အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲများ
ဥရောပတိုက်တွင် စက်မှုလက်မှု ထွန်းကားချိန်မှစ၍ ထွက်ကုန်ပစ္စည်းများသည် သုံးအားထက်ပိုလျက်ရှိရာ ဈေးကွက်ရှာရန်လိုလာခြင်း၊ ကုန်ပစ္စည်းများပြုလုပ်ရန် ကုန်ကြမ်းများလိုလာခြင်းတို့ကြောင့် နယ်ချဲ့ဝါဒသည်ပေါ်ပေါက်ခဲ့လေသည်။ သို့ဖြစ်ရကား ကုန်ပစ္စည်းအများဆုံးလုပ်နိုင်သော အင်အားနှင့်ပြည့်စုံသည့် အင်္ဂလိပ်တို့သည် နယ်သစ်၊ ဒေသသစ်များပိုင်ဆိုင်ရန် ပို၍ကြိုးစားကြလေသည်။
အိန္ဒိယနိုင်ငံဘက်တွင် ခြေကုပ်မိနေပြီဖြစ်သော အင်္ဂလိပ်တို့သည်မြန်မာတို့၏အင်အားကိုကြည့်၍ နယ်ချဲ့ရန် စိုင်းပြင်းလျက်ရှိကြလေသည်။ ယင်းသို့ စီးပွားရေးနယ်ချဲ့ရန် ကြိုးစားရင်းဖြင့်မြန်မာတို့နှင့်
သုံးကြိမ်တိုင်တိုင် စစ်ဖြစ်ခဲ့ကြရရာ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ တတိယစစ်ပွဲအပြီး မြန်မာတစ်နိုင်ငံလုံးကို အင်္ဂလိပ်တို့ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအင်္ဂလိပ်- မြန်မာစစ်ပွဲသုံးပွဲစလုံးသည် ကုန်းဘောင်ခေတ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့လေသည်။ ကုန်းဘောင်ခေတ်အစ အလောင်းဘုရားဘုန်းတန်ခိုး တက်ဖြိုးစအချိန်တွင် ပေါ်တူဂီ၊ ဒတ်ချ၊ ပြင်သစ်၊ အင်္ဂလိပ်လူမျိုးတို့သည် သံလျင်မြို့ကိုအခြေပြု၍ ကုန်ရောင်းကုန်ဝယ်
လုပ်လျက်ရှိကြသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် အခြေစိုက်ထားသော အင်္ဂလိပ်တို့၏ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီသည် အလောင်းဘုရား၏ ခွင့်ပြုချက်ဖြင့် ဟိုင်းကြီးကျွန်းတွင် ဖွင့်လှစ်ထားရာမှ ရန်ကုန် နှင့်ပုသိမ်တို့တွင် ကုန်တိုက်များဆောက်လုပ်ခွင့်နှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ခွင့်ပါ ရရှိလေသည်။ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးစာချုပ်ကိုလည်း ချုပ်ဆိုသည်။ ယင်းသို့ အခွင့်အရေးများ ရရှိပါလျက် မြန်မာတို့အား ပုန်ကန်ရန်ကြံရွယ်ကြသော မွန်တို့အား အင်္ဂလိပ်တို့သည် လက်နက်များ ရောင်းချခဲ့လေသည်။ ထိုအခါ အလောင်းဘုရားသည် ပုသိမ်မြို့ဝန်အား ဟိုင်းကြီးကျွန်းရှိ အင်္ဂလိပ်တို့ကိုဆုံးမရန် အမိန့်ပေးသည်တွင် ထိုအရပ်ရှိ အင်္ဂလိပ်အများအပြား သေဆုံးကြရသည်။ အလောင်းဘုရားအား ဆက်ခံသော နောင်တော်ကြီးမင်းလက်ထက်တွင် အင်္ဂလိပ်တို့က ဟိုင်းကြီးကျွန်းအရေးတွင် သေဆုံးရသူများအတွက် လျော်ကြေးတောင်းဆိုလေသည်။ နောင်တော်ကြီးမင်းသည် အင်္ဂလိပ်တို့အား လျော်ကြေးမပေးရုံမက အလောင်းဘုရားနှင့် ချုပ်ဆိုခဲ့သော စာချုပ်ကိုလည်း အသိအမှတ်မပြုချေ။ သို့ရာတွင် ရန်ကုန်နှင့် ပုသိမ်မြို့များ၌ နောက်ထပ်ကုန်တိုက်များ ဖွင့်သည်ကိုကား သနားတော်မူသည်။
| အင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲများ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| အရှေ့တောင်အာရှအား ဥရောပကိုလိုနီပြုခြင်း၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း | |||||||||
 ရတနာပုံနေပြည်တော်အား ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းပိုက်အပြီး တွေ့မြင်ရစဉ် | |||||||||
| |||||||||
