အိတ်တြီယမ်

အိတ်တြီယမ် သည် အက်တမ်နံပါတ် ၃၉ ရှိသော ဓာတုဗေဒ ဒြပ်စင်ဖြစ်ပြီး ငွေရောင်အဆင်းရှိသည့် ကြားဆက်သတ္တုဒြပ်စင်ဖြစ်သည်။ ယင်းသည် ရှားပါးသတ္တုအမျိုးအစားဖြစ်ပြီး သဘာဝအတိုင်း လွပ်လပ်သော ဒြပ်စင်အဖြစ် မည်သည့်အခါမှ တွေ့ရှိရလေ့ မရှိပေ။

အိတ်တြီယမ်  ₃₉Y

ယေဘုယျ ဂုဏ်သတ္တိများ
အမည်၊ သင်္ကေတ	အိတ်တြီယမ်, Y
အဆင်း	silvery white
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားရှိ အိတ်တြီယမ်
Sc ↑ Y ↓ La စထရွန်တီယမ် ← အိတ်တြီယမ် → ဇာကိုနီယမ်
အက်တမ် အမှတ်စဉ် (Z)	39
အုပ်စု၊ ဘလော့	group 3
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယား	period 5
ဒြပ်စင် ကဏ္ဍ	transition metal
စံ အက်တောမစ် အလေးချိန် (Ar)
အီလက်ထရွန် ပြုပြင်မှု	[Kr] 4d1 5s2
အခွံတစ်ခုလျင် အီလက်ထရွန်ပါဝင်မှု	2, 8, 18, 9, 2
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဂုဏ်သတ္တိများ
ဖေ့စ်	အစိုင်အခဲ
အရည်ပျော်မှတ်	1799 K ​(1526 °C, ​2779 °F)
အရည်ဆူမှတ်	3203 K ​(2930 °C, ​5306 °F)
သိပ်သည်းမှု (အခန်းအပူချိန်)	4.472 g/cm3
4.24 g/cm3
ဖျူးရှင်းအပူ	11.42 kJ/mol
အငွေ့ပျံခြင်း အပူ	363 kJ/mol
မိုလာ အပူအင်အား	26.53 J/(mol·K)
ငွေ့ရည်ဖိအား P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1883 2075 (2320) (2627) (3036) (3607)
အက်တောမစ် ဂုဏ်အင်များ
အောက်ဆိုဒ်ဒေးရှင်း အခြေနေ	3, 2, 1 ​(a weakly basic oxide)
အီလက်ထရွန် ဆန့်ကျင်ဘက်ဓာတ်	Pauling scale: 1.22
အိုင်ယွန်းပြုခြင်းစွမ်းအင်	1st: 600 kJ/mol 2nd: 1180 kJ/mol 3rd: 1980 kJ/mol
အက်တောမစ် အချင်းဝက်	empirical: 180 pm
ကိုဗေးလန့်အချင်းဝက်	190±7 pm
Miscellanea
ပုံဆောင်ခဲ ဖွဲ့စည်းပုံ	​hexagonal close-packed (hcp)
အသံ၏အမြန်နှုန်း	3300 m/s (at 20 °C)
အပူ ပြန့်ကားမှု	α, poly: 10.6 µm/(m·K) (at r.t.)
အပူစီးကူးမှု	17.2 W/(m·K)
လျှပ်စစ် ခုခံမှု	α, poly: 596 nΩ·m (at r.t.)
သံလိုက်ဓာတ်	paramagnetic
သံလိုက် ထိတွေ့နိုင်မှု (χmol)	+2.15·10−6 cm3/mol (2928 K)
Young's modulus	63.5 GPa
Shear modulus	25.6 GPa
Bulk modulus	41.2 GPa
ပိုင်ဆွန် အချိုး	0.243
Brinell hardness	200–589 MPa
CAS Number	7440-65-5
သမိုင်းကြောင်း
အမည်တပ်ခြင်း	after Ytterby (Sweden) and its mineral ytterbite (gadolinite)
ရှာဖွေတွေ့ရှိမှု	Johan Gadolin (1794)
ပထမဆုံး ခွဲထုတ်မှု	Heinrich Rose (1843)
အတည်ငြိမ်ဆုံး အိတ်တြီယမ်၏ အိုင်ဆိုတုပ်များ
iso NA သက်တမ်းဝက် DM DE (MeV) DP 87Y syn 3.4 d ε – 87Sr γ 0.48, 0.38D – 88Y syn 106.6 d ε – 88Sr γ 1.83, 0.89 – 89Y 100% is stable with 50 neutrons 90Y syn 2.7 d β− 2.28 90Zr γ 2.18 – 91Y syn 58.5 d β− 1.54 91Zr γ 1.20 –

