၁၂ ပါး အေမာမ်ကို လက်ခံသော ရှီအာ
၁၂ ပါး အေမာမ်ကို လက်ခံသော ရှီအာ သို့မဟုတ် အပ္စနာအရှ်ရီ ဆိုသည်မှာ အစ္စလာမ်သာသနာတွင် မဇ်ဟဘ်ဘေရှီအာ ၏ အမည်ဖြစ်ပြီး အစ္စလာမ့် တမန်တော်မြတ်ကြီး (ဆွ) ပြီးနောက် ဆက်ခံသည့် ၁၂ ပါး အေမာမ်အား လက်ခံယုံကြည်သူများ ဖြစ်ကြသည်။ ဤသာသနာကို ရှီအာယေဂျာ့အ်ဖှရီ (သို့) အေမာမီယာ (အင်္ဂလိပ်: Imamiyyah; အာရပ်: إمامية) ဟုလည်း ခေါ်ဝေါ်သည်။ ရှီအာအပ္စနာအရှရီ သည် ၂၁ ရာစုနှစ်အစပိုင်းတွင် အကြီးမားဆုံး ရှီအာမဇ်ဟဘ် ဖြစ်သည်။[၁]'
အေမာမီယာ
ပြင်ဆင်ရန်အေမာမီယာ သည် ဤမဇ်ဟဘ်တွင် ကလာမ်မီး အသုံးအနှုန်း၌ ကျော်ကြားသော အမည်နာမ တစ်ခု ဖြစ်သည်။ အာရပ်: إمامية ဟူသည့် ဝေါဟာရမှဖြစ်ပြီး အဘိဓာန်တွင် နာခံရမည့် ဥသျှောင် ရှေ့ဆောင်ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ائمه သည် အများကိန်းဖြစ်ပြီး အေမာမ်များဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။[၂] ی ယာ အက္ခရာသည် امام ဆိုသည့် ဝေါဟာရကို ပတ်သက်မှုပေးသည့် ယာယေနစ္စဘသ် ဖြစ်သည်။ «فرقه» သည် ဝပ္စဖှ်ဖြစ်သည်။ ဖှရ်ကာဟေအေမာမ်မီ ယာ ဟုဆိုခြင်းမှာ (တမန်တော်မြတ် (ဆွ) ရဟ်လသ် ပြီးနောက် ကိုယ်တော်မြတ်ဘက်မှ ခန့်အပ်ခဲ့သော အေမ်များကို) လိုက်နာလက်ခံသောအုပ်စုဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။[၃]
အစ္စသေလာဟ် ခေါ် အသုံးအနှုန်းများတွင်လည်း တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ) ပြီးနောက်ခန့်အပ်ခံရသော အေမာမ် အား လက်ခံယုံကြည်သည့် အုပ်စုမှန်သမျှကို အေမာမီ ဟု ခေါ်တွင်သည်။ ထိုအနေအထားတွင် ရှီအာနှင့် အေမာမီယာ ဆိုသည့် ဝေါဟာရသည် အတူတူပင်ဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ရှီအာ ဆိုသည်မှာ ခန့်အပ်ခြင်းခံရသော အလီယိဗ်နေအဘီသွာလဗ်(အစ)ကို လက်ခံယုံကြည်ပြီး ၎င်းအေမာမ်အား တမန်တော်မြတ် (ဆွ) ၏ အခြားသော ဆွဟာဘာများထက် သာလွန်သည်ဟု လက်ခံယုံကြည်ထားကြသူများဖြစ်သည်။[၄]
အစ္စလာမ်တွင် အေမာမီယာ ဖှီရ်ကာ များကွဲပြားမှု
ပြင်ဆင်ရန်- အရှ်အရီ သည် ရှီအာ ကို (ဂါလီယာ) (ရာဖှစ်ဇာ) (ဇိုင်ဒီယာ) ဟူ၍သုံးအုပ်စုတင်ပြထားသည်။ အေမာမီယာ ကို ရာဖှစ်ဇာ နှင့်အတူ သတ်မှတ်ထားသည်။ သူသည် ၎င်းစာအုပ်တွင် ဂါလီယာ သည် ၁၅ ဖှီရ်ကာ၊ ရာဖှစ်ဇာ သည် ၂၄ ဖှီရ်ကာ၊ ဇိုင်ဒီယာ သည် ၆ ဖှီရ်ကာ ရှိသည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။[၅]