| Belligerents | |||||||||
 ရတနာကိုစင် ဘုရင့်နိုင်ငံ (ယိုးဒယား) (until 1826) |
| ||||||||
| တပ်မှူးများနှင့် ခေါင်းဆောင်များ | |||||||||
 Henry Godwin Garnet Wolseley Harry Prendergast.svg){kind=small} Lord Amherst Sir Edward Paget Sir Archibald Campbell Joseph Wanton Morrison #Co-belligerent: Rama III Chaophraya Mahayotha Phraya Surasena Phraya Chumphon |
 စစ်ကိုင်းမင်းပုဂံမင်း သီပေါမင်း  မောင်ကြီး ကျောက်လုံ မဟာဗန္ဓုလ †မဟာနေမျိုး †မင်းကျော်ဇေယျသူရ | ||||||||
| ပါဝင်သည့် တပ်ဖွဲ့များ | |||||||||
|
ကုမ္ပဏီစစ်တပ် တော်ဝင်တပ်ရင်းများ Co-belligerent: တော်ဝင်ယိုးဒယားစစ်တပ် | |||||||||
| စစ်အင်အား | |||||||||
| ၅၀၀၀၀ကျော် (ယိုးဒယားများ အပါအဝင်) | ၄၀၀၀၀ကျော် | ||||||||
| အသေအပျောက် | |||||||||
| မသိရှိရ | မသိရှိရ | ||||||||
အင်္ဂလိပ်နယ်ချဲ့လက်အောက် မြန်မာတို့ရောက်ခဲ့ပုံ
ပြင်ဆင်ရန်မြန်မာနိုင်ငံ ကုန်းဘောင်ခေတ်အတွင်း၌ မြန်မာနှင့် အင်္ဂလိပ်တို့သည် သုံးကြိမ်တိုင်တိုင် စစ်ခင်းခဲ့ရသည်။
- ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ (၁၈၂၄ မှ ၁၈၂၆)
- ဒုတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ (၁၈၅၂ မှ ၁၈၅၃)
- တတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ (၁၈၈၅ မှ ၁၈၈၆)
၁၈၈၅ ခုနှစ် တတိယအင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲအပြီးတွင် အထက်အောက်မြန်မာနိုင်ငံတစ်ဝန်းလုံးသည် အင်္ဂလိပ်အစိုးရလက်အောက်ရောက်ရှိခဲ့ရလေသည်။ ထိုစစ်ပွဲသည် မြန်မာတို့ကို ထီးသုဉ်းနန်းသုဉ်း ဖြစ်စေသော နောက်ဆုံးစစ်ပွဲဖြစ်လေသည်။
မြန်မာနှင့် ဗြိတိသျှ စစ်မက်ဖြစ်ပွားခြင်းနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ ကျဆုံးခြင်း
ပြင်ဆင်ရန်မြန်မာတို့ နယ်မြေချဲ့ထွင်ရာ၌ ၎င်း၏ နယ်စပ်ဒေသများတစ်လျှောက်တွင် အကျိုးဆက်များ ရှိခဲ့သည်။ ထိုနယ်စပ် ဒေသများသည် ဗြိတိသျှပိုင် အိန္ဒိယသို့ ပိုမို နီးကပ်စွာ ရွေ့သွားခဲ့သည့်အတွက် စစ်ပြေးဒုက္ခသည်များ ပြဿနာနှင့်၊ စစ်တပ်မှ စစ်ဆင်ရေးပြုလုပ်မှုများသည် အလွယ်တကူ ခွဲခြား၍မရနိုင်သော နယ်စပ်နယ်မြေများသို့ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည့် ပြဿနာ နှစ်မျိုးလုံး ရှိခဲ့သည်။ မြန်မာတို့၏ ဆက်လက်၍ နယ်မြေချဲ့ထွင်ခြင်းနှင့် တိုက်ရိုက်တိုက်ခိုက်မှုများကို တုံ့ပြန်သည့်အနေနှင့် ၎င်းကို တန်ပြန်ရန် ဗြိတိသျှနှင့် ထိုင်းတို့သည် ၁၈၂၄ ခုနှစ်တွင် ပူးပေါင်းခဲ့သည်။
ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ
ပြင်ဆင်ရန်ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ (၁၈၂၄-၁၈၂၆) သည် ဗြိတိသျှတို့ အောင်ပွဲဆင်ခြင်းဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ စစ်ပြေငြိမ်းရေး ရန္တပိုစာချုပ်(Treaty of Yandabo) ချုပ်ဆိုခြင်းဖြင့် မြန်မာတို့ သည် ယခင် သိမ်းပိုက်အောင်မြင်ထားသော အာသံ၊ မဏိပူရနှင့် ရခိုင်ဒေသများကို လက်လွှတ် ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ဗြိတိသျှတို့သည် အနာဂတ်တွင် မြန်မာသို့မဟုတ် ထိုင်းနှင့် ညှိနှိုင်းရေးလုပ်ရန်အတွက် အပေးအယူပစ္စည်းအဖြစ် အသုံးပြုရန် ရည်ရွယ်၍ တနင်္သာရီဒေသကိုလည်း သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်းတစ်ရာ ကျော်သွားသောအခါ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံရှိ ဗြိတိသျှတို့သည် နယ်မြေဒေသများကို အကြီးအကျယ် ချဲ့ထွင်သည့် ကာလတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ သယံဇာတများနှင့် အဓိက နယ်မြေဒေသကြီးကို တပ်မက်လာသည်။
ဒုတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ
ပြင်ဆင်ရန်၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် လော့ဒ် ဒါလ်ဟိုဆီ (Lord Dalhousie) သည် ယခင်က ချုပ်ဆိုခဲ့သော စာချုပ်နှင့် ဆက်နွယ်သည့် အသေးအမွှား အချက်အလက်များကို အကြောင်းပြု၍ ရေတပ်ဗိုလ်ချုပ် လင်းဘတ်ကို မြန်မာနိုင်ငံသို့ စေလွှတ်ခဲ့သည်။ မြန်မာတို့သည် မဆိုင်းမတွ သဘောတူ ဆောင်ရွက်ပေးရာ ဗြိတိသျှတို့အတွက် စစ်ပွဲဖြစ်ပွားရခြင်း အကြောင်းရင်း ဖြစ်စေသည့် မြို့တော်ဝန်ကို ဖယ်ရှားခြင်းလည်း ပါဝင်လေသည်။ လင်းဘတ်သည် အစွန်းရောက် မေးခွန်းများ ထုတ်နိုင်သော အခြေအနေတွင် ရေတပ်နှင့် ထိပ်တိုက် ရင်ဆိုင်တိုက်ခိုက်ရန် လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်။ ဤနည်းအားဖြင့် ဒုတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲသည် ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး အောက်မြန်မာနိုင်ငံဟု ပြန်လည်အမည်ပေးခေါ်ဆိုသော ပဲခူးဒေသကို ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင် နန်းတွင်း ပုန်ကန်မှု ဖြစ်ခဲ့ပြီး ပုဂံမင်း (၁၈၄၆-၁၈၅၂) ၏နေရာတွင် အဖေတူအမေကွဲ ညီအစ်ကိုတော်သူ မင်းတုန်းမင်း (၁၈၅၃-၁၈၇၈) က နန်းတက်ခဲ့သည်။
တတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ
ပြင်ဆင်ရန်မင်းတုန်းမင်းသည် ဗြိတိသျှတို့၏ ကျူးကျော်မှုကို ခုခံရန်အတွက် မြန်မာနိုင်ငံ အခြေအနေနှင့် စီးပွားရေးကို ခေတ်မီအောင် ကြိုးစားခဲ့သည်။ မြို့တော်သစ် မန္တလေးကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဆက်လက်၍ ခိုင်ခံ့အောင်လည်း ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ဤနည်းသည် ဗြိတိသျှတို့၏ စစ်ရေးကျူးကျော်မှုကို ရပ်တန့်အောင် မဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့ပေ။ သို့သော် မင်းတုန်းမင်းကြီး၏ သားတော် သီပေါမင်း (၁၈၇၈-၁၈၈၅ တွင် ထီးနန်းစိုးစံသည်) သည် အရည်အချင်းမပြည့်ဝသော မင်းဖြစ်ခဲ့ပြီး ပြင်သစ်တို့နှင့် ပူးပေါင်းရန် ရည်ရွယ်ခဲ့ကာ တိုင်းပြည်ကို ကောင်းစွာ မအုပ်ချုပ်နိုင်ပဲ နယ်စပ်ဒေသများတွင် ပြဿနာများ ဖြစ်ပွားစေခဲ့သဖြင့် ခမည်းတော် လက်ထက်က ချုပ်ဆိုခဲ့သော စာချုပ်ကို ချိုးဖောက်ရာ ရောက်ခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့သည် ၁၈၈၅ တွင် ထပ်မံ၍ စစ်ကြေညာခဲ့သည်။ တတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကျန်ရှိနေသောဒေသများကို သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှတို့ လက်အောက်သို့ လုံးလုံးလျားလျား ကျရောက်ခဲ့သည်။