အိတ်တြီယမ်ကို LED မီးသီးများနှင့် တီဗွီဖန်သားများတွင်သုံးသော cathode ray tube များရှိ phosphors အနီရောင်အဖြစ် အသုံးချသည်။ လေဆာများ၊ ဆူပါလျှပ်ကူးပစ္စည်းများတွင်လည်း ယင်းအား အသုံးပြုသည်။ အိတ်တြီယမ် ဒြပ်ပေါင်းကို ထိတွေ့ပါက အဆုပ်နှင့်သက်ဆိုင်သော ရောဂါများကို ဖြစ်ပွားစေနိုင်သည်။ အက်ထရီယမ်သည် မြေရှားဒြဗ်စင်မဟုတ် သော်လည်း သဘာဝတွင် မြေရှားဒြဗ်စင်များနှင့် အတူတွေ့ရှိရ သောကြောင့်တစ်ကြောင်း၊ ရှားပါးသောဓာတ်မြေတို့ကို တစ်ခုစီ ခွဲထုတ်ရာတွင် အစ်ထရီယမ်ကိုပါ ဖယ်ရှားထုတ်ပစ်ရသော ကြောင့်တစ်ကြောင်း ဤဒြဗ်စင်ကို မြေရှားဒြဗ်စင်စာရင်းတွင် သွင်းထားသည်။ ဤသို့ခွဲထုတ်ရာတွင် ဆိုဒီယမ်နှစ်ထပ်ဒြဗ် ပေါင်းတို့၏ပျော်ဝင်ကိန်းကို အခြေပြု၍ အစ်ထရီယမ်ဓာတ်မြေ ဟု ခွဲထုတ်ယူရသည်။

အစ်ထရီယမ်အောက်ဆိုက်ကို ခရစ် ၁၇၉၄ ခုနှစ်တွင် ဂက်ဒိုလင်ဆိုသူက ပထမတွေ့ရှိခဲ့၍ ၁၈၄၃ ခုနှစ်တွင် မိုစင်ဒါ ဆိုသူက ဒြဗ်စင်ကိ်ု ခွဲထုတ်ရရှိခဲ့သည်။ ဤဒြဗ်စင်၏အမည်မှာ မြေရှားဒြဗ်စင်များ ထုတ်ယူရရှိသည့် တာဗီယာနှင့် အာဗီယာ တွေ့ရှိရာ အစ်တာဗီရွာကို အစွဲပြုပြီးလျှင် မှည့်ခေါ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။

အစ်ထရီယမ်ကို အထူးသဖြင့် အစ်ထရီယမ်ဓာတ်မြေ အစုဖြင့် ကြွယ်ဝသော ရက်ဒိုလင်နိုက်နှင့် မိုနာဇိုက်သဲတွင် တွေ့ရှိရသည်။ အစ်ထရီယမ်၏ အက်တမ်ကိန်း (အက်တမ် နံပါတ်စဉ်) မှာ ၃၉ ဖြစ်၍ အက်တမ်အလေးဆမှာ ၈၈.၉ ဖြစ်ပြီးလျှင် သင်္ကေတသည် ၌ ဖြစ်သည်။ ဤဒြဗ်စင်ကို ရရှိလိ်ုသောအခါ ကလိုရိုက်ဒြပ်ပေါင်းကို ပိုတက်ဆီယမ်ဖြင့် အပူတိုက်ပေးရသည်။ သံရောင်ရှိသောအမှုန့်ဖြစ်၍ သိပ်သည်း ဆ ၄.၅ ရှိသည်။ စင်တီဂရိတ်အပူချိန် ၁၂၅ဝ ဒီဂရီတွင် အရည်ပျော်သည်။ လေထဲတွင်ထားသောအခါ အောက်ဆီဂျင်နှင့် ပေါင်းစပ်သွားသည်။ ဆူနေသောရေဖြင့် တွေ့ထိသောအခါ ဓာတ်ပြောင်းသွား၏။ အောက်ဆိုက်သည် အဖြူရောင်ဖြစ်၍ လေထဲမှကာဗွန်းဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကိုစုပ်ယူနိုင်သည်။ အစ်ထရီယမ် ဆားများတွင် အရောင်ကင်းမဲ့၏။