အာမာဒီလိုကောင်

အာမာဒီလို (Armadillo) Temporal range: Late Paleocene - Recent, 58.7–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
ဗီယင်နာ သဘာဝသမိုင်းပြတိုက်တွင် ပြသထားသော Glyptodon နှင့် Dasypus novemcinctus
မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်း
လောက:	Animalia
မျိုးပေါင်းစု:	Chordata
မျိုးပေါင်း:	Mammalia
Superorder:	Xenarthra
မျိုးစဉ်:	Cingulata Illiger, 1811
မျိုးရင်း
Chlamyphoridae Dasypodidae

အာမာဒီလိုသည် စပိန်ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး (စပိန်: Armadillo, အာမာဒီလို, lit. 'ချပ်ဝတ်အင်္ကျီနှင့် အကောင်ငယ်') ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။

အာမာဒီလိုကောင် အမျိုးမျိုးရှိ၍ ယင်း တို့ကို ဗဟိုအမေရိကနှင့် တောင်အမေရိကတိုက် တို့တွင် တွေ့နိုင်လေသည်။ ယင်းတို့သည် နို့တိုက်သတ္တဝါများ ဖြစ်ကြပြီးလျှင် အရိုးကဲ့သို့ မာကျောသော အခွံများရှိသည့် တိရစ္ဆာန်ငယ်များ ဖြစ်ကြလေသည်။ အာမာဒီလိုကောင်များသည် သွေ့ခြောက်သော နေရာများတွင် လိုဏ်ခေါင်းများတူး၍ နေထိုင် ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ညဉ့်ဘက်တွင်ထွက်၍ အစာ ရှာဖွေလေ့ ရှိကြသည်။ ယင်းတို့သည် များသောအားဖြင့် ပိုးကောင်၊ တီကောင်၊ ပင့်ကူများကို စားလေ့ရှိကြသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အသားပုပ်များကို စားလေ့ရှိကြသည်။ သစ်မြစ်နှင့် သစ်သီးများ ကိုလည်း စားတတ် ကြသေးသည်။ အာမာဒီလိုကောင်၏ ကျောပြင်တလွှားနှင့် ဘေးနှစ်ဘက်တို့တွင် ဦးချိုကဲ့သို့ မာကျော တောင့်တင်းသော အခွံ့ပြားများသည် တစ်ခုနှင့်တစ်ခု ဆက်စပ် လျက်ရှိ၍ အလယ်ခေတ်က စစ်မှုထမ်းများက ဝတ်ဆင်လေ့ ရှိသော သံချပ်အင်္ကျီနှင့် တူလေသည်။

အာမာဒီလိုကောင်၌ အလွန်တိုသည့် ခြေထောက်များရှိသော် လည်း တာတိုအတွက် လျင်မြန်စွာ ပြေးနိုင်သည်။ ထို့အပြင် ခြေထောက်များတွင် သန်မာသော ခြေသည်းလက်သည်းများ ရှိသဖြင့် လိုဏ်ခေါင်းတူး၍ နေထိုင်နိုင်ကြလေသည်။ ရှည်၍ ချွန်သော နှုတ်သီးများလည်း ရှိသည်။ လျှာကို ပိုးကောင်များ ဖမ်းရာတွင် အသုံးပြုကြသည်။ သွားများမှာ သေးငယ်ပြီးလျှင် ပါးစပ်၏နောက်ဘက်တွင်သာ ရှိကြသဖြင့် ထိုသွားများဖြင့် ရန်သူကို မကာကွယ်နိုင်ကြချေ။ ချောင်းများကို ဖြတ်ကူးရာ၌ တစ်ခါတစ်ရံ ချောင်း၏အောက်ခြေတွင် တွား၍ သွားခြင်းဖြင့် ဖြတ်ကူးလေ့ရှိကြသည်။

