သညာ

၁။ အမှတ်ပြု၍ သိခြင်း၊ အမှတ်ပြု၍ သိတတ်သော အကြောင်းတရား၊ သညာ၊ သညာက္ခန္ဓာ၊ သညာစေတသိက်။

• (က) အာကိဉ္စညာယတနဈာန်နှင့် ယှဉ်သောသညာ။
• (ခ) ဘဝင်စိတ်နှင့် ယှဉ်သော သညာ။
• (ဂ) ဈာန်နှင့် ယှဉ်သော သညာ။
• (ဃ) ဝိပဿနာနှင့် ယှဉ်သော သညာ။
• (င) မဂ်နှင့် ယှဉ်သော သညာ။
• (စ) အရဟတ္တဖိုလ်နှင့် ယှဉ်သော သညာ။
• (ဆ) ကိလေသာနှင့် ယှဉ်သော သညာ (ကာမသညာ စသည်)။
• (ဇ) ဇောစိတ်နှင့် ယှဉ်သော သညာ။
• (ဈ) တရားသဘောနှင့် စပ်ယှဉ်သော သညာ။
• (ည) လူ့ ကျင့်ဝတ်နှင့် စပ်ယှဉ်သော သညာ။
• (ဋ) လွန်ကျူးလိုသော သညာ။
• (ဌ) ထင်သော ကိစ္စရှိသော သညာ။
• (ဍ) ဖောက်ပြန်သော သညာ။
• (ဎ) ပြကတေ့သော သညာ။
• (ဏ) ရူပါရုံ၌ ဖြစ်သော သညာ။
• (တ) ဣတ္ထီ, ပုရိသ စသော လိင်ကြောင့်ဖြစ်သော သညာ။
• (ထ) အသုဘ သညာ၊ အနိစ္စသညာ၊ အသုဘအနိစ္စဟု ဖြစ်သော သညာ။

