ဝီကီပီးဒီးယား

ပရိုတက်တီနီယမ်

အက်တမ်နံပါတ်၉၁နှင့်အတူဓာတုဒြပ်စင်
(ပရိုတက်ဆီယမ် မှ ပြန်ညွှန်းထားသည်)

ပရိုတက်စတီနီယမ် (Protactinium) သည် အက်တီနီယမ်စီးရီး(Actinium Series) တွင်ပါဝင်သော ငွေရောင် သတ္တုဒြပ်စင်ဖြစ်သည် ၎င်းဒြပ်စင်သည် အလွယ်တကူပုံသွင်း၍ရသော တောက်ပသည့်၊ ငွေမှင်ရောင် ရေဒီယိုသတ္တိကြွသည့် ဒြပ်စင်တစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ လေထဲနှင့် ထိတွေ့မိပါက အလွယ်တကူ အရောင်မှေးမှိန်သွားခြင်းမရှိပါ။ ပရိုတက်စတီနီယမ် သည် လေ၊ ရေခိုးရေငွေ့ အက်စစ်တို့နှင့် ဓာတ်ပြုနိုင်စွမ်းရှိသည်။ သို့သော် Alkalis (အက်စစ်တို့နှင့် ဓာတ်ပြုကာ ဓာတုဗေဒ သဘောအရ ဆားဖြစ်သောအရာ) များနှင့် ဓာတ်ပြုနိုင်စွမ်းမရှိပေ။