အာမာဒီလိုကောင်၏ အခွံများသည် ယင်း၏အကောင်းဆုံး သော အကာအကွယ်ဖြစ်သည်။ ထိုအခွံများသည် တစ်ခုနှင့် တစ်ခု ဆက်စပ်လျက်ရှိသဖြင့် အာမာဒီလိုကောင်သည် ယင်း၏ ဦးခေါင်းဖြင့် ခြေလက်များကို ကွေးပြီးလျှင် တောင့်တင်း မာကျောသော ဘောလုံးတစ်လုံးကဲ့သို့ ပြုလုပ်နိုင်လေသည်။ ထိုအခါမျိုးတွင် အာမာဒီလိုကောင်ကို ကိုက်နိုင်သော၊ သို့မဟုတ် ခြေသည်းလက်သည်းများဖြင့် ကုပ်ခြစ်နိုင်သော သတ္တဝါဟူ၍ မရှိသလောက် ရှားပါးလေတော့သည်။ သို့သော် အာမာဒီလိုကောင်သည် ထိုကဲ့သို့လုံး၍ နေခဲလေသည်။ အခြား ကာကွယ်နိုင်သည့် နည်းလမ်းမရှိသောအခါမျိုးတွင်မှသာ ထိုသို့ ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။ အာမာဒီလိုကောင်သည် ရန်သူကို မြင်သည် နှင့် တစ်ပြိုင်နက် ယင်း၏ လိုဏ်ခေါင်းရှိရာသို့သာ အရောက် ပြေးသွားလေ့ရှိသည်။ ယင်း၏ လိုဏ်ခေါင်းနှင့် ဝေးကွာလွန်း လျှင် အချိန်ရှိက လိုဏ်ခေါင်းတူး၍ လွတ်အောင် ပုန်းအောင်း နေလေ့ရှိသည်။

အာမာဒီလိုကောင်၏အရောင်မှာ နီညိုရောင်ဖြစ်ပြီးလျှင် အပေါ်ဘက်တွင် အဝါရောင်သန်းလျက် အောက် ဘက်တွင်မူ အဝါဖျော့ရောင် သမ်းနေလေသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် အခွံပြားကိုးခုရှိသော အာမာဒီလိုကောင်တစ်မျိုးတည်းသာ ရှိသည်။ ထိုအာမာဒီလို ကောင်မျိုးသည် အမြီးအပါအဝင် နှစ်ပေခန့်ရှိပြီးလျှင် အလေး ချိန် ဆဲ့ငါးပေါင်အထိ လေးတတ်သည်။ အချို့အာမာဒီလို အကောင်ကြီးမျိုးသည် ကိုယ်ထည်အရှည် သုံးပေနှင့် အမြီး၏ အရှည်မှာလည်း ထိုမျှပင် ရှိတတ်လေသည်။ အခြားအာမာဒီလို ကောင်မျိုးများမှာမူ ခြောက်လက်မထက်ပို၍ ရှည်ခဲလေသည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ တောင်ဘက်ကျသော အခြားနိုင်ငံများ၌ တွေ့ရလေ့ရှိသော အခြားအာမာဒီလိုကောင်မျိုး များတွင် အခွံ ပြားကိုးပြားအစား သုံးပြား၊ သို့မဟုတ် ခြောက်ပြားပါရှိကြ သည်။ အာမာဒီလိုကောင်၏ အသား ကို စားနိုင်လေသည်။ ယင်းတို့၏အခွံများကို တစ်ခါတစ်ရံတွင် တောင်းများအဖြစ် ရက်ပြီးလျှင် ရောင်းချလေ့ ရှိကြသည်။

အာမာဒီလိုကောင်သည် သွားမဲ့၊ သို့မဟုတ် သွားမရှိသလောက် နည်းပါးသော ပုရွက်ဆိတ်စားကောင်‎ ပါဝင်သော အုပ်စုတွင် ပါဝင်ပြီးလျှင် ယင်းကို ပါဏဗေဒအလိုအရ အီဒင်တေးတား ဟု ခေါ်သည်။ ယင်းသည် ဒေဆီပိုဒီဒီးမျိုးရင်းတွင် ပါဝင်လေသည်။ သမိုင်းမတင်နိုင်သေးသော ရှေးအခါက ဂလစ်တိုဒွန်ကဲ့သို့ အလွန် ကြီးမားသည့် အာမာဒီလိုကောင်များ ရှိခဲ့ဖူးသည်။ ထိုအာမာဒီလိုကောင်သည် ရှစ်ပေရှည်၍ ယင်း၌ လွန်စွာလေးလံသော စည်ပုံသဏ္ဌာန်အခွံ ရှိလေသည်။