- မလ်သီ သည် ရာဖှီဇာ ကို အေမာမီယာ နှင့်အတူတူဟု သတ်မှတ်ပြီး ၁၈ ဖှီရ်ကာရှိသည်ဟု ဆိုကာ ဇိုင်ဒီယာ သည် ၎င်း ၁၈ ဖှီရ်ကာထဲမှ ဖြစ်သည်ဟု တင်ပြထားသည်။ သူသည် အေမာမီယာကို ခြုံငုံပြီးအဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုခြင်းကြောင့် အားလုံးကို ထိုခေါင်းစဉ်အောက်တွင် ဆွဲသွင်းလိုက်ခြင်းဖြစ်သည်။ စာအုပ်သုတေသနပြုသူ မိုဟမ္မဒ်ဇာဟိဒ်ကောင်စဲရ်ရီ က အေမာမီယာ ဆိုသည်မှာ အပ္စနာအရှ်ရီမဇ်ဟဘ် ကိုသာ ခေါ်ဆိုကြောင်း တင်ပြထားသည်။ သို့သော် စာရေးသူသည် မည်သူမဆို အေမာမသ်ကို ယုံကြည်ပါက အေမာမီ ဟု ဆိုထားခြင်းသာ ဖြစ်သည်။[၆]
- ဘဂ်ဒါဒီး ကရာဖေဇာ တွင် (ဇိုင်ဒီယာ၊ ကိုင်စာနီယာ၊ အေမာမီယာ နှင့် ဂလ်လားသ်) ဟူ၍အပ်္စလေ-အဓိ က-ဖှီရ်ကာ လေးခုရှိသည်ဟုဖော်ပြပြီး ဇိုင်ဒီယာ ၌ ၃ ဖှီရ်ကာ၊ ကိုင်စာနီယာ ၌ ၂ ဖှီရ်ကာ၊ အေမာမီယာ ၌ ၁၅ ဖှီရ်ကာ၊ ဂလ်လာသ်တွင် ၆ ဖှီရ်ကာရှိသည်ဟုဖော်ပြသည်။[၇]
- အစ်္စဖှရာအီနီး ကဂလ်လားသ်ကို ရာဖေဇာ မှမယူစဘဲ ဇိုင်ဒီယာ၊ အေမာမီယာ၊ ကိုင်စာနီယာ သုံးမျိုးကိုသာ ဖော်ပြပြီး အေမာမီယာ တွင် ၁၅ ဖှီရ်ကာရှိသည်ဟု ဆိုထားသည်။[၈]
- ရှဲဟ်ရစ်္စသာနီ က ရှီအာ ကိုဖှီရ်ကာ ၅ ခုရှိသည်ဟုတင်ပြထားသည်၊ ကိုင်စာနီယာ၊ ဇိုင်ဒီယာ၊ အေမာမီယာ၊ ဂါလီယာ၊ အစ်္စမာအီလီယာ ဟူ၍ဖြစ်သည်။[၉]
- အဟ်မဒ်အမီးန်မစ်္စရီ သည်သ ရှိုင်ယို့အ် ၏ အဓိကအခြေခံအကြောင်းရင်းကို အလီ (အစ) နှင့် သားစဉ်မြေး ဆက်တို့သာလျှင် အေမာမသ်နှင့် ခေလာဖှသ်ကို ထိုက်တန်ကြောင်း လက်ခံထားပြီး တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ) ကိုယ်တော်တိုင် ခန့်အပ်ခဲ့ကြောင်း ဝန်ခံယုံကြည်ထားသည်။ ဇိုင်ဒီယာ မှလွဲ၍ ကျန်ရှီအာဖှီရ်ကာ အားလုံးကို အေမာမီယာ ဟုဆိုထားသည်။ ၎င်းတို့အထဲမှ အခိုင်မာဆုံးမှာ အပ္စ်နာအရှ်ရီ ဖြစ်သည်ဟု လက်ခံယုံကြည်ထားသည်။[၁၀]