ပရိုတက်တီနီယမ်  91Pa
ယေဘုယျ ဂုဏ်သတ္တိများ
အမည်၊ သင်္ကေတပရိုတက်တီနီယမ်, Pa
အသံထွက်/ˌproʊtækˈtɪniəm/
PROH-tak-TIN-ee-əm
အဆင်းbright, silvery metallic luster
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားရှိ ပရိုတက်တီနီယမ်
Element 1: ဟိုက်ဒရိုဂျင် (H), Other non-metal
Element 2: ဟီလီယမ် (He), Noble gas
Element 3: လီသီယမ် (Li), Alkali metal
Element 4: ဘယ်ရီလီယမ် (Be), Alkaline earth metal
Element 5: ဘိုရွန် (B), Metalloid
Element 6: ကာဗွန် (C), Other non-metal
Element 7: နိုက်ထရိုဂျင် (N), Other non-metal
Element 8: အောက်ဆီဂျင် (O), Other non-metal
Element 9: ဖလိုရင်း (F), Halogen
Element 10: နီယွန် (Ne), Noble gas
Element 11: ဆိုဒီယမ် (Na), Alkali metal
Element 12: မဂ္ဂနီစီယမ် (Mg), Alkaline earth metal
Element 13: အလူမီနီယမ် (Al), Other metal
Element 14: ဆီလီကွန် (Si), Metalloid
Element 15: ဖော့စဖောရပ် (P), Other non-metal
Element 16: ဆာလဖာ (S), Other non-metal
Element 17: ကလိုရင်း (Cl), Halogen
Element 18: အာဂွန် (Ar), Noble gas
Element 19: ပိုတက်ဆီယမ် (K), Alkali metal
Element 20: ကယ်လဆီယမ် (Ca), Alkaline earth metal
Element 21: စကန္ဒီယမ် (Sc), Transition metal
Element 22: တိုင်‌တေနီယမ် (Ti), Transition metal
Element 23: ဗနေဒီယမ် (V), Transition metal
Element 24: ခရိုမီယမ် (Cr), Transition metal
Element 25: မက်ဂနိစ် (Mn), Transition metal
Element 26: သံ (သတ္တု) (Fe), Transition metal
Element 27: ကိုဘော့ (ဒြပ်စင်) (Co), Transition metal
Element 28: နီကယ် (Ni), Transition metal
Element 29: ကြေးနီ (Cu), Transition metal
Element 30: သွပ် (Zn), Transition metal
Element 31: ဂဲလီယမ် (Ga), Other metal
Element 32: ဂျာမေနီယမ် (Ge), Metalloid
Element 33: စိန်ဖြူ (As), Metalloid
Element 34: ဆီလီနီယမ် (Se), Other non-metal
Element 35: ဘရိုမင်း (Br), Halogen
Element 36: ကရစ်ပတွန် (Kr), Noble gas
Element 37: ရူဘီဒီယမ် (Rb), Alkali metal
Element 38: စထရွန်တီယမ် (Sr), Alkaline earth metal
Element 39: အိတ်တြီယမ် (Y), Transition metal
Element 40: ဇာကိုနီယမ် (Zr), Transition metal
Element 41: နိုင်အိုဘီယမ် (Nb), Transition metal
Element 42: မိုလိပ်ဒီနမ် (Mo), Transition metal
Element 43: တက္ကနက်တီယမ် (Tc), Transition metal
Element 44: ရက်သီနီယမ် (Ru), Transition metal
Element 45: ရိုဒီယမ် (Rh), Transition metal
Element 46: ပယ်လေဒီယမ် (Pd), Transition metal
Element 47: ငွေ (သတ္တု) (Ag), Transition metal
Element 48: ကတ်မီယမ် (Cd), Transition metal
Element 49: အိန္ဒီယမ် (In), Other metal
Element 50: သံဖြူ (Sn), Other metal
Element 51: ခနောက်စိမ်း (Sb), Metalloid
Element 52: တယ်လူရီယမ် (Te), Metalloid
Element 53: အိုင်အိုဒင်း (I), Halogen
Element 54: ဇီနွန် (Xe), Noble gas
Element 55: ဆယ်ဆီယမ် (Cs), Alkali metal
Element 56: ဘေရီယမ် (Ba), Alkaline earth metal
Element 57: လန်သနမ် (La), Lanthanoid
Element 58: ဆယ်ရီယမ် (Ce), Lanthanoid
Element 59: ပရာဆီယိုဒိုင်ယမ် (Pr), Lanthanoid
Element 60: နီယိုဒိုင်မီယမ် (Nd), Lanthanoid
Element 61: ပရိုမီသီယမ် (Pm), Lanthanoid
Element 62: ဆမ္မာရီယမ် (Sm), Lanthanoid
Element 63: ယူရိုပီယမ် (Eu), Lanthanoid
Element 64: ဂါဒိုလီနီယမ် (Gd), Lanthanoid
Element 65: တာဘီယမ် (Tb), Lanthanoid
Element 66: ဒိုင်စပရိုဆီယမ် (Dy), Lanthanoid
Element 67: ဟိုမီယမ် (Ho), Lanthanoid
Element 68: အာဘီယမ် (Er), Lanthanoid
Element 69: ကျူလီယမ် (Tm), Lanthanoid
Element 70: အိတ္တာဘီယမ် (Yb), Lanthanoid
Element 71: လူတက်သီယမ် (Lu), Lanthanoid
Element 72: ဟက်ဖ်နီယမ် (Hf), Transition metal
Element 73: တန်တလမ် (Ta), Transition metal
Element 74: တန်စတင် (W), Transition metal
Element 75: ရီနီယမ် (Re), Transition metal
