃၃ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ အိန္ဒိယတွင် ဆိုးရွားသော စီးပွားရေးကပ်ဆိုက်မှု တစ်ခုကို ဖြစ်စေခဲ့သည်။

 

== အမွေအနှစ် ==

''ကျွန်ုပ်တို့သည် တိုက်ပွဲတွင် ရှုံးကောင်းရှုံးမည်။ ဤအရာသည် ကျွန်ုပ်တို့၏ ကံကြမ္မာဖြစ်သည်။ ကျွန်ုပ်တို့ အကောင်းဆုံးတိုက်ခိုက်ကြပြီး ကျွန်ုပ်တို့၏ အသက်များကို ပေးဆပ်ကြမည်။ မည်သို့ ပင်ဖြစ်စေ သတ္တိနှင့် တိုက်ခိုက်မှုစွမ်းရည် ကင်းမဲ့သည့်အတွက် တိုက်ပွဲရှုံးနိမ့်ရခြင်း ကြောင့် ဂုဏ်သိက္ခာမဲ့ခြင်းနှင့် အရှက်ရခြင်းကို ကျွန်ပ်မခံစားနိုင်ပါ။ မြန်မာတို့ တိုက်ပွဲရှုံးနိမ့် ရခြင်းမှာ သူတို့၏အကြီးအကဲ တပ်မှူးချုပ်ကိုဆုံးရှုံးရခြင်းကြောင့်ဖြစ်ကြောင်း သူတို့အား သဘော ပေါက်ပါ စေ။ ဤအရာသည် အမြဲတည်ရှိနေမည့် မြန်မာတို့၏ တိုက်ခိုက်မှုစိတ်ဓာတ်ကို သက်သေပြ လိမ့်မည်ဖြစ်ပြီး အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများအလယ်တွင် ကျွန်ုပ်တို့တိုင်းပြည်နှင့် လူမျိုး၏ ဂုဏ်သိက္ခာ နှင့် ခမ်းနားထည်ဝါခြင်းကို ပို၍ ပြည့်စုံစေလိမ့်မည်ဖြစ်သည်။''

 

 

== လူကြိုက်များခြင်းနှင့် ထင်ပေါ်ကျော်စောခြင်း ==