ဗြိတိသျှပိုင် ဗမာပြည်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

# [[ပဲခူးတိုင်း]] – [[ရန်ကုန်မြို့]]၊ ဟံသာဝတီခရိုင်၊ [[ပဲခူးခရိုင်]]၊ [[သာယာဝတီခရိုင်]]၊ [[ပြည်ခရိုင်]]

# [[ဧရာဝတီတိုင်း]] – [[ပုသိမ်ခရိုင်]]၊ [[ဟင်္သာတခရိုင်]]၊ [[သရက်ခရိုင်]]၊ [[မအူပင်ခရိုင်]]၊ [[မြောင်းမြခရိုင်]]၊ [[ဖျာပုံခရိုင်]]

# [[ရှမ်းပြည်နယ်|ရှမ်းပြည်]]

# ပခုက္ကူချင်းတောင်ဒေသ

# [[ကချင်ပြည်နယ်|ကချင်တောတောင်ဒေသ]]

 

 

၁၉၃၁ တွင် အုပ်ချုပ်ရေးဒေသ ၉ ခု ထားရှိခဲ့သည်။

# [[စစ်ကိုင်းတိုင်း]] – [[ဗန်းမော်ခရိုင်]]၊ [[မုံရွာခရိုင်|အောက်ချင်းတွင်းခရိုင်]]၊ [[မော်လိုက်ခရိုင်|အထက်ချင်းတွင်းခရိုင်]]၊ [[ကသာခရိုင်]]၊ [[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]၊ [[စစ်ကိုင်းခရိုင်]]၊ [[ဟူးကောင်းတောင်ကြား|ဟူးကောင်းချိုင့်ဝှမ်းဒေသ]]၊ [[ဂျိန်ဖော့လူမျိုး|တြိဂံဌာနေမြေယာ]]

# [[ဖက်ဒရယ်ရှမ်းပြည်နယ်]] – မြောက်ပိုင်း၊ အရှေ့ပိုင်း၊ အလယ်ပိုင်း၊ [[မြေလတ်]]၊ [[ကရင်နီပြည်နယ်များ|ကရင်နီပြည်]]၊ [[ကျိုင်းတုံ]]၊ [[ညောင်ရွှေ]]

 

=== အစောပိုင်းကာလအုပ်ချုပ်ရေး ===

[[ပထမ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်|ပထမ အင်္ဂလိပ်–မြန်မာ စစ်ပွဲ]]အပြီးတွင် [[ဗြိတိသျှအင်ပါယာ]]သည် [[ရခိုင်ပြည်နယ်|ရခိုင်]]နှင့် [[တနင်္သာရီတိုင်း|တနင်္သာရီ]]ဒေသတို့ကို ရရှိခဲ့သည်။ ရခိုင်ဒေသကို ဘင်္ဂလားအစိုးရ၏ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင်ထားရှိပြီး တနင်္သာရီကိုမူ အိန္ဒိယဘုရင်ခံချုပ်က တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ၁၈၅၂ တွင် [[ပဲခူးတိုင်း]]ကို ရရှိခဲ့၍ ၁၈၆၂ တွင် ရခိုင်၊ တနင်္သာရီတို့နှင့် ပူးပေါင်း၍ ဗြိတိသျှဘားမားအဖြစ် ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး မဟာဝန်ရှင်တော်မင်းကြီးကို ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ၁၈၈၅ တွင် အထက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ၁၈၈၆ မတ်လအထိ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ပရင်ဒါဂတ်က မြန်မာ့လွှတ်တော်နှင့် ပူးပေါင်းအုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ လွှတ်တော်ကို ဖျက်သိမ်းပြီးချိန်မှစ၍ အထက်အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို ပူးပေါင်း၍ အိန္ဒိယဘုရင်ခံချုပ်ကခန့်သော မဟာဝန်ရှင်တော်မင်းကြီးက အုပ်ချုပ်ခဲ့ရသည်။

 

=== ဒိုင်အာခီ ===

{{further information|ဒိုင်အာခီ}}

၉၁ ဌာနအုပ်ချုပ်ရေးတွင်လည်း ဘုရင်ခံသည် အရေးပါဆုံးဌာနများကို ချုပ်ကိုင်ထားသည်။ တိုင်းရင်းသားကိုယ်စားလှယ်များသည် အခြားအရေးပါသည့် ဌာနများကို ချုပ်ကိုင်ခွင့်ရှိသည်။ တောင်းတန်းနှင့်ပြည်မတို့ကို ဆက်လက်ခွဲခြား အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ဘုရင်ခံသည် လွှတ်တော်နှစ်ရပ်၏ ဆုံးဖြတ်ချက်များကို [[ဗီတို]]အာဏာဖြင့် ပယ်ဖျက်နိုင်သည်။ ထို့အပြင် ဘုရင်ခံသည်လည်း အင်္ဂလိပ်အစိုးရ၏ လက်အောက်‌‌၌သာ ရှိနေခဲ့ရာ တိုင်းပြည်အာဏာကို အင်္ဂလိပ်အစိုးရကသာ ချုပ်ကိုင်ထားသည်။ သို့ဖြစ်ရာ ၉၁ ဌာနအုပ်ချုပ်ရေး၏ အခြေအနေများသည် [[ဒိုင်အာခီ]]အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် မကွဲမပြားပင်ဖြစ်ခဲ့သောကြောင့် [[တို့ဗမာအစည်းအရုံး]]သည် ထိုအုပ်ချုပ်ရေးကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ကန့်ကွက်ခဲ့ကြသည်။

=== စစ်ပြီးခေတ်အုပ်ချုပ်ရေး ===

 

၁၉၄၅ မေလတွင် အင်္ဂလိပ်အစိုးရသည် မြန်မာနိုင်ငံကို မည်သို့အုပ်ချုပ်မည်ဟူသော အစီအစဉ်များပါဝင်သည့် စက္ကူဖြူစာတမ်းကို ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့သည်။ ထိုစာတမ်းလာအုပ်ချုပ်ရေးပုံစံမှာ ခေတ်နောက်ပြန်ဆွဲ့သည့် အုပ်ချုပ်ရေးမျိုးဖြစ်နေသဖြင့် [[ဖတပလ]]အဖွဲ့ကြီးကပင် ပြင်းပြင်းထန်ထန် ကန့်ကွက်ခဲ့သည်။ ဘုရင်ခံဒေါ်မန်စမစ်သည် ၁၉၄၅ အောက်တိုဘာတွင် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပြန်ရောက်လာပြီး မြို့ပြအုပ်ချုပ်ရေးကိုစတင်ခဲ့သည်။ ထိုအုပ်ချုပ်ရေးစနစ်တွင် ဘုရင်ခံကဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် ဦးဆောင်သော အမှုဆောင်ကောင်စီဖြင့် အုပ်ချုပ်သည့်စနစ်ဖြစ်သည်။ ဘုရင်ခံသည် အမှုဆောင်ကောင်စီကို ဖွဲ့စည်းရန် ဖတပလကိုခေါ်ယူသော်လည်း ဖွဲ့စည်းသည့်အခါတွင်မူ ဘုရင်ခံ၏အလိုတော်ရိများနှင့်သာ ဖွဲ့စည်းပေးခဲ့သည်။