- ရှိခ်ကောင်စဲရ်ရီ ၏ အဆိုအရ အေမာမီယာ ဟု ဆိုခြင်းသည် ခန့်အပ်ခြင်းခံရသော အမာမ်ကို ဆိုလိုပါက အစ္စလာမ် ၏ခေါင်းစဉ်အောက်တွင် ပြောစမှတ်ဖြစ်နေသည့် ဂါလီ မှလွဲ၍ ရှီအာဖှီရ်ကာ အားလုံးသည် အေမာ မီယာဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ရှီအာများအကြား အသုံးအနှုန်း၏ရည်ရွယ်ချက်အရ အမာမီယာသည် ရှီအာအုပ် စုမှဖြစ်ပြီး အပ်္စနာအရှ်ရီ နှင့်အတူတူပင်ဖြစ်၏။ သို့ပါသောကြောင့် ရှိခ်မိုဖှီးဒ် ကထိုသို့ဆို၏။ အမာမီယာ သည် အေမာမသ်ကို အေမာမ်အလီ(အစ) ပြီးနောက် ဟစနိုင်းန်(အစ) ထို့နောက် ဟိုစိုင်နိဗ်နေအလီ(အစ) မှ ဆင်းသက်သော သားမြေးများ အေမာမ်ရေသွာ(အစ) ထို့နောက် အေမာမ်မဲဟ်ဒီ(အဂျ) အထိလက်ခံယုံကြည် ထားသည်။[၁၁]
- ဖှခ်ရွတ်ဒီးနေရာဇီ ကလည်း ထိုလက်ခံယုံကြည်မှု၏ နောက်လိုက်ဖြစ်သည်။ အေမာမီယာ သည် ရှီအာအုပ်စုများထဲမှဖြစ်ပြီး တမန်တော်မြတ်ကြီး (ဆွ) ပြီးနောက် အလီယိဗ်နေအဘီသွာလဗ်(အစ) ထို့နောက် သူ၏သားတော် ဟစန်(အစ) ထို့နောက် သားတော် ဟိုစိုင်န်(အစ) ထို့နောက် သားတော် အလီယိဗ်နေဟိုစိုင်န်(အစ) ထို့နောက်သူ၏ သားတော် မိုဟမ္မဒ်ဘာကဲရ်(အစ) ထို့နောက်သားတော်ဂျာ့အ်ဖှရ်ဆွာဒစ်က်(အစ) ထို့နောက် သားတော် မူစာကာဇင်မ် (အစ) ထို့နောက် သားတော် အလီယိဗ်နေမူစဲရ်ရေသွာ (အစ) ထို့နောက် သားတော် မိုဟမ္မဒ်သကီ(အစ) ထို့နောက်သားတော် အလီယွန်နကီ (အစ) ထို့နောက်သားတော် ဟစန်အစ္စကရီ (အစ) ထို့နောက်သူ၏သားတော် (ကမ္ဘာတစ်ဝန်းကစောင့်မျှော်နေသည့်) အေမာမ်မေကာအင်မ်(အဂျ) ဖြစ်သည်ဟု တင်ပြထားသည်။[၁၂]
- ရှိခ်ဆွဒူးက် ခေတ်ကာလကတည်းက အကာယိဒ်၊ မေလလ်၊ နဟ်လ် တို့သည်ပိုမိုစီးမျောလာခဲ့ရာ အေမာမီ ယာဆိုသည့်အသုံးအနှုန်းသည် အပ်္စနာအရှ်ရီ အတွက်သာ သုံးနှုန်းခဲ့သည်။ စအ်ဒိဗ်နေအဗ်ဒွလ္လာအရှ်အရီ ကွမ်မီး သည်အေမာမ်အပ်္စကရီ(အစ)၏ အဆ်ဟာဘ် ဖြစ်ပြီး ၂၉၉ ခုနှစ်တွင်ကွယ်လွန်ကာ (မကာလာသွလ် အေမာမီယာ) ဆိုသည့်စာအုပ်ကိုရေးသားပြုစုခဲ့သည်။[၁၃] ရှိခ်ဆွဒူးက် (၃၀၆-၃၈၁) သည် (ရေစာလသိုဖှိဒ်ဒီးန် အေမာမီယာ)ဆိုသည့် စာအုပ်ကို ရေးသားပြုစုခဲ့ပြီး ရေစာလဲယေအေ့အ်သေကာဒါသေဆွဒူးက် ဟု ကျော်ကြားခဲ့သည်။ ၎င်းနောက်ပိုင်း အေမာမီယာကို ရှိခ်မိုဖှီးဒ် ၏(အဝါအိလ်လိုမကာလားသ်) ဆိုသည့်စာအုပ်တွင် အပ်္စနာအရှ်ရီ ဆိုသည့် ဝေါဟာရနှင့်သာ သုံးနှုန်းထားကြောင်း တွေ့ရသည်။ အရှ်အရီ နှင့်အခြားသူများ၏ သတ်မှတ်မှုသည် ခြုံငုံသတ်မှတ်လိုက်ခြင်းမျိုးဖြစ်ပြီး တိကျမှုမရှိကြောင်း အားလုံးကပြောဆိုကြသည်။