Element 76: အော့စမီယမ် (Os), Transition metal
Element 77: အိုင်ရီဒီယမ် (Ir), Transition metal
Element 78: ရွှေဖြူ (Pt), Transition metal
Element 79: ရွှေ (Au), Transition metal
Element 80: ပြဒါး (Hg), Transition metal
Element 81: သယ်လီယမ် (Tl), Other metal
Element 82: ခဲ (သတ္တု) (Pb), Other metal
Element 83: ကြွပ် (Bi), Other metal
Element 84: ပိုလိုနီယမ် (Po), Metalloid
Element 85: အက်စ်တက်တိုင်း (At), Halogen
Element 86: ရေဒွန် (Rn), Noble gas
Element 87: ဖရန်စီယမ် (Fr), Alkali metal
Element 88: ရေဒီယမ် (Ra), Alkaline earth metal
Element 89: အက်တီနီယမ် (Ac), Actinoid
Element 90: သိုရီယမ် (Th), Actinoid
Element 91: ပရိုတက်တီနီယမ် (Pa), Actinoid
Element 92: ယူရေနီယမ် (U), Actinoid
Element 93: နပ်ကျူနီယမ် (Np), Actinoid
Element 94: ပလူတိုနီယမ် (Pu), Actinoid
Element 95: အမေရိစီယမ် (Am), Actinoid
Element 96: ကျူရီယမ် (Cm), Actinoid
Element 97: ဘာကီလီယမ် (Bk), Actinoid
Element 98: ကာလီဖိုနီယမ် (Cf), Actinoid
Element 99: အိုင်စ်တိုင်နီယမ် (Es), Actinoid
Element 100: ဖာမီယမ် (Fm), Actinoid
Element 101: မန်ဒယ်လီဗီယမ် (Md), Actinoid
Element 102: နိုဘယ်လီယမ် (No), Actinoid
Element 103: လော်ရန်စီယမ် (Lr), Actinoid
Element 104: ရူသာဖော်ဒီယမ် (Rf), Transition metal
Element 105: ဒပ်ဘ်နီယမ် (Db), Transition metal
Element 106: ဆီဘော်ဂျီယမ် (Sg), Transition metal
Element 107: ဘိုဟ်ရီယမ် (Bh), Transition metal
Element 108: ဟက်စ်စီယမ် (Hs), Transition metal
Element 109: မိုက်ဒ်နီရီယမ် (Mt), Transition metal
Element 110: ဒမ်စတဒ်တီယမ် (Ds), Transition metal
Element 111: ရွန့်ဂန္နီယမ် (Rg), Transition metal
Element 112: ကော့ပါနီဆီယမ် (Cn), Transition metal
Element 113: နီဟိုနီယမ် (Uut)
Element 114: ဖလရိုဗီယမ် (Uuq)
Element 115: မော်စကိုဗီယမ် (Uup)
Element 116: လီဗာမိုရီယမ် (Uuh)
Element 117: တန်နဆီး (Uus)
Element 118: အိုဂန်နက်ဆွန် (Uuo)
 Pr
↑
Pa
↓
(Uqp)
သိုရီယမ် ← ပရိုတက်တီနီယမ် → ယူရေနီယမ်
အက်တမ် အမှတ်စဉ် (Z)91
အုပ်စု၊ ဘလော့group n/a
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားperiod 7
ဒြပ်စင် ကဏ္ဍ  actinide
စံ အက်တောမစ် အလေးချိန် (±) (Ar)231.03588(2)[၁]
အီလက်ထရွန် ပြုပြင်မှု[Rn] 5f2 6d1 7s2
အခွံတစ်ခုလျင် အီလက်ထရွန်ပါဝင်မှု2, 8, 18, 32, 20, 9, 2
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဂုဏ်သတ္တိများ
ဖေ့စ်အစိုင်အခဲ
အရည်ပျော်မှတ်1841 K ​(1568 °C, ​2854 °F)
အရည်ဆူမှတ်4300 K ​(4027 °C, ​7280 °F) (?)
သိပ်သည်းမှု (အခန်းအပူချိန်)15.37 g/cm3
ဖျူးရှင်းအပူ12.34 kJ/mol
အငွေ့ပျံခြင်း အပူ481 kJ/mol
အက်တောမစ် ဂုဏ်အင်များ
အောက်ဆိုဒ်ဒေးရှင်း အခြေနေ2, 3, 4, 5 ​(a weakly basic oxide)
အီလက်ထရွန် ဆန့်ကျင်ဘက်ဓာတ်Pauling scale: 1.5
အိုင်ယွန်းပြုခြင်းစွမ်းအင်1st: 568 kJ/mol
အက်တောမစ် အချင်းဝက်empirical: 163 pm
ကိုဗေးလန့်အချင်းဝက်200 pm
Miscellanea
ပုံဆောင်ခဲ ဖွဲ့စည်းပုံ ​tetragonal[၂]
Tetragonal crystal structure for ပရိုတက်တီနီယမ်
အပူ ပြန့်ကားမှု~9.9 µm/(m·K)[၃] (at r.t.)
အပူစီးကူးမှု47 W/(m·K)
လျှပ်စစ် ခုခံမှု177 nΩ·m (at 0 °C)
သံလိုက်ဓာတ်paramagnetic[၄]
CAS Number7440-13-3
သမိုင်းကြောင်း
ကြိုတင်ဟောခြင်းDmitri Mendeleev (1869)
ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုနှင့် ပထမဆုံးခွဲထုတ်ခြင်းKasimir Fajans and Oswald Helmuth Göhring (1913)
အမည်တပ် ခဲ့Otto Hahn and Lise Meitner (1917–8)
အတည်ငြိမ်ဆုံး ပရိုတက်တီနီယမ်၏ အိုင်ဆိုတုပ်များ
iso NA သက်တမ်းဝက် DM DE (MeV) DP
229Pa syn 1.5 d ε 0.311 229Th
230Pa syn 17.4 d ε 1.310 230Th
231Pa 100% 3.276×104 y α 5.150 227Ac
232Pa syn 1.31 d β− 1.337 232U
233Pa trace 26.967 d β− 0.5701 233U
234Pa trace 6.75 h β− 2.195 234U
234mPa trace 1.17 min β− 2.29 234U
ဝီကီဒေတာတွင် |
| ကိုးကား

