ရခိုင်ဘာသာစကား: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ
Content deleted Content added
အရေးမကြီး 8.38.147.5 (ဆွေးနွေး) ၏ ပြင်ဆင်မှုများကို Bhonebsm ၏ နောက်ဆုံးတည်းဖြတ်မူသို့ နောက်ပြန် ပြန်ပြင်ခဲ့သည် စာတွဲ: နောက်ပြန် ပြန်ပြင်ခြင်း |
အရေးမကြီးNo edit summary |
||
စာကြောင်း ၅ -
|nativename=အာရကန်
|states=[[မြန်မာနိုင်ငံ]]၊ [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]]၊ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]
|region=
|region=[[Rakhine State]] of western [[Myanmar]]; [[Bandarban District|Bandarban]], [[Khagrachari District|Khagrachari]], [[Patuakhali District|Patuakhali]], and [[Barguna District]]s of [[Bangladesh]], [[Tripura]] in [[India]]▼
* [[ရခိုင်ပြည်နယ်]] (မြန်မာနိုင်ငံ)
▲
* [[:en:Tripura|သီရိပုရပြည်နယ်]] (အိန္ဒိယ)
|speakers= ၁ သန်း
|date=၂၀၁၁–၂၀၁၃
Line ၂၄ ⟶ ၂၇:
}}
[[File:ArakanLiterature46thA.D.jpg|thumb|right|300px|[[အေဒီ]] ၄ ရာစုမှ ၆ ရာစုအထိ အသုံးပြုခဲ့သော ရခိုင်ပြည်သုံး အက္ခရာ<ref>[http://rakhinesthought.blogspot.com/2009/02/arakanese-font-launched.html ရခိုင့္အေတြးအေခၚ: Arakanese Font launched<!-- Bot generated title -->]</ref>]]
'''အာရကန်ဘာသာစကား''' ('''ရခိုင်'''ဟုလည်းသိကြသည် {{IPAc-en|r|ə|ˈ|k|aɪ|n}}; {{lang-my|ရခိုင်ဘာသာ}} {{IPA-my|ɹəkʰàɪɴ bàθà|}}, [[:en:MLC Transcription System|MLCTS]]: ''rakhuin bhasa'') '''ဗမာဘာသာစကား၏''' ဒေသိယစကားဟုလည်းမှတ်ယူကြသည်။ "အာရကန်" သည် ရခိုင်ဒေသ၏ ရှေးအခေါ်ဖြစ်သည်။ ရခိုင်များကို ဒေသိယသံဖြင့် သုံးမျိုးခွဲခြားနိုင်သည်: [[စစ်တွေ]]–[[မရမာကြီးလူမျိုး|မရမာ]] (သုံးစွဲသူ သုံးချိုး နှစ်ချိုးခန့်)
ရခိုင်စာပေ အသုံးပြုမှု နည်းပါးသော်လည်း ရခိုင်တို့သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]မြောက်ပိုင်း စကားများကို အစောဆုံး ရယူအသုံးပြုခဲ့ခြင်းဖြစ်သည် ဆိုသော အထောက်အထားများ ရှိသည်။ ရခိုင်ရှိ ကျောက်စာကို အစောဆုံးခရစ်နှစ် (၆) ရာစုခန့်တွင် ရေးထိုးခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ ရှေးရခိုင်တို့သည် ကောင်းမှု ကုသိုလ် မှတ်တမ်းများကို ဂုပ္တအက္ခရာကို အသုံးပြုပြီး သင်္သက္ကတ ဘာသာဖြင့် ရေးထိုးမှုများလည်း ရှိကြောင်း သိရသည်။ ရခိုင် ဘာသာစကားသည် ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ မြို့နယ်နှင့် ကျေးရွာများတွင် အဓိက ပြောဆိုသုံးစွဲနေကြပြီး ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ လူဦးရေအများစုသည် မြန်မာဘာသာကိုသာ စာရေးသားရာတွင် အသုံးပြုကြောင်း သိရသည်။
== သမိုင်းကြောင်း ==
ရခိုင်စာပေသည် ဓည၀တီခေတ် (အေဒီ တစ်ရာစု) ခန့်ကပင် စတင် ထွန်းကားခဲ့ကြောင်း၊ အထောက်အထားတွေ့ရသည်။ ဓညဝတီ မြို့ဟောင်းအနီးမှ တောင်ပေါက်ကြီးကျောက်စာတွင် အသောကခေတ်က အသုံးပြုခဲ့သော ဗြဟ္မီအရေးအသားဖြင့် ရေးထိုးထားသည်ကိုတွေ့ရသည်။ ထို့အပြင် ဗြဟ္မီအက္ခရာ အရေးသား စာတန်းပါ ဗိုက်ပူဘုရား ကျောက်စာသည်လည်း [[ဓည၀တီခေတ်]] ရခိုင်စာပေ ထွန်းကားမှု၏ သက်သေ ပင် ဖြစ်သည်။ [[ဝေသာလီခေတ်]] (အေဒီ လေးရာစုမှ ဆယ်ရာစု) တွင် ရခိုင်စာပေ ထွန်းကားမှုသည် ကျယ်ပြန့်ခဲ့သည်။ အေဒီ ခြောက်ရာစု ဂုပ္ပတ အက္ခရာ ဖြင့် ရေးထိုးထားသော ယေဓမ္မာ ရခိုင်ကျောက်စာများစွာကို ဤခေတ်တွင် တွေ့ရသည်။ [[ဝေသာလီခေတ်]]၏ အထင်ရှားဆုံး ကျောက်စာမှာ အေဒီ ၇၂၉ တွင် ရေးထိုးသော အာနန္ဒစန္ဒြမင်း ကျောက်စာဖြစ်သည်။ ထိုကျောက်စာတွင် ရခိုင် မင်းဆက်များကို ဂါထာ ၆၅ ဂါထာဖြင့် ရေးထိုးထားသည်။ ထိုသို့ မင်းစဉ်မင်းဆက်များကို အစအဆုံးမှတ်တမ်း တင်ထားသည့် ကျောက်စာမျိုးမှာ မြန်မာပြည်တွင်သာမက အိန္ဒိယပြည်တွင်ပါ အစောဆုံးဟု သိရသည်။ [[ဝေသာလီခေတ်]]တွင် ကျောက်စာများသာမက မော်ကွန်းလင်္ကာ၊ သျွှန်းလိုက်ရတု၊ စသည့် ရတုကဗျာများ ထွန်းကားခဲ့သည်။ အမတ်ကြီး မေဓပညာရေးသားသည့် မေဓပညာ မော်ကွန်းလင်္ကာမှာ ဝေသာလီခေတ် လက်ရာဟု ထင်ရှားသည်။ [[လေးမြို့ခေတ်]] (အေဒီ ၁၁ ရာစု ၁၅ ရာစု) တွင် ကျောက်စာအရေးအသားများများနှင့် အတူ ကဗျာစာပေများလည်း ထွန်းကားသည်။ ဗျည်း ၃၃ လုံးလင်္ကာမှာ [[လေးမြို့ခေတ်]]တွင် ပေါ်ထွန်းခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး၊ မြန်မာစာပေတွင် ထင်ရှားသည့် [[လောကသာရပျို့]]ကို ရခိုင်သူမြတ်က လေးမြို့ခေတ်တွင် ရေးသားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ [[လေးမြို့ခေတ်]] ရခိုင်ကျောက်စာများအနက် လောင်းကြက်တောင်မော် ကျောက်စာနှင့် မဟာထီး မီးကျောင်းရုပ် ကျောက်စာတို့မှာ ထင်ရှားသည်။ လောင်းကြက်တောင်မောင် ကျောက်စာသည် အလျား ပေ ၃၀ ရှိပြီး မြန်မာပြည်တွင် အကြီးဆုံး ကျောက်စာ ဖြစ်သည်။ [[မြောက်ဦးခေတ်]]တွင် ရေးစပ်သီကုံးခဲ့သော ဘဒူမင်းညို၏ ရခိုင်မင်းသမီးဧချင်း၊ နန်းတွင်းမိညို၏ ကိုယ်ရည်သွေးရတုနှင့် စာဆို ဥက္ကာပျံ၏ ၁၂ လ ရာသီ ရတုတို့မှာ ထင်ရှားသည်။
[[မြောက်ဦးခေတ်]] ရခိုင်စာဆိုတော် ဥက္ကာပျံ၏-
{{Poem quote
|အောက်အာကာဗွီ၊ ဝါယောထွီ၍
ရီထက်ကားမြီ၊ မြီထက်လီနှင့်
ပထဝီဟု၊ ထူထု နှစ်သိန်း၊
လေးသောင်းကိန်းထက်၊ ရံသိန်းစကြာ၀ဠာ
ညီစွာဝန်းလည်၊ ကျောက်တိတည်ကား}}
ဟူသည့် မိုးဖွဲ့ရတုသည် ရခိုင်ဘာသာစကား၊ ရခိုင်သံ၊ ရခိုင်ကာရန် ဖြင့် ရေးဖွဲ့ထားသည့် ရခိုင်စာပေ ၏ အကောင်းဆုံး သာဓက ပြယုဂ် ဖြစ်သည်။
ဘိုးတော်ဗဒုံမင်း ရခိုင်ကို သိမ်းသော် ရခိုင်စာပေများကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးခဲ့သဖြင့် ရေးရခိုင်စာပေအထောက်အထားများ မရှိသလောက် နည်းပါးသွားခဲ့သည်။<ref>ကုန်းဘောင်ဆက် မြန်မာရာဇဝင် ဒု တွဲ။</ref> သကျသာကီဝင် မာယုလက်ထက်တွင် စတင်ကာ စာပေ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ကြောင်း ပြောဆိုနေသော်လည်း သက်သေအထောက်အထား အခိုင်အမာ မရှိပေ။ [[ရခိုင်လူမျိုး]]များ၏ စာပေမှာ သင်္သက္ကရိုက် စာပေဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။ သင်္သက္ကရိုက်စာပေသည် အလွန်ရှေးကျသော အိန္ဒိယ ဘာသာရပ် တစ်ခုဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။ ရခိုင်ပြည်၏ ရှေးဟောင်းစာပေများမှာ သင်္သက္ကရိုက်ဘာသာ စာပေမှ ဘာသာစကားနှင့် စာပေသို့ တစတစ ပြောင်းလဲလာပြီး ရခိုင်ဘာသာ စာပေဘဝသို့ ပြောင်းရွေ့ လာခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။
=== မျဉ်းဖြောင့်များမှလုံးဝိုင်းသောရခိုင်စာ ===
Line ၅၉ ⟶ ၅၈:
{| class="wikitable"
|-
! အင်္ဂလိပ် !! မြန်မာ !! ရခိုင် !! မှတ်စုများ
|-
| thirsty || {{my|ရေဆာ}} || {{my|ရီမွတ်}} ||
| |||