သုတေသနပြုသူအချို့က အရှ်အရီ၊ မလ်သီ နှင့်အခြားသူတို့သည် အေမာမီယာ နှင့်ပတ်သက်ပြီး ဖှီရ်ကာ အများအပြား ရေတွက်သတ်မှတ်ခဲ့ခြင်းမှာ အမန်တကယ်မရှိခဲ့ပါ ဖန်တီးခဲ့သော ဖှီရ်ကာ များသာ ဖြစ်သည်ဟုဆိုကြသည်။ ဥပမာအားဖြင့် (ဇိုရာရီယာ) (ဟာရှင်မီယာ) တို့ဖြစ်ပြီး ရှိခဲ့မည်ဆိုလျှင်လည်း တစ်ဦးကောင်းတစ်ယောက်ကောင်း ကလာမီး ဆိုင်ရာယုံကြည်ချက်များသာ ဖြစ်လိမ့်မည်။ ဖှီရ်ကာများအနေနှင့် မရှိခဲ့ပါ။ အေမာမီယာ နှင့်ပတ်သက်၍ အာမ်- ခြုံငုံပြီး အဓိပ္ပာယ်ကောက်ယူသော်- အေမာမသ် နှင့်ပတ်သက်ပြီး ကွဲပြားမှုသည် နှစ်မျိုးနှစ်စားသာရှိခဲ့သည်။ သို့ပါ၍ ရှီအာမဇ်ဟဘ် အတွင်းသာ ကွဲလွဲခဲ့သည်များမှာ (ဇိုင်ဒီယာ) (အစ္စမာအီလီယာ) (ဝါကေဖှီယာ) တို့သာဖြစ်သည်။ ဖှီရ်ကာအမြောက်အမြား ရေတွက်ရခြင်း၏ နောက်ထပ်အကြောင်းရင်း တစ်ခုမှာ အွမ်မသ်သေအစ္စလာမ် ၌ ၇၃ ဂုဏ်းကွဲမည်ဆိုသည့် ကျော်ကြားသော ဟဒီးစ် ကြောင့်ဖြစ်နိုင်ချေရှိသည်။[၁၄]
ဤမဇ်ဟဘ် ၏ယုံကြည်မှုများ
ပြင်ဆင်ရန်အေမာမ်မာ့အ်စူမ် များ၏နောက်လိုက်များသည် တမန်တော်မြတ်ကြီး (ဆွ) ဝဖှာသ် ဖြစ်ပြီးနောက် ဝဆီယေအေလာဟီ ပြီးဆုံးသွားပြီဟု ယုံကြည်ထားခြင်းမရှိပါ။ အလ္လာဟိုအရှင်မြတ်သည် တမန်တော်များကို ရွေးချယ်စေလွှတ်ခဲ့သလို ဝဆီ - ဆက်ခံသူကိုယ်စားလှယ်များကိုလည်း လူသားများအား တရားလမ်းမှန်ပြသရန် ရွေးချယ်စေလွှတ်ခဲ့ခြင်းမှာ ခိုင်လုံသောသက်သေဖြစ်သည်။ ၁၂ ပါး အေမာမီယာရှီအာများသည် ကုရ်အာန်နှင့် တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ၏ စွန်နသ်တော် အထောက်အထားများအရ[၁၅] မိုဟမ္မဒ်(ဆွ) ကိုယ်တော်မြတ်၏ အဲဟ်လေဘိုက်သ် အနွယ်တော်မွန်များမှ ၁၂ ပါးသောမာ့အ်စူမ်ဝဆီ များကို ကိုယ်တော်မြတ်ကိုယ်တိုင် ခန့်အပ်ခဲ့သည်ဟု ကေယာမသ် နေ့တိုင် ယုံကြည်ထားကြသူများဖြစ်သည်။[၁၆] ရှီအာတို့သည် ဂျာဘီရ် ၏ဟဒီးစ်၊ အခြားခိုင်လုံသောဟဒီးစ်များအရ အလ္လာဟိုအရှင်မြတ်ဘက်မှ ၁၂ ပါးအေမာမ်ကို ခန့်အပ်ကြောင်း တမန်တော်မြတ်(ဆွ) သက်ရှိထင်ရှားရှိစဉ်ကာလမှာပင် ကိုယ်တော်မြတ်ကိုယ်တိုင် အမည်နှင့်တကွ ဖော်ပြခဲ့သည်။
- အလီယိဗ်နေအဘီသွာလဗ် (အစ)
- ဟစန်နိဗ်နေအလီ (အစ)
- ဟိုစိုင်နိဗ်နေအလီ (အစ)
- အလီယိဗ်နေဟိုစိုင်န် စပ်ဂျားဒ် (အစ)
- မိုဟမ္မဒ်ဒိဗ်နေအလီ ဘာကဲရ် (အစ)
- ဂျာ့အ်ဖှရ်ရိဗ်နေမိုဟမ္မဒ် ဆွာဒစ်က် (အစ)
- မူစဗ်နေဂျာ့အ်ဖှရ် ကာဇင်မ် (အစ)
- အလီယိဗ်နေမူစာ ရေသွာ (အစ)
- မိုဟမ္မဒ်ဒိဗ်နေအလီ သကီ (အစ)
- အလီယိဗ်နေမိုဟမ္မဒ် နကီ (အစ)