၂။ စိတ်၊ ဝိညာဉ်၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ။

၃။ တဏှာ၊ မာန၊ ဒိဋ္ဌိ (ပပဉ္စတရား)။

၄။ သညာကြောင့်ဖြစ်သော မိစ္ဆာ အယူ။

၅။

• (က) အမှတ်၊ အမှတ်သညာ၊ အမှတ်အသား။
• (ခ) မိန်းမဟူသော အမှတ်သညာ။

၆။ သညာသဘော။

၇။ အမည်၊ ဘွဲ့၊ နာမ၊ ပညတ်။

၈။ ထင်ရှားသော (မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၉-ကြည့်)။

၉။

• (က) အနုပဿနာ။
• (ခ) ဝိပဿနာ။

၁၀။ သမထ၊ သမာဓိ၊ ဈာန်။

၁၁။ သမထ၏ ပရိကံ၊ ဥပစာရဈာန်။

၁၂။ သညာဝိမောက္ခ ဒုက်။

၁၃။ ရူပသညာသုတ်။

၁၄။ သညာသုတ် လေးသုတ်။

၁၅။ သမဏသညာသုတ်။

၁၆။ ပညာ။

လက္ခဏာ, ရသစသည်

၁။ အညို အရွှေ စသည်ပြားသော အာရုံကို အမှတ်ပြု၍ သိခြင်း = မှတ်သိ သိခြင်းသဘော ... လက္ခဏ၊
၂။ (က) ရှေးအမှတ်ဖြင့် နောက်ထပ်သိခြင်း ... (ကိစ္စ) ရသ၊
( ခ ) “ထိုဟာ ဒါပဲ”ဟု နောက်ထပ်တစ်ဖန် မှတ်သိ သိခြင်း၏ အကြောင်းဖြစ်သော အမှတ်အသားကို သိခြင်း ... (ကိစ္စ) ရသ၊
(သစ်သားစသည်တို့၌ လက်သမား စသူတို့၏ မှတ်သားပုံကဲ့သို့တည်း။)
၃။ (က) စိတ်က စွဲယူထားသည့် အမှတ်နိမိတ် (= အမှတ်အသား)အတိုင်း အာရုံကို နှလုံးသွင်းခြင်းကို ပြုတတ်သော သဘောတရား ... ပစ္စုပဋ္ဌာန်၊
(ဆင်စမ်းသော သူကာဏ်းတို့ကဲ့သို့ မှတ်ပါ။)
( ခ ) အာရုံ၌ သက်ဝင်သောဖြစ်ခြင်း မရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့် = အာရုံကို နက်နက်နဲနဲ မယူတတ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့် ကြာမြင့်စွာ တည်တံ့ခြင်း မရှိသောသဘောတရား ... ပစ္စုပဋ္ဌာန်၊
(လျှပ်စစ် လျှပ်နွယ် လျှပ်စီးကဲ့သို့ မှတ်ပါ။)
၄။ ထင်လာတိုင်းသော အာရုံ ... ပဒဋ္ဌာန်။
( မြက်ဖြင့် ပြုလုပ်ထားသော ယောက်ျားရုပ်တို့၌ သားသမင်တို့၏ ယောက်ျားတို့ဟု ဖြစ်သော အမှတ်သညာကဲ့သို့တည်း။)

ပိဋကတ်လမ်းညွှန်၌ ပါသော သညာ

သညာနာနတ္တသုတ် - ။ သညာသုတ်၊ (ပ-ဒု)၊ အသုဘသညာ-စသည်ကို ဟောထား၏၊ ၉-ပါး၊ သညာသုတ်၊ (ပ-ဒု)၊ ။ သညံ ပရိညာပုဒ်အဖွင့်အကျယ်၊ ။ အနိစ္စသညာ စသည် ၇-ပါးကို ပြဆိုခဏ်း၊ ၉-ပါးကို ပြဆိုခဏ်း၊ ။ ၁၀-ပါးကို ပြဆိုခဏ်း၊ ။ သညာအမျိုးမျိုးကို ဟောထားပုံ၊ ကာမ-ဗျာပါဒ-ဝိဟိံသ သညာသုံးပါး၏ အပြစ်ကို ပြဆိုခဏ်း၊ ။ ပရိကမ္မ ဥပစာရ အပ္ပနာသညာ သုံးပါးကို ပြဆိုခဏ်း၊ နိစ္စ-သုခ-အတ္တ သညာသုံးပါးကို ပယ်နိုင်ရန်၊ ပရိတ္တ-မဟဂ္ဂတ-အပ္ပမာဏ-အာကိဉ္စညာယတန သညာ လေးပါးကို ဟောထားပုံ၊ ။ သညာသုတ်၊ ရူပသညာ စသည် ၆-ပါး၌ လက္ခဏာ ရေးသုံးပါး စိစစ်ပြပုံ။

သညာသုတ် - ကာမ, ဗျာပါဒ, ဝိဟိံသ သညာသုံးပါးကို ပယ်နိုင်ရန် နေက္ခမ္မ, အဗျာပါဒ, အဝိဟိံသ သညာသုံးပါးကို ပွါးရမည်ဟု ဟောထား၏။ အသုဘသညာစသည် ၇-ပါးနှင့်၎င်းအကျိုးများကို ဟောထား၏၊ သမာဓိအားကောင်းနေသော ပုဂ္ဂိုလ်အား သညာရှိသော်လည်း မရှိသကဲ့သို့ဖြစ်တတ်ကြောင်း ဟောထား၏။ သညာလေး မျိုး၊ ကာမာဝစရ, ရူပါဝစရ, လောကုတ္တရာ, အာကိဉ္စညာယတနတွင် အမြတ်ကို ဟောထား၏၊ အနိစ္စသညာစသည် ၁၀-မျိုး ပွါးများနည်းကို ဟောထားသော ဂိရိမာနန္ဒသုတ်၊ ။ သညာ၌ နိဒါန, ဝေမတ္တ, ဝိပါက, နိရောဓ, နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ ၅-ချက်ဖြင့် ဝေဖန်၍ ဟောထားပုံ(နိဗ္ဗေဓိကသုတ်)၊