အသုံးပြုခြင်း

ပြင်ဆင်ရန်

ရေဒီယိုသတ္တိကြွမှုအားကောင်းခြင်း၊ အဆိပ်အတောက်ဖြစ်စေနိုင်ခြင်းတို့ကြောင့် မျက်မှောက်ခေတ်တွင် ကျယ်ပြန်စွာ အသုံးပြုခြင်းမရှိပါ။

သဘာဝမှာ တွေရှိမှုအခြေအနေ

ပြင်ဆင်ရန်

ပရိုတက်စတီနီယမ်၏ အိုင်ဆိုတုပ်တစ်ခုဖြစ်သော Protactinium 231 ကိုသဘာဝ ယူရေနီယမ်သတ္ထုရိုင်းထဲတွင် တွေ့ရှိရသည်။ သဘာဝ သတ္တုရိုင်း Zaire တွင်လည်း 3ppm ခန့် တွေရှိရသည်။Protactiniumအား မြေကြီး၊ ကျောက်တုံး၊ ရေမျက်နှာပြင်၊ ရေအောက်၊ အပင်များနှင့် သက်ရှိများ တွင်ပါဝင်မှုှ အလွန် နည်းပါးသည်။

ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုများ

ပြင်ဆင်ရန်

ပရိုတက်စတီနီယမ်သည် လူခန္ဓာကိုယ်အတွင်းသို့ စားသောက်ခြင်း၊ သောက်သုံးခြင်း (သို့) အသက်ရှူခြင်း တို့မှဝင်ရောက်နိုင်သည်။ ပရိုတက်စတီနီယမ်ကို ရှူရှိက်မိသောအခါ အနည်းငယ်သော ပမာဏသည်အဆုတ်မှ သွေးထဲကိုဖြတ်သန်းကာ အခြားသော အစိတ်အပိုင်းများထဲသို့ ဝင်ရောက်သွားနိုင်ပြီး ယင်းအစိတ်အပိုင်းများထဲတွင်ရှိသော ကွန်ပေါင်း များပေါ်တွင် မူတည်ကာ ပြောင်းလည်းသွားနိုင်သည်။ ဂါမာ(ဂမ္မာရောင်ခြည်ဟုလည်းခေါ်)ရောင်ခြည် မှ ထွက်သော protactinium-231 ကြောင့်ပြင်ပထိခိုက်မှုအနည်းအကျဉ်းရှိသော်လည်း ယေဘူယျအားဖြင့် protactinium အား ကိုင်တွယ်မှသာ ကျန်းမာရေးအပေါ်ထိခိုက်နိုင်သည်။ protactinium ကိုသယ်ဆောင်လာသော ဖုန်မှုန့်၊ protactinium ပါဝင်သောရေ၊ ပရိုတက်စတီနီယမ်ထိုးသွင်းထားသော အစားအစာများကြောင့်ထိခိုက်မှုရှိနိုင်သည်။ လေကိုရှူသွင်းခြင်းကြောင့် protactinium သည် ခန္ဒာကိုယ်ထဲသို အသက်ရှူလမ်းကြောင်းမှတဆင့် အလွယ်တကူဝင်ရောက်နိုင်သည်။ အရိုး အသည်း ကျောက်ကပ်တို့ တွင် protactinium မှထွက်လာသော ions များကပ်ငြိခြင်းကြောင့် ကင်ဆာရောဂါများဖြစ်ပွားနိုင်သည်။ ရောဂါဖြစ်ပွားနှုန်းဟာ uranium-238 နဲ့ protactinium-234m တို့ ပေါင်းစပ်ခြင်းအားဖြင့်လည်း ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ protactinium-234 ပြိုကွဲခြင်းဖြင့် စွမ်းအားရှိသော beta particles (အမှုန်ငယ်လေးများ) ထွက်လာနိုင်သောကြောင့် uraniumကိုင်တွယ်သောအခါ ကာကွယ်ရန် ထူထဲသောရာဘာလက်အိတ်များ စွပ်ခြင်းတို့ဖြင့် ကြိုတင်ကာကွယ် နိုင်သည်။ ခန္ဓာကိုယ်ထဲသို့ တိုက်ရိုက်သွင်းခြင်းကြောင့်ရသောရာခိုင်နှုန်းမှာ ရှူသွင်းခြင်းနှင့် ယှဉ်လျှင် နည်းပါးပါသည်။

ကိုးကား

ပြင်ဆင်ရန်
  1. ↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
  2. ↑ "On the crystal structure of protactinium metal" (1959). Acta Crystallographica 12 (9): 697. doi:10.1107/S0365110X59002031. 
  3. ↑ Cverna, Fran, ed. (2002)။ "Chapter 2. Thermal Expansion"။ ASM Ready Reference: Thermal Properties of Metals (PDF)။ ASM International။ p. 11။ ISBN 0871707683။
  4. ↑ Lide, D. R., ed. (2005)။ "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds"။ CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (86th ed.)။ Boca Raton (FL): CRC Press။ ISBN 0-8493-0486-5။
"https://my.wikipedia.org/w/index.php?title=ပရိုတက်တီနီယမ်&oldid=718461" မှ ရယူရန်