- ဟစန်နိဗ်နေအလီ အပ္စကရီ (အစ)
- မိုဟမ္မဒ်ဒိဗ်နေဟစန် မဟ်ဒီ(အဂျ) သည် ရှီအာတို့၏ ယုံကြည်ချက်၌ သက်ရှိထင်ရှားရှိနေပြီး ဂိုင်ဘသ် လူတို့၏အမြင်မှ အရှင်မြတ်သည် ကွယ်ဖျောက်ထားတော်မူ၏။
အေမာမသ်
ပြင်ဆင်ရန်ရှီအာ တို့ကား ၁၂ ပါးအေမာမ်သည် အိုဆူလေဒီးန်မှ ဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်ထားသည်။ ၎င်းကို သက်ဝင်ယုံကြည်ခြင်းသည် အီမာန် ကို ပြီးပြည့်စုံစေသည်။ ထိုနည်းတူစွာ နဗူဝသ် သည် အရှင်မြတ်ဘက်မှ ပေးသနားခြင်း ဖြစ်သကဲ့သို့ အေမာမသ် သည်လည်း အရှင်မြတ်၏ ကရုဏာတော်မှ ပေးသနားခြင်းဖြစ်သည်။ သို့မှသာ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) မရှိသည့်နောက်ပိုင်း လူသားများအား တရားလမ်းမှန်ညွှန်ကြားပြသနိုင်မည် ဖြစ်၏။ တမန်တော်မြတ် (ဆွ) ကဲ့သို့ သန့်ရှင်းကောင်းမွန် ထိုက်တန်သော ဥသျှောင် ခေါင်းဆောင်များဖြစ်ပြီး ပမာဆိုရသော် လူသားတို့အပေါ် ဦးဆောင်နိုင်စွမ်းရှိခြင်း၊ မျှတသော တရားစီရင်မှုများ၊ အကြမ်းဖက်မှုနှင့် ရက်စက်မှုများကိုလည်း နှိမ်နင်းချေဖျက်နိုင်သူများ ဖြစ်သည်။ သို့ပါ၍ အေမာမသ် သည် နဗူဝသ် ၏အကူအညီအထောက်အပံ့ဖြစ်ပြီး ထိုအချက်မှသက်သေပြဆိုနေသည်ကား နဗူဝသ် သည် မရှိမဖြစ်အရေးကြီးသော် အေမာမသ် သည်လည်း မရှိမဖြစ် အရေးကြီးသော အရာပင်ဖြစ်သည်။
ကိုးကား
ပြင်ဆင်ရန်- ↑ دانشنامه بریتانیکا، مدخل شیعه: "The largest Shīʿite sect in the early 21st century was the Ithnā ʿAshariyyah,"
- ↑ لسان العرب، مجمع البحرین ماده امام
- ↑ اوائل المقالات، شیخ مفید، ص 46
- ↑ مقالات الإسلامیین، ج1، ص 5
- ↑ مقالات الإسلامیین، ص ۵–۶۵، با تصحیح هملوت ریتر، چاپ فرانتز اشیانر ویسبادن آلمان
- ↑ التنبیه والرد، ملطی، ص ۱۸
- ↑ الفرق بین الفرق، بغدادی، ص ۲۳
- ↑ التبصیر فی الدین، اسفرائینی، ص ۲۷
- ↑ ملل ونحل، شهرستانی، ج۱، ص ۱۷۰
- ↑ ضحی الإسلام، احمد امین، ج۳، ص ۱۵۴
- ↑ اوائل المقالات، ص ۴۶
- ↑ محصل، فخر رازی، ص ۲۴۱
- ↑ معالم العلماء:۱۴۴
- ↑ بحوث فی الملل والنحل، ج۱، ص ۳۶–۲۷
- ↑ برخی از منابعی که احادیث دوازده امام را بررسی کردهاند:
- ↑ تاجرینسب، صفحهٔ ۷۳
- دانشنامه کلام اسلامی، مدخل «امامیه»، علی ربانی گلپایگانی